Республикасы Білім және ғылым министрлігі

16 
16 
Лекция маќсаты:
 
Студенттерді психологиялық зерттеулерді құру принциптерімен, 
қолданылатын
әдістердің
түрлерімен,зерттеулерге қойылатын талаптармен,зерттеу 
материалдарын өңдеу жолдарымен таныстыру.
 
Лекция мєтіні
:
1. 
Психологиялыќ зерттеулерді ќ±ру принциптері.
 
Психологиялыќ зерттеулердіњ бірінші принципі 
– 
психиканыњ зерттеудіњ 
объективтілік принципі болып табылыды. Б±л принцип кез келген психикалыќ ќ±былымты 
олар ќандай болса, сол к‰йінде ќараудыњ ќажеттігін білдіреді. Олар адам µмірініњ сыртќы 
жаѓдайлары жєне ќызметімен µзара байланыста ѓана зерттелуі м‰мкін. Б±л талап 
орындалуы тиіс, себебі психикалыќ ќ±былыстар сыртќы єсерлердіњ бейнеленуі ретінде 
±ѓынылады. 
Объективтілік принципі адамныњ психикалыќ ерекшеліктері жайлы оныњ наќтылы 
істері мен ќылыќтарына ќарап ќарап д±рыс пікірге келуге болатындыќтан адамды ќызмет 
процесі ‰стінде зерттеуді талап етеді. Б±л принципті басшылыќќа ала отырып, психикалыќ 
ќ±былыстарды белгілі бір адамѓа неѓ±рлым тєн, сондай
-
аќ тєн емес жаѓдайларда зерттеу 
керек. Осындай жаѓдайда ѓана адамды жан
-
жаќты жєне мєнді нєрсеніњ ешќайсысын 
назардан тыс ќалдырмай зерттеуге болады. 
Объективтілік принципі жиналѓан материалды
µњдеуде де кµрініс табуы тиіс. Алынѓан 
фактілердіњ барлыѓы, оныњ ішінде бір
-
біріне ќарама
-
ќайшыларды да жан
-
жаќты талдауѓа 
т‰суі керек. Ќарама
-
ќайшы фактілерге ерекше назар аударѓан жµн. Оларды ешќашанда жай 
ќарамай тастауѓа болмайды, ќайшылыќ себебін міндетті т‰рде табу керек немесе ќосымша 
тексеру ж±мыстарын ж‰ргізу керек. Жиналѓан материалды µњдеу кезіндегі объективті 
принципі кез келген т±жырым наќты фактілер негізінде жасалатындыѓынан кµрінеді. Соњѓы 
ќорытынды белгілі бір болжам ±сынуѓа болмайтындыѓын
білдірмейді, тек ±сынѓан 
топшылаудыњ д±рыстыѓын фактілі материалмен дєлелдеуге міндеттейді. 
Психологилыќ зерттеулерді ќ±рудыњ таѓы бір µте мањызды принципі 
– 
психикалыќ 
ќ±былыстарды олардыњ дамуы барысында зерттеу принципі. Егер объективті д‰ние ±дайы 
ќозѓалыста жєне µзгерісте болса, онда осыѓан орай, оны бейнелендірудіњ ќозѓалыссыз, 
µзгеріссіз болуы м‰мкін емес ќой. 
Психикалыќ ќ±былыстарды олардыњ дамуы барысында зерттеу адам бойында 
ќалыптасып болѓан психикалыќ ќасиеттерді ѓана емес, сонымен ќатар жања ѓана пайда 
болып келе жатќан психикалыќ ерекшеліктерді де зерттеуді талап етеді. Жања ќалыптаса 
бастаѓан ерекшеліктерді зерттеудіњ, єсіресе оќушы психикасын ќарастырудаѓы мањызы 
ерекше. М±нда басты назар балалардыњ айќын анаыќталѓан психикалыќ ерекшеліктерне 
емес, болаќшаќтаѓы даму перспективасын белгілей алатын психикалыќ саналарына да 
аударылѓаны абзал. Егер де м±ѓалім болашаќќа батыл ќарап, єр оќушыныњ болашаќ дамуын 
алдын ала болжай білмесе, б‰кіл оќу тєрбие ж±мысын бір арнаѓа т‰сіріп, ќойылѓан 
маќсатќа орай ж‰ргізу м‰мкін емес.
Єр т‰рлі жаѓдайларда, єр т‰рлі ќызмет бабында, басќа адамдармен ќарым
-
ќатынысында жеке адамныњ сан
-
саласы психикалыќ ерекшеліктері, жеке адам ретіндегі бет 
бейнесі ашылады. Сонымен бірге аќиќат µмірдіњ алуан салалылыѓына ќарамастан, єр адам 
µз к‰йінде ќалады, тек µзіне ѓана тєн индивидуалды психикалыќ ќасиеттерін саќтайды. 
Сондыќтан психологиялыќ зерттеуді ќ±ру принциптерініњ бірі жеке адамды анализдік
-
синтездік зерттеу принципі болып табылады.
Анализдік зерттеу психиканыњ элементтерін жеке адамныњ µмірі жєне ќызметініњ єр 
т‰рлі жаѓдайында тануѓа м‰мкіндік береді, ал синтездік зерттеу барлыќ жєне психикалыќ 
кµріністердіњ µзара байланысын аныќтауѓа жєне белгілі бір адамды толыќ сипаттайтын 
т±раќты ќасиеттерді табуѓа кµмектеседі
. 
Анализдік
-
синтездік принципті ±стау ќажеттілігі жеке адамды терењ, жан
-
жаќты 
зерттеу, танымдыќ, эмоциялыќ, ерік
-
жігерлік процестердіњ жеке жаќтарын, жеке ќасиеттерді 
зерттеу сияќты барлыќ осы сєттердіњ адамныњ т±тас психикалыќ бейнесіндегі µзара 
байланыстарын, µзара шарттылыќтарын зерттеуді ќажет ететіндігінен де болып отыр. Б±л екі 

