РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
| -п кел. Қозғалыс етістіктерімен
тіркескенде ( келіп жібер, айдап жібер ) + -п АФ (жатыр, тұр, отыр, жүр) етістігінің қалып семасының мағыналары жойылады. Архисемасы кеңістікте орын ауыстыру болып табылатын бұл топтағы етістіктер қозғалыстың бағыты, жылдамдығы, қозғалыс тәсілі мен құралына байланысты қимылдың түрлі ерекшелігін білдіреді [Қасым, 2016]. Қозғалыс әрекеттері уақытқа қатысты жасалу ұзақтығына қарай бәсең, қалыпты сипаттағы және тез жасалатын қозғалыс деп топтастырылады. Қалыпты қозғалыс бәсең және күшейтпелі дәреже ортасындағы аралық, бейтарап сипатымен ерекшеленеді. Мысалы, Қартаң әйел жұмысына іздеп келіп , жылады. Жалғыз қызым бар еді, айнам, тірлігімнің шынары (М.Шаханов). Кабинетке баж-бұж етіп бір қартаң әйел кіріп келді (М.Гумеров). Мен баспалдақпен төртінші этажға көтерілдім. Үш-төрт бала қабатынан жүгіріп барып : «Шеше, сүйінші, балаңыз келді !» – деп даурыққанда әрең оянып, алғашында түсіне қоймай, балалар «балаңыз келдінің» орнына тағы да үстемелеп «Жарас келді !» дегенде: «Үйбай-ау мыналар не дейді» (Т.Әлімқұлов). Қимылдың өту дәрежесі тұрғысынан бұлай жинақтап беру олардың жалпы етістіктермен тіркесімділігінің негізін көрсету үшін қажет. Бұл тіркесімділік арқылы қимылдың түрлі дәрежесін анықтауға болады: 182 1) қозғалыс етістігінің уақытқа қатысты жасалуы ұзақтығы бейтарап семасы мен көмекші етістіктің созылыңқы әрекет семасы арқылы тіркеседі. Алдыңғы сема көмекші етістіктің созылыңқы әрекет семасына қайшы келмейді. 2) қозғалыс қарқыны жоғары әрекет семасымен сипатталатын қозғалыс етістіктері кеңістікте тік немесе көлденең бағытта жүзеге асады. Егер қозғалыс көлденең қалып-жағдайдағы әрекет болса, онда бұл сема жат(-ыр) етістігінің дифференциалды семасынан туындайтын қимылдың жүзеге асу жағдайын көрсететін медиалды сипатына қатысты қалып-күй семасымен семантикалық байланысқа түседі. жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|