Резуанова ғалияпану кабиевна
жүктеу/скачать 4,05 Mb. Pdf көрінісі
|
монография-Резуановой-в-издательство
- Бұл бет үшін навигация:
- Жарлылық, жалынышты жалтаң көздік, Сүйкімді, икемі жоқ шалдуарлық (Абай). 2. Байлық
| Ақтау – жазалау
Ақтау – қаралау Сонда бұл екеуі де үшінші мағынаның антонимі. Ал, кейде керісінше үрдісті де байқауымызға болады. Мәселен, Байлық зат есім 1. Жинаған дүние, мол дәулет, мал мүлік, қазына; 2. Бір нәрсенің мол қоры, көзі, молшылық. Бұл екі мағынаның да білдіретіні, бір түсінік – бар болу, барлық. Осының негізінде мына антонимдік қатарлар (жұптар) түзілген: байлық - жарлылық: байлық (барлық) - жоқтық; байлық - кедейлік (ҚТАС, А., 1984, 45 б.) 1. Жұрт күндер жұрттан артық байлық үшін, бұлдайды біреу күшін, біреу түсін. He қылса да надандар алмақты ойлар, Мал антұрған күйдіріп елдің ішін (Абай). Салынба қалсаң дағы сан құмарлық, Алдында уайым көп шошынарлық. Жарлылық, жалынышты жалтаң көздік, Сүйкімді, икемі жоқ шалдуарлық (Абай). 2. Байлық - мұрат емес, Жоқтық - ұят емес (мақал). 3. Санадық бар байлығын санға қосып, Уызын еміп, майын балға қосып, Иесіз өз бетінше жосып жүрген, Алмақпыз аңдарын да малға қосып (К.Айнабекұлы). Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік – бәрі осыдан шығады (Абай). Яғни, байқап отырғанымыздай, сөздің білдіріп тұрған мағынасынан гөрі олардың антонимдік қатары сан жағынан аз. Бірақ мәселе олардың санында емес, ол байланыстардың (құбылыстардың) арақатынасында. Лексика, семантика туралы еңбектерде антонимдердің полисемия құбылысымен шектесіп байланысып жататындығы туралы көптеген тілші-ғалымдар, ізденушілер айтқан болатын (Р.Будагов, К.Аханов, І.Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев, Д.Н. Шмелев т.б.). Мәселен, М.И. Фомина: «Закономерная, тесная связь многозначности и антонимии подчеркивает системность отношений лексических единиц, их взаимозависимость и взаимообусловленность при сохранении, однако, каждым из явлений своих различительных (дифференцирующих) признаков», - деп көрсетеді [74, 68]. Бірақ бұл адамдардың еңбегінде ондай шектестіктің қай тұрғыда, қаншалықты дәрежеде бодатындығы жөнінде айтылмайды. «Когда антонимы выступает как разные слова противоположного значения ( истинный - ложный ), тогда проблема антонимов в одном пункте сближается с проблемой синонимов, так 131 же операющейся на анализ разных слов, связанных между собой семантически; когда же антоним выступают как различные значения одного многозначного слова, тогда проблема антонимов сближается с проблемой полисемии» [2]. Антонимияның полисемия құбылысымен шектесуі сөздердің контекстік мағынасы, ауыс мағынада қолданылуы, оның экспрессивті-стилдік, синонимдік мәні т.б. жайттармен қат-қабат байланысып жатады. Қалай болғанда да антонимия мен полисемия құбылыстары іштей бір-бірімен шиырласып өте тығыз байланыста болады. |