17 
17 
баѓыттыњ ќатањ бірлікте болуы, біржаѓынан, жеке кµріністерін зерттемейінше жеке 
адамныњ психикалыќ ерекшеліктерін т‰сінуге жєне д±рыс баѓалауѓа болмайтындыѓын, ал, 
екінші жаѓынан, жеке адамныњ ерекшеліктерін оларды бір
-
бірімен салыстырмайынша, 
олардыњ µзара тєуелділігі мен бірлігін ашпайынша ±ѓынуѓа болмайды. 
Психологиялыќ зерттеулерді ќ±руда анализдік
-
синтездік принципті басшылыќќа алу 
єр адамныњ психикалыќ бейнесінде белгілі бір тарихи кезењдегі барлыќ адамдарѓа немесе 
белгілі тапќа тєн жалпы ±ќсастыќ, сондай
-
аќ ерекшелік, индивидуалдылыќ болатындыќтан 
да ќажет. Жеке адамды зерттеу процесі кезінде оныњ ќандай жалпы типтік жєне 
индивидуалды ќасиеттерге ие екенін, осы ќасиеттердіњ ќандай ќатыстарда екендігін аныќтау 
ќажет. 
Сонымен психологиялыќ зерттеулерді ќ±рудыњ негізгі принциптері: объективтілік принципі, 
психикалыќ ќ±былыстарды олардыњ дамуы барысында зерттеу принципі жєне жеке адамды 
анализдік
-
синтездік зерттеу принциптері болып табылады.
Адамның психологиялық ерекшеліктерін білу үшін, осы ғылымның зерттеу 
әдістерімен
танысуымыз керек. Әр ғылымның өзіндік ерекшелігіне қарай дербес зерттеу 
әдісі
болады, осы әдістер арқылы сол ғылымның сан алуан заңдылықтарын зерттеуге 
мүмкіндік туады. Егер ғылымда өзіне тән әдіс, яғни зерттеу әдістері болмаса, ол нағыз 
ғылым
болудан қалады. Басқа да ғылымдар тәрізді психология ғылымының да өзіне тән 
әдістері
бар. Бұл әдістер осы ғылымның көп жылғы даму жолында түрлі тексерулерден 
өтіп, сұрыпталу арқылы қалыптасқвн. Психикалық әрекетті де белгілі мақсатқа байланысты
жоспарлап, арнайы белгіленген және мұқият ұйымдастырылған әдістер арқылы зерттейді. 
Зерттелінетін адамның көп рет қайталанған іс 
- 
әрекеттері
мен қылықтары, сөз саптауы мен 
бет пішініндегі мәнерлі қозғалыстары да, бізге оның ойлауы мен сөйлеуінің, сезімі мен 
еркінің, темпераменті мен мінезінің ерекшеліктерін білуге біршама жәрдемдеседі. 
2. 
Жантануда адамның психикалық ерекшеліктерін зерттейтін бірнеше әдістер бар. 
Олардың бір тобы

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: