Резуанова ғалияпану кабиевна

140 
1 Көп мағыналы сөздерден жасалған синонимдік қатарлар 
1.1 Екі синонимдік қатар түзейтін көп мағыналы сөздер 
 
Абиырсыз: 1) абыройсыз; 2) ұятсыз. 
I Абиырсыз – абыройсыз – беделсіз – қадірсіз 
ІІ Абиырсыз – ұятсыз – көргенсіз – әдепсіз 
Ағым: 1) ағыс; 2) беталыс. 
I Ағым – ағыс 
ІІ Ағым – беталыс – бағыт 
Ажырау: 1) бөліну; 2) айрылу. 
I Ажырау – бөліну – бөлектену – алыстау
ІІ Ажырау – айрылу – қол үзу 
Айқын: 1) анық; 2) белгілі. 
I Айқын– анық – нақты – ашық 
ІІ Айқын – белгілі – мәлім 
Айла: 1) ылаж; 2) қулық. 
I Айла – ылаж – шара – шарық 
ІІ Айла – қулық – тәсіл – амал 
Ақи: 1) ежірей; 2) әкіреңде. 
I Ақи – ежірей – ақырай 
ІІ Ақи – әкіреңде – едіреңде – ақилан – ақшаңда 
Алданыш: 1) жұбаныш; 2) машық. 
I Алданыш – жұбаныш – медет – тиянақ – қуат 
ІІ Алданыш – машық – ермек – жұбаныш 
Алу: 1) ұстау; 2) азайту. 
I Алу – ұстау – әкету – алып қою 
ІІ Алу – азайту 
Алыстау: 1) қашықтау; 2) байланысты үзу. 
I Алыстау – қашықтау – жырақтау 
ІІ Алыстау – байланысты үзу – бойды аулақ салу – ұзау 

141 
Аңқай: 1) бос қалу; 2) аң-таң болу. 
I Аңқай – бос – ашық қалу (есік) 
ІІ Аңқай – аң-таң болу – аңқию – маңқаю – аңырау – аңтарылу 
Арбашы: 1) ұста; 2) арбакеш. 
I Арбашы – ұста 
ІІ Арбашы – арбакеш – делбеші – ат айдаушы 
Арзан: 1) су тегін; 2) оңай. 
I Арзан – су тегін
ІІ Арзан – оңай – жеңіл 
Арқау: 1) жіп; 2) жүйе. 
I Арқау – кілем (алаша) тоқығанда көлденең өткізетін жіп 
ІІ Арқау – жүйе – желі – негіз – нәр – өзек 
Атқару: 1) орындау; 2) бастан кешіру 
I Атқару – орындау– істеп бітіру 
II Атқару – бастан кешіру – өткізу – өткеру 
Ауқаттану: 1) баю; 2) тамақтану. 
I Ауқаттану – баю – молығу – әлдену – қатаю – шаруашылығын 
түзету 
ІІ Ауқаттану – тамақтану – ас ішу – жүрек жалғау – әлдену 
Ауыздықтау: 1) ауыздық кигізу; 2) тиым салу. 
I Ауыздықтау – ауыздық кигізу – жүгендеу
ІІ Ауыздықтау – тиым салу – тәртіпке бағындыру 
Әбден: 1) мейлінше; 2) толық. 
I Әбден – мейлінше – біржола – мүлде – өте – тіпті – тым 
ІІ Әбден – толық – анық – жете – еркін – мол – кәміл 
Әжептәуір: 1) тәп-тәуір; 2) бірталай. 
I Әжептәуір – тәп-тәуір – жап-жақсы – әп-әдемі – кәдімгідей – оңды 
– керім 
ІІ Әжептәуір – бірталай – бірсыпыра – бірқатар – біраз – бірқыдыру – 
едәуір 

142 
Әлді: 1) әлеуметті; 2) ауқатты. 
I Әлді – әлеуметті – қарулы – күшті – мықты – қайратты – қажырлы – 
берік 
ІІ Әлді – ауқатты – әулетті – дәулетті – бай – қуатты 
Әуей: 1) әулекі; 2) ашына. 
I Әуей – әулекі – жындысүрей – әумесер 
ІІ Әуей – жеңіл, суық жүріске салынған адам – ашына – тамыр – 
көңілдес 
Бағыну: 1) көну; 2) бас ию. 
I Бағыну – көну – мойын ұсыну – бой ұсыну – тыңдау 
ІІ Бағыну – бас ию – табыну 
Бағыт: 1) беталыс; 2) ұстаған жол. 
I Бағыт – беталыс – бағдар – жөн 
ІІ Бағыт – ұстаған жол – ағым 
Байлық: 1) дүние; 2) мол қор. 
I Байлық – дүние – мол дәулет – мал-мүлік – игілік – қазына – 
мүкәммал 
ІІ Байлық – мол қор – молшылық – қазына 
Басқару: 1) ел билеу; 2) ұйымдастыру. 
I Басқару – ел билеу – басшылық ету – жетекші болу – нұсқау беру
ІІ Басқару – ұйымдастыру – жөнге салу – игеру 
Басыну: 1) билеп-төстеу; 2) еркінсу. 
I Басыну – билеп-төстеу – өктемдік жасау – әкімшілік – зорлық 
көрсету 
ІІ Басыну – еркінсу – дандайсу 
Баю: 1) көбею; 2) даму. 
I Баю – көбею – қорлану – молаю 
ІІ Баю – даму – өрлеу – өсу 
Баяу: 1) жай; 2) жайымен.
I Баяу – жай – ақырын – марғау – сылбыр – самарқау – митыңдау – 
мимырт 

143 
ІІ Баяу – жайымен – жайбарақат – бейбіт – тыныш 
Бәйге: 1) ат жарыс; 2) сыйлық. 
I Бәйге – ат жарыс – ойын 
ІІ Бәйге – сыйлық – жүлде 
Бәле: 1) жала; 2) қырсық.
I Бәле – жала – дау – жанжал – шатақ 
ІІ Бәле – қырсық – кесел – кесапат – кедергі – бақытсыздық – қайғы 
Бәлекет: 1) бақытсыздық; 2) жұт. 
I Бәлекет – бақытсыздық – қайғы 
ІІ Бәлекет – жұт – апат – ауыртпашылық 
Бәсеке: 1) талас; 2) бақас. 
I Бәсеке – талас – өнер сайысы – жарыс – егес 
ІІ Бәсеке – бақас – бақталас – өзара егес – күндес 
Беташар: 1) өлең; 2) бастама. 
I Беташар – өлең 
ІІ Беташар – бастама 
Биязы: 1) нәзік; 2) сыпайы. 
I Биязы – нәзік – жіңішке 
ІІ Биязы – сыпайы – әдепті 
Бозару: 1) бозғылттану, 2) өңі қашу. 
I Бозару – бозғылттану – ақшылдану 
ІІ Бозару – өңі қашу – түсі бұзылу – сұрлану – көгеру 
Бойжеткен: 1) кәмелетке толған; 2) бикеш. 
I Бойжеткен – кәмелетке толған – ержеткен қыз 
ІІ Бойжеткен – бикеш 
Болат: 1) құрыш; 2) асыл. 
I Болат – құрыш 
ІІ Болат – асыл – мықты – берік 
Борау: 1) ұйтқу; 2) төпеу. 

144 
I Борау – ұйтқу – соғу – бұрқау – бұрқасындау – түтеу 
ІІ Борау – төпеу – төгілу – жауу 
Борыш: 1) берешек; 2) міндет. 
I Борыш – берешек – бересі – несие 
ІІ Борыш – міндет – парыз – қарыз 
Босану: 1) құтылу; 2) туу. 
I Босану – құтылу – еркіндік алу – азаттану 
ІІ Босану – туу – балалы болу – бала табу 
Бұғу: 1) тасалану; 2) қорқу. 
I Бұғу – тасалану – жасырыну – еңкею – тығылу 
ІІ Бұғу – қорқу – үрейлену 
Бұжыр: 1) тегіс емес; 2) дақ. 
I Бұжыр – тегіс емес – бұжыр-бұжыр 
ІІ Бұжыр – дақ – таңба – шұбар 
Бұлақ: 1) бастау; 2) көз. 
I Бұлақ – бастау – қайнар
ІІ Бұлақ – көз – негіз 
Бұлдау: 1) құнын, бағасын көтеру; 2) міндет қылу. 
I Бұлдау – құнын, бағасын көтеру – дәріптеу 
ІІ Бұлдау – міндет қылу – бәлсіну – бәлдену – әлдеқандай болу – 
керігу – әулиесу 
Бұлқыну: 1) ұмтылу; 2) тулау. 
I Бұлқыну – ұмтылу – аласұру – жанталасу 
ІІ Бұлқыну – тулау – секіру – жұлыну 
Бұлтақтау: 1) бір олай, бір былай қозғалу; 2) айну. 
I Бұлтақтау – бір олай, бір былай қозғалу – шайқалу – тербелу – 
теңселу – шайқақтау – бұлтыңдау 
ІІ Бұлтақтау – айну – қобалжу – тұрақсыздану 
Батыр: 1) қаһарман; 2) ер жүрек. 
I Батыр – қаһарман

145 
ІІ Батыр – ер жүрек – қайсар – батыл – өткір 
Бағдар: 1) беталыс; 2) шама-шарық.
I Бағдар – беталыс – бағдар – жөн 
ІІ Бағдар – шама-шарық – деңгей – мөлшер 
Бұлтару: 1) кенет, шұғыл, кілт бұрылу; 2) жалтару. 
I Бұлтару – кенет, шұғыл, кілт бұрылу
ІІ Бұлтару – жалтару – қалтқы – қулық 
Бұлтарыс: 1) қағаберіс; 2) жалтарыс. 
I Бұлтарыс – қағаберіс – бұрылыс – таса – қалтарыс 
ІІ Бұлтарыс – жалтарыс – қалтқы – қулық 
Бұрыс: 1) шалғай; 2) теріс. 
I Бұрыс – шалғай – қиыс – шеткері – алшақ – кереғар – бүйрек 
ІІ Бұрыс – теріс – қисық – ағат – өтірік 
Білім: 1) түсінік; 2) ақыл. 
I Білім – түсінік – оқу 
ІІ Білім – ақыл – парасат – ой-өріс 
Дағды: 1) машық; 2) әдет-ғұрып. 
I Дағды – үйреншікті, сүйекке сіңген әдет, қалыптасқан машық 
ІІ Дағды – әдет – ғұрып – салт-дәстүр 
Дағдылы: 1) үйреншікті; 2) әккі болған. 
I Дағдылы – үйреншікті – машықты – қалыпты – сыр мінез 
ІІ Дағдылы – әккі – қақасал – тәжірибелі 
Далию: 1) жайылу; 2) көңілі шалқу. 
I Далию – жайылу – созылу – кең болу 
ІІ Далию – көңілі шалқу – масаттану – мақтану 
Даму: 1) жан-жақты өсу; 2) қалыптасу. 
I Даму – жан-жақты өсу – өркендеу – өну – өрістеу 
ІІ Даму – қалыптасу – жетілу – өрістеу 
Дана: 1) кемеңгер; 2) тәжірибелі. 

146 
I Дана – кемеңгер – данышпан – білімді 
ІІ Дана – тәжірибелі – әділ – тура 
Даналық: 1) данышпандық; 2) өнегелі өсиет. 
I Даналық – данышпандық – кемеңгерлік
ІІ Даналық – өнегелі өсиет – үлгі сөз 
Дара: 1) жеке; 2) ерекше. 
I Дара – жеке – жалғыз 
ІІ Дара – ерекше – өзгеше 
Дауласу: 1) келіспеу; 2) жанжалдасу. 
I Дауласу – келіспеу – қарсы сөйлеу – керілдесу – таласу 
ІІ Дауласу – жанжалдасу – ұрысу – керісу – тайталасу 
Дерексіз: 1) хабарсыз; 2) айғақсыз.
I Дерексіз – хабарсыз – хабар ошарсыз 
ІІ Дерексіз – айғақсыз – дәлелсіз 
Дөңкею: 1) тоңқаю; 2) күжірею. 
I Дөңкею – тоңқаю – теңкею 
ІІ Дөңкею – күжірею – құржию 
Дүрбелең: 1) ауыртпалық; 2) әбігерге салушылық. 
I Дүрбелең – ауыртпалық төнген шақ – аласапыран уақыт 
ІІ Дүрбелең – әбігерге салушылық – қым-қиғаш әуреге түсушілік –
мазасыздық 
Дірілдеу: 1) дір етіп қозғалу; 2) қалтырау. 
I Дірілдеу – дір-дір етіп қозғалу – қимылдау – қалш-қалш ету, 
қалшылдау 
ІІ Дірілдеу – қалтырау – селкілдеу 
Ебдейсіз: 1) икемсіз; 2) ыңғайсыз. 
I Ебдейсіз – икемсіз – оралымсыз – епсіз қорбиған 
ІІ Ебдейсіз – ыңғайсыз – жөнсіз – сөлекет ерсі 
Егес: 1) ерегес; 2) бәсеке. 
I Егес – ерегес – талас-тартыс – қақтығыс 

147 
ІІ Егес – бәсеке – жарыс – тайталас – тірес 
Егжей-тегжей: 1) бір нәрсенің жай-жапсары; 2) жан-жақты. 
I Егжей-тегжей – бір нәрсенің жай-жапсары – анық-қанығы – бүге-
шүгесі – ұңғыл-шұңғылы 
ІІ Егжей-тегжей – жан-жақты – кеңінен – толығынан 
Ежелгі: 1) бұрыннан келе жатқан; 2) ертедегі. 
I Ежелгі – бұрыннан келе жатқан – байырғы 
ІІ Ежелгі – ертедегі – баяғы – бұрынғы – әуелгі – қашанғы – атам 
заманғы – көне 
Елжіреу: 1) іші жылу; 2) жан-тәнімен берілу. 
I Елжіреу – іші жылу – мейірлену – емірлену – айналып-толғану 
ІІ Елжіреу – жан-тәнімен берілу – құштарлану – құмарту – балқу 
Емі: 1) емдеу әрекеті; 2) амалы. 
I Емі – емдеу әрекеті – емдеу ісі – дауа – шипа 
ІІ Емі – амалы – айласы – шарасы 
Еңбектеу: 1) етпеттей жүру; 2) өрмелеу. 
I Еңбектеу – етпеттей жүру – еңбектей жүру – жер-бауырлау 
ІІ Еңбектеу – жорғалау – өрмелеу – тырмысу 
Еңкіш: 1) ылдыйдау; 2) бүгіліңкі. 
I Еңкіш – ылдыйдау – еңістеу – еңкістеу 
ІІ Еңкіш – бүгіліңкі – бүкірейіңкі – иіліңкі – еңкек 
Еңселеу: 1) еңсеру; 2) ентелеу. 
I Еңселеу – еңсеру – меңдеу – жеңу – алқымдау 
ІІ Еңселеу – ентелеу – бар күшін салу 
Еңіреу: 1) егіліп, ағыл-тегіл жылау; 2) зар қақсау. 
I Еңіреу – егіліп, ағыл-тегіл жылау – көз жасын көл қылу 
ІІ Еңіреу – зар қақсау – күңірену – күйіну – күйзелу 
Епті: 1) ыңғайлы; 2) тәсілқой. 
I Епті – ыңғайлы – икемді – бейім – оңтайлы – ықшам – оралымды 
ІІ Епті – тәсілқой – пысық – айлакер – қу 

148 
Ерсі: 1) оғаш; 2) жарасымсыз. 
I Ерсі – оғаш – сөлекет – өрескел – сиықсыз – сорақы – сөкет 
ІІ Ерсі – жарасымсыз – ұнамсыз – қолайсыз – әбес – одағай 
Епсіз: 1) ептемей; 2) исапсыз. 
I Епсіз – ептемей – қалай болса солай – беталды 
ІІ Епсіз – қисапсыз – сансыз – көп – аса мол – шексіз 
Есею: 1) үлкею; 2) марқаю. 
I Есею – үлкею – өсу – ер жету 
ІІ Есею – марқаю – сақаю 
Жабу: 1) жамылғы; 2) есік (қазақ үйдің киіз есігі). 
I Жабу – жамылғы 
ІІ Жабу – (қазақ үйдің киіз есігі) есігі 
Жаға: 1) киімнің бір бөлігі; 2) жағалау. 
I Жаға – киімнің бір бөлігі 
ІІ Жаға – жағалау – жиек – кемер – қабақ 
Жағдайлы: 1) қолайлы; 2) жайлы. 
I Жағдайлы – қолайлы – ыңғайлы 
ІІ Жағдайлы – жайлы – тиімді 
Жадырау: 1) жайма-шуақтанып райлану; 2) көңілдену. 
I Жадырау – жайма-шуақтанып райлану – жайнау 
ІІ Жадырау – шат-шадыман болу – жайраңдап масайрау – мажырау –
қабағы ашылу – көңілдену 
Жазалы: 1) айыпты; 2) айыпкер.
I Жазалы – айыпты – кінәлі – жазықты 
ІІ Жазалы – айыпкер – қылмысты 
Жайласу: 1) жайғау; 2) жайғасу. 
I Жайласу – жайғау – ыңғайлап жөндеу 
ІІ Жайласу – жайғасу – орналасу – орнығу 
Жайнау: 1) жарқырау; 2) жайғасу. 

149 
I Жайнау – жарқырау – жап-жарық болу 
ІІ Жайнау – құбылу – құлпыру – түрлену 
Жайпау: 1) қырып-жою; 2) сыпырып-сиыру. 
I Жайпау – қырып-жою – жамсату – баудай түсіру – жаусату 
ІІ Жайпау – сыпырып-сиыру – тып-типыл ету – жапырып-жаншу 
Жайылу: 1) өрісте оттау; 2) көлемі кеңею. 
I Жайылу – өрісте оттау 
ІІ Жайылу – көлемі кеңею – жазылу – таралу – сіңу 
Жалақтау: 1) жалмаңдау; 2) құлқыны құрып жалаңдау. 
I Жалақтау – жалмаңдау – жалаң қағу – жұтыну 
ІІ Жалақтау – құлқыны құрып жалаңдау – ашқарақтану – жалмаңдау 
Жалған: 1) шындығы жоқ, өтірік; 2) өңі боялған, шынайы емес. 
I Жалған – шындығы жоқ, өтірік
ІІ Жалған – өңі боялған, шынайы емес – бояма – жасанды 
Жалғасу: 1) байланысу; 2) бір-біріне тие қосылу. 
I Жалғасу – байланысу – хабардар болу
ІІ Жалғасу – бір-біріне тие қосылу – ұштаса ұласу – шектесу – астасу 
– сабақтасу – жіптесу 
Жалтару: 1) жалт беру; 2) бұлталақтау. 
I Жалтару – жалт беру – бұлтара қашу 
ІІ Жалтару – бұлталақтау – айтқанында тұрмау – тайсақтау 
Жаралу: 1) дүниеге келу; 2) пайда болу. 
I Жаралу – дүниеге келу – туылу 
ІІ Жаралу – пайда болу – жасалу – құралу 
Жарасу: 1) ажарын кіргізу; 2) тіл табысу. 
І Жарасу – ажарын кіргізу –көрік беру – әдемі көріну – қонымды болу 
– ұнау – жарасымды болу
ІІ Жарасу – тіл табысу – үйлесу – ынтымақтасу
Жарылқау: 1) жетістіру; 2) қуанту.
I Жарылқау – жетістіру – қарық қылу – кенелту 

150 
ІІ Жарылқау – қуанту – мәз қылу – қолын бақытқа жеткізу 
Жарымжан: 1) кемтар; 2) мүсәпір. 
I Жарымжан – кемтар – мүгедек – дімкәс 
ІІ Жарымжан – мүсәпір – ғаріп – сорлы 
Жасқаншақтау: 1) қорғаншақтау; 2) жүрексіну. 
I Жасқаншақтау – қорғаншақтау – беттемеу – тайсақтау 
ІІ Жасқаншақтау – жүрексіну – қымсыну – имену 
Жасыру: 1) тығу; 2) сыр бүгу. 
I Жасыру – тығу – тасалау – бұқпантайлау – көлегейлеу – жытыру 
ІІ Жасыру – сыр бүгу – құпиялау – бүкпелеу – бүркемелеу – 
көмескілеу 
Жемтік: 1) жыртқыш атаулының жемі; 2) өлексе. 
I Жемтік – жыртқыш атаулының жемі – азығы – тамағы 
ІІ Жемтік – өлексе – өлімтік – өлген малдың қалдығы 
Жеміс: 1) өнім; 2) нәтиже. 
I Жеміс – өнім – миуа 
ІІ Жеміс – нәтиже – қорытынды 
Жендет: 1) баскесер; 2) алғыр. 
I Жендет – баскесер – қанішер
ІІ Жендет – алғыр – өжет 
Жентектеу: 1) жұмыру; 2) илектеу. 
I Жентектеу – жұмыру – түйпектеу 
ІІ Жентектеу – илектеу – жаныштау – соқталау 
Жеңілтек: 1) жеп-жеңіл; 2) ұшқалақ. 
I Жеңілтек – жеп-жеңіл – жалаң қабат – қалың (ауыр) емес 
ІІ Жеңілтек – ұшқалақ – ұшып-қонба – жеңіл мінезді – қаңғалақ 
Жетек: 1) тәрте; 2) ыңғай. 
I Жетек – тәрте – арыс – қосар 
ІІ Жетек – ыңғай – ымбай – ырық 
Жетілу: 1) өсу; 2) қатарға қосылу. 

151 
I Жетілу – өсу – даму 
ІІ Жетілу – қатарға қосылу – жетісу – теңелу 
Жоғалу: 1) көзден таса болу; 2) жойылу. 
I Жоғалу – көзден таса болу – бір жаққа кету
ІІ Жоғалу – жойылу – құру
Жойқын: 1) қырып-жойып кететін; 2) керемет. 
I Жойқын – қырып-жойып кететін – алапат – сұрапыл – әлей 
ІІ Жойқын – керемет – сұмдық – орасан – ғажайып – ғажап – ғаламат 
Жоқшылық: 1) тапшылық; 2) кедейлік. 
I Жоқшылық – тапшылық – жетімсіздік 
ІІ Жоқшылық – кедейлік – жарлылық – жоқ-жітіктік 
Жұмсау: 1) жіберу; 2) пайдалану. 
I Жұмсау – жіберу – тапсырма беру – аттандыру 
ІІ Жұмсау – пайдалану – жегу – жарату (ақшаны) – іске асыру 
Жұмыс: 1) еңбек; 2) іс-шаруа. 
I Жұмыс – еңбек – әрекет – қызмет – қаракет 
ІІ Жұмыс – іс-шаруа 
Жүкте: 1) жүк арту; 2) міндеттеу.
І Жүкте - жүк арт – тие 
ІІ Жүкте – міндетте – тапсыр – сенім арт
Жүкті: 1) жүк артылған; 2) екі қабат. 
I Жүкті – жүк артылған – жүк тиелген – жүк салынған 
ІІ Жүкті – екі қабат – аяғы ауыр 
Жылпос: 1) пысық; 2) ширақ. 
I Жылпос – пысық – епті – ылпың-жылпың 
ІІ Жылпос – ширақ – ұшқыр – жүрдек 
Жылтыңдау: 1) жылт-жылт ету; 2) жылмаңдау. 
I Жылтыңдау – жылт-жылт ету – жылтырау 
ІІ Жылтыңдау – жалмаңдау – қылмаңдау – жылпыңдау – қылтыңдау – 
сумаңдау 

152 
Жым-жылас: 1) зым-зия; 2) теп-тегіс. 
I Жым-жылас – зым-зия 
ІІ Жым-жылас – теп-тегіс – жым-жалмағай 
Жым-жырт: 1) тым-тырыс; 2) үн-түнсіз. 
I Жым-жырт – тым-тырыс – меңіреу 
ІІ Жым-жырт – үн-түнсіз – тым-тырыс – тып-тыныш 
Жымқыру: 1) шетін ішке қарай тығу; 2) жасыру. 
I Жымқыру – шетін ішке қарай тығу – жинастыру 
ІІ Жымқыру – жасыру – тығып қою – ұрлау 
Жымыраю: 1) бүктелу; 2) мыжыраю. 
I Жымыраю – ішіне қарай бүктелу – қисаю 
ІІ Жымыраю – мыжыраю – мыж-мыж болу 
Жырту: 1) соқалау; 2) жыру. 
I Жырту – соқалау – өңдеу – айыру – дал-дұлын шығару 
ІІ Жырту – жыру – жаралап кету 
Жіберу: 1) жөнелту; 2) босату. 
I Жіберу – жөнелту – аттандыру – жұмсау 
ІІ Жіберу – босату – қоя беру – ұстамау – тоқтатпау 
Жік-жік: 1) бөлек-бөлек; 2) жақ-жақ. 
I Жік-жік – бөлек-бөлек – тарам-тарам – сал-сала 
ІІ Жік-жік – топ-топ – жақ-жақ 
Жіңішке: 1) енсіз; 2) нәзік. 
I Жіңішке – енсіз – сидам – талдырмаш – жіптіктей – сыптығыр 
ІІ Жіңішке – нәзік – бәсең – әлжуаз 
Зағип: 1) кемтар; 2) кәріп-қасер. 
I Зағип – кемтар – мүгедек – жарымжан
ІІ Зағип – кәріп-қасер – мүсәпір – бейшара 
Зақым: 1) жара; 2) зиян. 
I Зақым – жара – жарақат 

153 
ІІ Зақым – зиян – зардап – кесір – залал 
Залым: 1) сұмырай; 2) рақымсыз. 
I Залым – қу – сұм – сұмырай – ала аяқ – сайқал – мыстан 
ІІ Залым – рақымсыз – жауыз – қаныпезер – қара ниет – арам 
Заман: 1) дәуір; 2) мерзім. 
I Заман – дәуір – кезең 
ІІ Заман – мерзім – уақыт – кез
Зат: 1) нәрсе; 2) дүние мүлік. 
I

Зат – (табиғаттағы барлық жанды-жансыз) нәрсе
ІІ Зат – дүние мүлік – жасау – жиһаз – бұйым 
Зерделеу: 1) көңілге тоқу; 2) зейін қою. 
І Зерделеу – көңілге тоқу – зейін қою 
ІІ Зерделеу – зейін қою – ойлану – толғану – зер салу 
Зират: 1) мола; 2) қабір. 
І Зират – мола – бейіт 
ІІ Зират – қабір – мазарат 
Зиялы: 1) ізетті; 2) оқыған. 
І Зиялы – ізетті – әдепті – сыпайы 
ІІ Зиялы – оқыған – сауатты – интелегент 
Зиянды: 1) пайдасыз; 2) кесірлі. 
І Зиянды – пайдасыз – залалды – шығынға ұшыраған – зарарды
ІІ Зиянды – кесірлі – кесапатты 
Игілікті: 1) шапағатты; 2) мәнді.
І Игілікті – шапағатты – қайрымды – рақымды
ІІ Игілікті – маңызды – мәнді – нәтижелі 
Иемдену: 1) меншіктеу; 2) пайдалану.
І Иемдену – меншіктеу – иелену – қожалық ету
ІІ Иемдену – пайдалану – малдану 
Икемді: 1) ыңғайлы; 2) епті.

154 
І Икемді – ыңғайлы – ықшамды – бейімді
ІІ Икемді – епті – іскер 
Ими: 1) иіңкі келу; 2) бүкши.
I Ими – иіңкі келу – иілу
ІІ Ими – бүкшию – бүгілу – еңкіштену 
Инабат: 1) ізгі қасиет; 2) ар-ұждан. 
І 
 
Инабат – ізгі қасиет – әдеп – өнегелі ізет – ілтипат
ІІ Инабат – ар-ұждан – ұят 
Итаршы: 1) кішкене, шәуілдек ит; 2) жарамсақ.
І Итаршы – кішкене, шәуілдек ит
ІІ Итаршы – жарамсақ – құйыршық 
Кездесу: 1) кезігу; 2) тап болу.
І Кездесу – кезігу – жолығу 
ІІ Кездесу – тап болу – ұшырасу – душар болу 
Кезең: 1) кез; 2) тарихи дәуір. 
І Кезең – кез – уақыт – мезгіл 
ІІ Кезең – тарихи дәуір – заман – эпоха 
Кезігу: 1) қарсы жолығу; 2) ұшырасу. 
І Кезігу – қарсы жолығу – кез болу 
ІІ Кезігу – ұшырасу – тап болу 
Кейде: 1) кей уақытта; 2) оқта-текте. 
I Кейде – кей уақытта – кей кезде
ІІ Кейде – оқта-текте – анда-санда –бірде 
Кегжи: 1)
 
шалқай; 2) кекірей. 
I Кегжи – шалқай – шалқақта 
ІІ Кегжи – кекірей – кекшей – кекей – қақшай – қақай 
Кемтар: 1) жарымжан; 2) жетімсіз. 
І Кемтар – жарымжан – мүгедек – ғарып – дімкәс – кемістігі бар 
ІІ Кемтар – тапшы – жетімсіз – мұқтаж 

155 
Кемшілік: 1) кемістік; 2) қателік.
I Кемшілік – кемістік – олқылық
ІІ Кемшілік – қателік – әбестік – білместік 
Кепиет: 1) ерекше қасиет; 2) кесір. 
І Кепиет – ерекше қасиет – кие – құпия күш 
ІІ Кепиет – кесір – кесапат – қырсық 
Кербез: 1) керіліп-созылған; 2) бабына келтіре.
I Кербез – керіліп-созылған – сәнқой – паң – сылқым 
ІІ Кербез – бабына келтіре – әсем – сәнді
Кері: 1) артқа қарай; 2) қарама-қарсы.
I Kepi – артқа қарай – кейін – қайта
ІІ Кері – қарама-қарсы – қайшы 
Кескін: 1) бет пішін; 2) тұлға.
І Кескін – бет пішін – әлпет – келбет – кейіп
ІІ Кескін – тұлға – тұрпат – бейне 
Кескінді: 1) әлпетті; 2) келбетті.
І Кескінді – әлпетті – пішінді
ІІ Кескінді – келбетті – әдемі – келісті – сымбатты 
Көлем: 1) аумағы; 2) шегі. 
І Көлем – аумағы – мөлшері – қарымы – шама – мұғдар 
ІІ Көлем – шегі – аясы – қорам 
Көлеңдеу: 1) желбіреу; 2) қараңдау.
I Көлеңдеу – көлбең-көлбең ету – желбіреу – көлбеңдеу
ІІ Көлеңдеу – қараңдау – қарауытып көріну 
Көмкеру: 1) жапсыру; 2) қоршау. 
I Көмкеру – жапсыру – жиектеу – қайыру 
ІІ Көмкеру - қоршау - орау 
Күбіту: 1) қарбыту; 2) асыра сөйлеу. 
I Күбіту – қарбыту – өндіру – тындыру 
ІІ Күбіту – асыра сөйлеу – көпірту – бұрқырату – өкірту – төпеу 

156 
Күйзелу: 1) қиналу; 2) азап шегу. 
І Күйзелу – қиналу – қайғыру – қажу 
ІІ Күйзелу – азап шегу – жүдеп-жадау – жұтау – азу – азғыну 
Күйлі: 1) жағдайы жақсы; 2) семіз. 
І Күйлі – жағдайы жақсы – ауқатты – тың – ширақ 
ІІ Күйлі – семіз – қоңды 
Күлу: 1) жымию; 2) әлжуалау. 
І Күлу – ыржию – жымию – езу тарту – жырқылдау – жыртақтау 
ІІ Күлу – әлжуалау – мазақтау – келеке ету 
Күнделікті: 1) күн сайынғы; 2) үнемі. 
I Күнделікті – күн сайынғы – дағдылы – әдеттегі – үйреншікті 
IІ Күнделікті – үнемі – әрдайым – күн сайын 
Күшею: 1) арту; 2) нығаю. 
І Күшею – арту – үдеу 
ІI Күшею – нығаю – жақсару – түзелу 
Кібіртіктеу: 1) баяулау; 2) мүдіру. 
І Кібіртіктеу – баяулау 
ІI Кібіртіктеу – мүдіру – күмілжу 
Кінә: 1) кемшілік; 2) айып.
I Кінә – кемшілік – мін – ағаттық – ерсілік 
ІІ Кінә – айып – жазық 
Кісендеу: 1) тұсау; 2) матау.
І Кісендеу – тұсау – шынжырлау
ІІ Кісендеу – матау – байлау – тыйым салу 
Қағынды: 1) өкпенің талаурауы; 2) құтырған. 
І Қағынды – өкпенің талаурауы – қабынуы 
ІІ Қағынды – құтырған – оңбаған – құдай атқан 
Қайталау: 1) тағы да, қайтадан айту (істеу); 2) пысықтау. 
І Қайталау – тағы да, қайтадан айту – екінші рет болу 

157 
ІІ Қайталау – пысықтау 
Қалау: 1) қолқа салу; 2) мақұл көру.
I Қалау – қолқа салу – сұрау
ІІ Қалау – мақұл көру – ұнату – тілеу 
Қалыпты: 1) тұрақты; 2) әдетке сіңген.
I Қалыпты – тұрақты – орнықты – өзгермейтін
ІІ Қалыпты – әдетке сіңген – үйреншікті – дағдылы 
Қам: 1) жай-жағдай; 2) әрекет.
I Қам – жай-жағдай – хал-күй
ІI Қам – әрекет – айла-амал 
Қарайла: 1) қарағыштау; 2) байқау. 
I Қарайла – қарағыштау – қайта-қайта қарай беру – көз салу
ІІ Қарайла – байқау – аңғару – зер салу 
Қаралу: 1) қарастыру; 2) тексерту. 
І Қаралу – қарастыру – байқастыру
ІІ Қаралу – тексерту – емделу – көріну 
Қаралы: 1) қайғылы; 2) тауқыметті. 
I Қаралы – қайғылы – азалы
ІІ Қаралы – азапты – ауыр – мехнатты – тауқыметті 
Қарапайым: 1) жұпыны; 2) жабайы. 
І Қарапайым – жұпыны – жәй
ІІ Қарапайым – жабайы – тұрпайы 
Қарастыру: 1) іздестіру; 2) тексеру.
І Қарастыру – іздестіру – табуға тырысу 
ІІ Қарастыру – тексеру – ойластыру – қам жасау 
Қас:
 
1) өш; 2) жау.
I Қас – өш 
ІІ Қас – дұшпан – жау 
Қипақтау: 1) тынышы кету; 2) батылы бармау.

158 
I Қипақтау – тынышы кету – мазасыздану – қозғалақтау
ІІ Қипақтау – батылы бармау – кібіртіктеу – сипақтау – именшектеу – 
қыбыжықтау 
Қиялдау: 1) қиялға берілу; 2) армандау. 
І Қиялдау – қиялға берілу – ой жіберу – санамен шолу – ойлау – 
зерделеу 
ІІ Қиялдау – армандау – көксеу 
Қопару: 1) аудару; 2) ескіні қазбалау.
I Қопару – аудару – астан-кестеңін шығару 
ІІ Қопару – ескіні қазбалау – ақтару – қайта жаңғырту 
Қорғансыз: 1) қорған-қамалы жоқ; 2) панасыз. 
І Қорғансыз – қорған-қамалы жоқ – қоршаусыз
ІI Қорғансыз – панасыз – қорғаушы, сүйенері жоқ 
Қорлау: 1) ар намысын аяққа басу; 2) жәбірлеу. 
І Қорлау – ар намысын аяққа басу – басыну – кемсіту 
ІІ Қорлау – жәбірлеу – азаптау – қорлық көрсету 
Қорыну: 1) біреуді кем тұту; 2) місе тұтпау. 
І

Қорыну – біреуді кем тұту – кемсіту – қор санау 
ІІ Қорыну – місе тұтпау – қомсыну – олқысыну
Қошаметтеу: 1) құрметтеу; 2) мақтау. 
I Қошаметтеу – құрметтеу – сыйлау – ізет білдіру
ІІ Қошаметтеу – мақтау – қолпаштау – мадақтау – дәріптеу 
Қу: 1) айлакер; 2) опасыз. 
I Қу – айлакер – амал тапқыш – епшіл 
ІІ Қу – опасыз – жалған – баянсыз – ала аяқ – сайқал 
Қуаттану: 1) әлдену; 2) жігерлену. 
І Қуаттану – әлдену – қуат алу – күш жинау – дилану 
ІІ Қуаттану – жігерлену – қайраттану 
Қуғындау: 1) қуғын салу; 2) қудалау.
I Қуғындау – қуғын салу – қуу 

159 
ІІ Қуғындау – қудалау – соңына түсу 
Қулық: 1) алдамшы іс-әрекет; 2) залымдық. 
I Қулық – алдамшы іс-әрекет – амал – айла – тәсіл 
ІІ Қулық – залымдық – зұлымдық – айлакерлік – арамдық – 
сұмдық 
Құмар: 1) ынтық; 2) әуес. 
I Құмар – ынтық – ынтызар – асық – іңкәр
ІІ Құмар – әуес – үйір – құштар – қызықтағыш 
Құрғау: 1) құрып кету; 2) кеберсу. 
I Құрғау – құрып кету – кебу – дегду – тобарсу 
ІІ Құрғау – кеберсу – кезеру 
Құрдас: 1) құрбы; 2) замандас.
І Құрдас – құрбы – теңдес 
ІІ Құрдас – замандас – қатарлас – тұстас – тұрғылас 
Қымбат: 1) өте бағалы; 2) аса қадірлі. 
I Қымбат – өте бағалы – құны артық
ІІ Қымбат – аса қадірлі – аяулы – ыстық 
Қыңыраю: 1) бір жағына қарай қисаю; 2) қасарысу. 
І Қыңыраю – бір жағына қарай қисаю – иілу
ІІ Қыңыраю – қасарысу – қиқарлану 
Қысылу: 1) ұялу; 2) қиналу. 
I Қысылу – ұялу – ыңғайсыздану – қызару 
ІI Қысылу – cacy – қиналу 
Қысыла: 1) қымтырыла-қысылып; 2) қызара. 
I Қысыла – қымтырыла-қысылып, қымтырылып – әрең – зорға 
ІI Қысыла – қызара – ұяла – қымсына 
Қысылтаяң: 1) аласапыран; 2) ауыр. 
І Қысылтаяң – аласапыран – қарбалыс – қысылшаң
ІI Қысылтаяң – ауыр – қиын-қыстау 

160 
Қысылыңқырау: 1) тарығу; 2) аздап ұялу.
І Қысылыңқырау – тарығу – қиналыңқырау
ІI Қысылыңқырау – аздап ұялу – ұялыңқырау – именіңкіреу 
Қытымыр: 1) қатығу; 2) ызғарлы. 
І Қытымыр – қатығу – қатты – қатал 
ІI Қытымыр – суық – ызғарлы – аязды 
Леп: 1) самал; 2) хабар. 
I
Леп – самал – желпу 
ІІ Леп – хабар – жағымды жаңалық 
Мағына: 1) ұғым; 2) мән. 
І Мағына – ұғым – түсінік
ІІ Мағына – мән – маңыз – мазмұн 
Мағыналы: 1) мағынасы терең; 2) мәнді. 
І Мағыналы – мағынасы терең – кең – әсерлі 
ІІ Мағыналы – мәнді – мазмұнды 
Мағлұмат: 1) хабар; 2) мәлімет. 
І Мағлұмат – хабар – жан-жақты білім 
ІІ Мағлұмат - ақпарат – мәлімет 
Мажырау: 1) жайма-шуақтану; 2) жадырау. 
I Мажырау — жайма-шуақтану — ашылу — жыли бастау — көңіреу 
ІІ Мажырау - жадырау — көңілдену — жарқырау 
Мақау: 1) тілі жоқ; 2) меңіреу. 
І Мақау – тілі жоқ – мылқау 
ІІ Мақау – меңіреу – кеще 
Мақтану: 1) қораздану; 2) бөсу. 
І Мақтану – қораздану – қоқилану – күпсіну – мардымсу 
ІІ Мақтану – бөсу – көпіру – ісіну – кебіну – күпіну 
Мақұл: 1) құп; 2) дұрыс. 
І Мақұл – құп – жақсы – жарайды деу – келісу 
ІІ Мақұл - дұрыс - жөн 

161 
Мақұлық:1) жәндік; 2) надан. 
І Мақұлық – жәндік - жан-жануар 
ІІ Мақұлық –надан – топас 
Маңғаз: 1) паң; 2) байыпты. 
І Маңғаз – паң – керенау – кербез – тәкаппар 
ІІ Маңғаз – байыпты – байсалды – салмақты 
Марғау: 1) селсоқ; 2) көңілсіз. 
І Марғау – селсоқ – сылбыр – самарқау 
ІІ Марғау – көңілсіз – жабырқаңқы 
Марқаю: 1) есею; 2) өсіп-өну. 
І Марқаю – есею – өсу – үлкею 
ІІ Марқаю – өсіп-өну – алға басу 
Масқара: 1) ар-намысқа тиетін өрескел іс; 2) мазақ. 
І Масқара – ар-намысқа тиетін өрескел іс – ұят – сұмдық 
ІІ Масқара – мазақ – келемеж – ажуа 
Мәнерлеу: 1) әшекейлеу; 2) нақышына, бабына тиетін келтіре сөйлеу. 
І Мәнерлеу – әшекейлеу – өрнектеу – өрлеу 
ІІ Мәнерлеу – нақышына, бабына тиетін келтіре сөйлеу – әдемілеп оқу 
Мәртебе: 1) абырой; 2) дәреже. 
І Мәртебе – абырой – атақ – дәреже – даңқ 
ІІ Мәртебе – бақ – дәреже – мақтаныш 
Межелеу: 1) мөлшерлеу; 2) шек қою.
I Межелеу – мөлшерлеу – шамалау
ІІ Межелеу – шек қою – белгілеу 
Мезетте: 1) кезде; 2) лезде. 
I Мезетте – кезде – уақытта – сәтте – мезгілде 
IІ Мезетте – лезде – тез – жылдам 
Мейрімдену: 1) іші жылу; 2) жаны ашу. 
I Мейрімдену – іші жылу – жақсы көру – ниеті ауу – ықыласы 

162 
түсу 
ІI Мейрімдену – жаны ашу – есіркеу – аяу 
Мекен-жай: 1) қоныстанған орын; 2) ғимарат. 
I Мекен-жай – қоныстанған орын – тұрақ 
ІI Мекен-жай – ғимарат – құрылыс – салынған үй – мекеме 
Меңгеру: 1) игеру; 2) басшылық ету.
І Меңгеру – игеру – қыр-сырын жақсы білу 
ІІ Меңгеру – басшылық ету – басқару – баурау 
Меңдеу: 1) әлі құру; 2) басу.
І Меңдеу – әлі құру – дәрмені кету – асқыну
ІІ Меңдеу – басу – билеу – жеңу – дендеу – иықтану 
Мөңку: 1) тулау; 2) ашулану. 
I Мөңку – тулау – асаулану 
ІІ Мөңку – ашулану – шамдану – бұрқ-сарқ болу 
Мақау: 1) кекеу; 2) жаны ашу.
I Мақау – кекеу – қағыту – мұқату – кеміту
ІІ Мақау – жаны ашу – мою – қайту 
Мұра: 1) дүние-мүлік; 2) салт-сана. 
І Мұра – дүние-мүлік – бұйым т.с.с. заттар 
ІІ Мұра – салт-сана – дәстүр – өнегелі еңбек 
Мұрындық: 1) істек ағаш; 2) басшы. 
I Мұрындық – істек ағаш 
ІІ Мұрындық – басшы – жетекші – ұйтқы 
Мүдіру: 1) тосылу; 2) тоқтап қалу. 
I Мүдіру – тосылу – жауап таба алмай қалу 
ІІ Мүдіру – тоқтап қалу – бөгелу – кідірістеу 
Мүлде: 1) біржола; 2) тіптен. 
І Мүлде – біржола – үзілді-кесілді 
ІІ Мүлде – тіптен – бүтіндей 

163 
Мүсін: 1) бет-әлпет; 2) бейне. 
I Мүсін – бет – әлпет – пішін – келбет 
ІІ Мүсін – бейне – тұлға – скульптура 
Мықты: 1) күшті; 2) берік. 
І Мықты – күшті – қуатты – әлді 
ІІ Мықты – берік – бекем – мызғымас 
Мылжың: 1) мән-мағынасы жоқ, көпірме бос сөз; 2) тантық.
І Мылжың – мән-мағынасы жоқ, көпірме бос сөз
ІІ Мылжың – тантық – қазымыр – қырт 
Надан: 1) топас; 2) білімсіз. 
І Надан – топас – пайымсыз – пасық – малғүн 
ІІ Надан – білімсіз – қараңғы 
Назар: 1) зейін; 2) жанар. 
І Назар – зейін – ықылас – зерде 
ІІ Назар – көз – жанар 
Нақақ: 1) әділетсіз; 2) көпе-көрнеу.
I Нақақ – әділетсіз – жазықсыз – кінәсіз 
ІІ Нақақ – көпе-көрнеу – өтірік – жалған 
Нәжіс: 1) үлкен дәрет; 2) былапыт.
I Нәжіс – үлкен дәрет
ІІ Нәжіс – былапыт – былғаныш – жаман 
Нәзік: 1) жіп-жіңішке; 2) берік емес. 
I Нәзік – жіп-жіңішке 
ІІ Нәзік – берік емес – әлсіз – осал 
Нән: 1) үлкен; 2) мықты. 
І Нән – үлкен – дәу – қомақты 
ІІ Нән – мықты – күшті 
Нәр: 1) талшық; 2) әл. 
І Нәр – талшық – қорек
ІІ Нәр – ел – күш-қуат 

164 
Нәрлі: 1) құнарлы; 2) мәнді. 
I Нәрлі – құнарлы – қуатты – маңызды
ІІ Нәрлі – мәнді – сапалы – тартымды 
Негіз: 1) түп-төркін; 2) ірге тас. 
I Негіз – түп-төркін – тек 
ІІ Негіз – ірге тас 
Ожар: 1) оспадар; 2) оғаш дөрекі. 
I Ожар – оспадар – ұр да жық – әпербақан
ІІ Ожар – оғаш дөрекі – ерсі 
Озық: 1) алдыңғы қатарлы; 2) ерте. 
I Озық – алдыңғы қатарлы – маңдай алды – үздік – озат 
ІІ Озық – уақыт, мезгіл жағынан алда, ілгері – ерте 
Ой: 1) түсінік; 2) ақыл.
I Ой – түсінік – пікір – ұғым 
ІІ Ой – ақыл – ес 
Ойсыз: 1) ақылсыз; 2) уайымсыз.
І Ойсыз – ақылсыз – зердесіз – санасыз
ІІ Ойсыз – уайымсыз – қайғысыз – алаңсыз 
Оқушы: 1) шәкірт; 2) оқырман. 
I Оқушы – шәкірт 
ІI Оқушы – оқырман 
Олимпиада: 1) спорт жарысы; 2) бәсеке. 
I Олимпиада – спорт жарысы
ІІ Олимпиада – бәсеке – жарыс 
Олқы: 1) тығыз толмаған; 2) жетіспей, кемдеу.
І Олқы – тығыз толмаған – орта – бос
ІІ Олқы – жетіспей, кемдеу тұрған – кеміс 
Опай-топай: 1) ұмар-жұмар; 2) астан-кестен.
І Опай-топай – ұмар-жүмар – опыр-топыр

165 
ІІ Опай-топай – астан-кестен – бей-берекет 
Опасыз: 1) екіжүзді; 2) тұрақсыз.
І Опасыз – екіжүзді – сатқын 
ІІ Опасыз – тұрақсыз – тұрлаусыз – баянсыз
Оралу: 1) қайта келу; 2) шырмалу.
І Оралу – қайта келу – қайта көңіл бөлу – екінші рет соғу 
ІІ Оралу – шырмалу – матасу 
Орналасу: 1) орын тебу; 2) кіру.
I Орналасу – орын тебу – орнығу – жайғасу 
ІІ Орналасу – кіру – түсу – тұру 
Ортай: 1) деңгейі төмендеу; 2) кему.
I Ортай – деңгейі төмендеу – қайту
ІІ Ортай – кему – азаю – ортаға түсу 
Отты: 1) оты, ыстығы бар; 2) жігерлі.
I Отты – оты, ыстығы бар
ІІ Отты – жігерлі – қайратты – өткір 
Өжет: 1) ешнәрседен қорқпайтын; 2) батыл. 
І Өжет – ешнәрседен қорқпайтын – жау жүрек – ер 
ІІ Өжет – батыл – өткір 
Өзімшіл: 1) қара басының ғана қамын ойлайтын; 2) менменшіл. 
І Өзімшіл – қара басының ғана қамын ойлайтын – өз пайдасын 
қарастыратын 
ІІ Өзімшіл – менменшіл – тәкаппар – өр көкірек 
Өксік: 1) жылау; 2) қайғы. 
І Өксік – жылау – ықылық – солық 
ІІ Өксік – қайғы – қасірет – өкініш 
Өкім: 1) шешім; 2) билік. 
I Өкім – шешім – байбалам – үкім
ІІ Өкім – билік – әмір – үстемдік – қысас 

166 
Өлең: 1) поэзия; 2) өн. 
І Өлең – поэзия – ырғақ, ұйқаса құрылған көркем сөз 
ІІ Өлең – ән – әуен – жыр 
Өлермен: 1) өлу халіне жеткен; 2) жан кешті.
І Өлермен – өлу халіне жеткен – өлмеші
ІІ Өлермен – жан кешті – жансебіл – жарымес 
Өмірлік: 1) тұрмысқа қажетті; 2) мәңгі.
I Өмірлік – тұрмысқа қажетті – өмірге тән
ІІ Өмірлік – мәңгі-бақилық – өмір бойылық – тұрақты 
Өркендеу: 1) көктеу; 2) жан-жақты өсу.
I Өркендеу – көктеу – жапырақтау – желі тарту
ІІ Өркендеу – жан-жақты өсу – даму – көркею 
Өткір: 1) өткірленген; 2) батыл. 
I Өткір – өткірленген – жақсы қайралған – тез кесетін
ІІ Өткір – батыл – пысық – өжет 
Пайда: 1) мол табыс; 2) жағымды іс-әрекет.
I Пайда – мол табыс – таза кіріс – түсім
ІІ Пайда – жағымды іс-әрекет – қажетті жақсылық – олжа 
Пана: 1) тұрақ-жай; 2) қорғаныш.
І Пана – тұрақ-жай – баспана – қора – ықтасын жер
ІІ Пана – қорғаныш – сая 
Паналау: 1) баспана ету; 2) қорғаныш ету. 
І Паналау – баспана ету – ықтасын қылу – бас сауғалау – тасалау 
ІI Паналау – қорғаныш ету – саялау – қорғалау – сағалау 
Пар: 1) қос; 2) бір-біріне тең. 
І Пар – қос – жұп – екі 
ІІ Пар – бір-біріне тең – қатар 
Парлау: 1) екі-екіден жұптау; 2) біркелкі қылу.
І Парлау – екі-екіден жұптау – қос-қостан қосарлау
ІІ Парлау – біркелкі қылу – теңдей ету – үйлестіру – ұқсас ету 

167 
Пәле: 1) шатақ; 2) қырсық кесел. 
I Пәле – шатақ – дау-жанжал – бәле-жала 
ІІ Пәле – қырсық кесел – кесапат 
Пішін: 1) сыртқы түр; 2) кескін. 
І Пішін – сыртқы түр – тұлға – форма 
ІI Пішін – кескін – кейіп – келбет – бейне – қалып 
Рет: 1) тәртіп; 2) істің жөні. 
I Рет – тәртіп – қатар 
ІI Рет – істің жөні – ыңғайы – орайы – қисыны – ебі – қыбы – 
қидыны – иіні 
Рецепт: 1) нұсқау қағаз; 2) дайындау жолы. 
І Рецепт – нұсқау қағаз 
ІІ Рецепт – дайындау жолы – ереже – норма 
Сағат: 1) уақыт мөлшері; 2) мерзім.
І Сағат – уақыт мөлшері – механизм 
ІI Сағат – мерзім – уақыт 
Сала: 1) сайдың ашасы; 2) тармақ. 
І 
 
Сала – сайдың ашасы – өзен ортасының тарауы
ІI Сала – тармақ – бөлік – жүйе 
Салбырау: 1) төмен түсу; 2) еңсесі түсу. 
I Салбырау – төмен түсу – салақтау 
ІI Салбырау – еңсесі түсу – қажу – шаршау – ұнжырғасы түсу 
Самарқау: 1) жай; 2) көңілсіз.
І Самарқау – жай – баяу – жайбарақат 
ІI Самарқау – көңілсіз – селсоқ – керенау – немқұрайды 
Санақ: 1) есеп; 2) санын анықтау ісі.
І Санақ – есеп – санау 
ІI Санақ – санын анықтау ісі – есеп 
Сарсылу: 1) тырп етпеу; 2) зарығу.

168 
І Сарсылу – тырп етпеу – тапжылмау – сарылу 
ІІ Сарсылу – зарығу – сарғай 
Сарын: 1) сарнау; 2) әуен.
I Сарын – сарнау 
ІІ Сарын – әуен – саз – ырғақ 
Сасу: 1) бұзылу; 2) мүңку. 
I Сасу – бұзылу – шіру – иістену 
ІІ Сасу – мүңку – аңқу – жаман иіс сезілу 
Сейілу: 1) саны, я көлемі азаю; 2) айығу. 
І Сейілу – саны, я көлемі азаю – саябырлап басылу 
ІІ Сейілу – айығу – тарқау – тазару 
Сенім: 1) наным; 2) күткен үміт. 
І Сенім – наным 
ІІ Сенім – күткен үміт – ықылас – ниет 
Сергек: 1) сақ ұйықтайтын; 2) жеңіл.
І Сергек – сақ ұйықтайтын – сезімтал
ІІ Сергек – жеңіл – ширақ 
Сермеу: 1) құлаш керіп үру 2) серпу. 
I Сермеу – құлаш керіп үру – сілтеу 
ІІ Сермеу – серпу – тебу 
Серік: 1) жолдас; 2) ермек.
I Серік – жолдас – еруші 
ІІ Серік – ермек – алданыш 
Сескену: 1) жасқану; 2) қауіптену. 
І 
 
Сескену – жасқану – қорқу – қаймығу 
ІI Сескену – қауіптену – күдіктену 
Солу: 1) қуару; 2) әбден жүдеу. 
I Солу – қуару – сему – шежу 
ІI Солу – әбден жүдеу – қуару – қату 

169 
Солбыраю: 1) ұзынды-қысқалы болу; 2) еңсесі түсу. 
І Солбыраю – ұзынды-қысқалы болу – жинақы болмау 
ІІ Солбыраю – еңсесі түсу – сүмірею – сөлмірею – семпию 
Соны: 1) бұрын таныс емес; 2) ешкім аяқ баспаған. 
І Соны – бұрын таныс емес – жаңа
ІІ Соны – ешкім аяқ баспаған – тың 
Сұғу: 1) пісіп алу; 2) ішіне салу. 
I Сұғу – пісіп алу – тығып алу – енгізу
ІІ Сұғу – ішіне салу – тығу 
Сұлу: 1) көрікті; 2) сәнді.
I Сұлу – көрікті – ажарлы – өңді
ІІ Сұлу – сәнді – әсем – әйбет – әдемі 
Сүйеу: 1) тіреу; 2) жақтау. 
І 
 
Сүйеу – тіреу 
ІІ Сүйеу – жақтау – қолдау – медеу – демеу 
Сүйкімді: 1) тартымды; 2) жағымды.
I Сүйкімді – тартымды – жарасымды 
ІІ Сүйкімді – жағымды – жайлы 
Сүріну: 1) жығыла жаздау; 2) мүлт басу. 
І Сүріну – жығыла жаздау 
ІІ Сүріну – мүлт басу – жаңсақ басу – қателесу 
Сыбаға: 1) соғым еті; 2) енші.
I Сыбаға – соғым еті – мүше
ІІ Сыбаға – енші – тиесі – үлесі 
Сыбайлас: 1) шектес; 2) ымы-жымы бір.
І Сыбайлас – шектес – көршілес 
ІІ Сыбайлас – ымы-жымы бір – бір-бірімен тығыз байланысты – ауыз 
жаласқан – жемтіктес 
Сығыраю: 1) жарықтың көмескіленуі; 2) сықсию.
І Сығыраю – жарықтың көмескіленуі – сәл ғана жылтырау

170 
ІІ Сығыраю – сығыраңдау 
Сыпырылу: 1) сылыну; 2) арылу.
І Сыпырылу – сылыну – сытылу 
ІІ Сыпырылу – арылу – айрылу – құтылу 
Сыр: 1) құпия; 2) істің мән-жайы.
І Сыр – құпия – жасырын пікір
ІI Сыр – жай-жапсар 
Сырбаз: 1) адамгершілігі мол; 2) кербез. 
I Сырбаз – адамгершілігі мол – байсалды байыпты – ашық мінезді – 
сыралғы 
ІI Сырбаз – кербез – сұлу – сылқым – сәнді – салтанатты – көркем 
Сіңу: 1) судың таралуы; 2) кірігіп-бірігіп кету.
І Сіңу – судың таралуы – сорылу 
ІІ Сіңу – кірігіп-бірігіп кету – етене болып араласу 
Табыну: 1) сиыну; 2) бас ию. 
I Табыну – сиыну – шоқыну 
ІI Табыну – бас ию – құрмет тұту – бағыну 
Тазару: 1) кір-қоқыстан арылу; 2) арам, жаман пиғылдан арылу. 
I Тазару – кір-қоқыстан арылу – тазалану 
ІІ Тазару – арам, жаман пиғылдан арылу – аршылу 
Тайғақ: 1) тайғанақ; 2) тұрақсыз. 
I Тайғақ – тайғанақ – сырғанақ 
IІ Тайғақ – тұрақсыз – баянсыз – айнығыш 
Талай: 1) әлденеше; 2) неше. 
І Талай – әлденеше – бірнеше – көптеген 
ІІ Талай – неше – түрлі – алуан түрлі 
Талдау: 1) бір-бірлеп санау; 2) тексеру.
І Талдау – бір-бірлеп санау – тарамдау
ІІ Талдау – текеру – саралау – сараптау 

171 
Таңба: 1) лақ; 2) қаяу. 
І Таңба – лақ – ен – белгі – мер 
ІІ Таңба – қаяу – шер – кек 
Тарлық: 1) кішіректік; 2) ауыртпалық.
І Тарлық – кішіректік – қысыңқылық
ІІ Тарлық – ауыртпалық – тапшылық 
Тарылу: 1) тараю; 2) сараңдық жасау. 
І Тарылу – тараю – кішірею 
ІІ Тарылу – сарандық жасау – пейілі құру – тарығу – апшысы қурылу 
Таяныш: 1) тіреу; 2) арқа сүйер тірек.
І Таяныш – тіреу – сүйеніш
ІІ Таяныш – арқа сүйер тірек – сүйемел 
Тәнті: 1) өте риза болу; 2) қайран қалу.
I Тәнті – өте риза болу – сүйсіну
ІІ Тәнті – қайран қалу – таңдану – таңырқау – қызығу 
Тәуір: 1) біршама жақсы; 2) айығу.
І Тәуір – біршама жақсы – оңды – дұрыс 
ІI Тәуір – айығу – сауығу 
Тебіну: 1) тепектеу; 2) ашу шақыру. 
I Тебіну – тепектеу – соққылау 
IІ Тебіну – ашу шақыру – зіл тастау – тепсіну 
Тегеуірінді: 1) екпінді; 2) қайратты. 
I Тегеуірінді – екпінді – қарқынды – пәрменді 
IІ Тегеуірінді – қайратты – күшті – қуатты 
Текті: 1) шыққан тегі бір; 2) тегі жақсы.
I Текті – шыққан тегі бір – тұқымдас
ІІ Текті – тегі жақсы – көргенді – затты 
Телегей: 1) теңіз; 2) орасан көп. 
І Телегей – теңіз – ұшы-қиыры жоқ – көз жеткісіз – мол су
ІІ Телегей – орасан көп – есепсіз мол 

172 
Темірқазық: 1) ең жарық жұлдыз; 2) бетке ұстар негізгі тірек. 
І Темірқазық – ең жарық жұлдыз
ІІ Темірқазық – бетке ұстар негізгі тірек – сенім 
Тең: 1) бірдей; 2) лайық. 
І Тең – бірдей – пара-пар – қатар 
ІІ Тең – лайық – сай – пар 
Теңдік: 1) барлық жағынан бірдей; 2) тең құқылық.
І Тендік – барлық жағынан бірдей – тең болушылық
ІІ Теңдік – тең құқылық – еркіндік – бостандық 
Теңіздей: 1) теңіз сияқты; 2) өлшеусіз.
І Теңіздей – теңіз сияқты
ІІ Теңіздей – ұшан-теңіз – өлшеусіз 
Тепкі: 1) теуіп жіберу; 2) ауыр азап.
I Тепкі – теуіп жіберу – соққы 
ІІ Тепкі – ауыр азап – бейнет – қорлық – зорлық – зомбылық 
Тиянақты: 1) тұрақты; 2) өз ісіне берік.
I Тиянақты – тұрақты – баянды – орнықты
ІІ Тиянақты – өз ісіне берік – табанды 
Тоқтаусыз: 1) ешбір толастамай; 2) кедергісіз.
I Тоқтаусыз – ешбір толастамай – кідіріссіз – іркілусіз
ІІ Тоқтаусыз – кедергісіз – кідірмей – тез – дереу 
Тойғандық: 1) тойғандық; 2) ағыл-тегіл молшылық. 
I Тоқтық – тойғандық 
ІІ Тоқтық – ағыл-тегіл молшылық – баршылық 
Тоқырау: 1) бөгелу; 2) ілгері жылжымау. 
I Тоқырау – кідіріп, тоқтап тұрып қалу – бөгелу 
IІ Тоқырау – ілгері жылжымау – тыйылу – дамуы тоқтап қалу 
Тырси: 1) күмпию; 2) өкпелеу.
I Тырси – күмпию – тырсию
ІІ Тырси – өкпелеу – бұртию 

173 
Тоятта: 1) тоя жем жеу; 2) көңілі толу.
І Тоятта – тоя жем жеу – тоят алу 
ІI Тоятта – көңілі толу – қанағаттану – риза болу 
Төзімді: 1) шыдамды; 2) берік.
I Төзімді – шыдамды – көнімпаз
ІІ Төзімді – берік – қатты – мықты 
Төлеу: 1) баға; 2) қайтарылған қарымта.
І Төлеу – баға – құн – ақы – төлем
ІI Төлеу – қайтарылған қарымта – өтеу – өндіру 
Төркін: 1) туған; 2) түпкі негіз.
І Төркін – туған – туысқан – ел – жұрт
ІІ Төркін – түпкі негіз – басты арқау 
Тұрақсыз: 1) тұрағы жоқ; 2) тиянақсыз.
I Тұрақсыз – тұрағы жоқ 
ІІ Тұрақсыз – тиянақсыз – берекесіз – орнықсыз 
Тұрлау: 1) әбден шаршау; 2) тұтау.
I Тұрлау – әбден шаршау – болдыру – діңкесі құру – діңкелеу – 
жүйкелеу
ІІ Тұралау – жоқшылықтан азып-тозу – тұтау – титықтау 
Тұсау: 1) тұсамыс салу; 2) қол-аяғын матау. 
I Тұсау – тұсамыс салу 
ІІ Тұсау – қол – аяғын матау – еркіне жібермеу 
Тұтас: 1) түгел; 2) бөлек емес. 
I Тұтас – түгел – жаппай – тегіс 
ІI Тұтас – бөлек емес – бір – бүтін 
Түйін: 1) түйіншек; 2) қорытынды. 
I Түйін – түйіншек 
ІІ Түйін – қорытынды – байлам – шешім 
Түкпір: 1) таса жер; 2) қиыр шет.

174 
І Түкпір – таса жер – қалтарыс
ІІ Түкпір – қиыр шет – алыс жер 
Түлек: 1) балапан; 2) жас ұрпақ. 
І Түлек – балапан – ұшар шақ 
ІІ Түлек – жас ұрпақ – жас буын – жеткіншек 
Түнек: 1) қараңғылық; 2) ауыртпалық.
I Түнек – қараңғылық
ІІ Түнек – ауыртпалық – қайғы – қасірет 
Түнеру: 1) күңгірттену; 2) қабағын түю. 
I Түнеру – күңгірттену – қарауыту
ІІ Түнеру – қабағын түю – ренжу 
Түсінік: 1) ұғым; 2) ақпар.
І Түсінік – ұғым
ІI Түсінік – ақпар – мәлімет 
Тың: 1) қолданылмаған; 2) жаңа. 
І Тың – қолданылмаған – тыңайған 
IІ Тың – соны – жаңа 
Тікию: 1) тіп-тік болу; 2) тікею.
І 
 
Тікию – тіп-тік болу
ІI Тікею – тікею – тікірею – едірею 
Тіксіну: 1) әлденеден сезіктену; 2) сескену. 
І Тіксіну – әлденеден сезіктену – секем алу
ІІ Тіксіну – сескену – тітіркену 
Тілек: 1) көрікті ой; 2) өтініш. 
І Тілек – көрікті ой – игі арман – ұлы мақсат – мүдде 
ІІ Тілек – өтініш – талап 
Тілімдеу: 1) тілгілеу; 2) жерді жырту.
І Тілімдеу – тілгілеу – кескілеу – тілу
ІI Тілімдеу – жерді жырту – тілгілеп өсу 

175 
Тірек: 1) тіреу; 2) сүйеніш. 
І Тірек – тіреу – аша 
ІІ Тірек – сүйеніш – таяныш 
Тіркеу: 1) тіркестіру; 2) есепке алу. 
І Тіркеу – тіркестіру – қосу 
ІІ Тіркеу – есепке алу – хаттау – тізімге алу 
Тітіркену: 1) денесі түршігу; 2) сескену.
І Тітіркену – денесі түршігу – шіміркену – тіркеу
ІІ Тітіркену – шошыну 
Уату: 1) жұбату; 2) алдарқату. 
I Уату – жұбату
ІІ Уату – алдарқату – көңілін аулау 
Уқалау: 1) үйкелеу; 2) умаждау. 
І Уқалау – үйкелеу – ысқылау 
ІІ Уқалау – умаждау – мыжғылау – уалау 
Улы: 1) уы мол; 2) зәрлі.
І Улы – уы мол – уландырғыш
ІІ Улы – зәрлі – зиянды – ащы 
Ұғым: 1) түсінік; 2) мән. 
І Ұғым – түсінік – таным 
ІІ Ұғым – мән – мағына – маңыз 
Ұйқасу: 1) сәйкесу; 2) үндесу. 
I Ұйқасу – сәйкесу – сай келу 
ІІ Ұйқасу – үндесу – үйлесу – қиюласу 
Ұйпалақ: 1) қобырап ұйпаланған; 2) мыж-мыж. 
І Ұйпалақ – қобырап ұйпаланған – будыраған 
ІІ Ұйпалақ – мыж-мыж – қыртыс-қыртыс – умаждалған 
Ұйтқы: 1) ашытқы; 2) себепші. 
І Ұйтқы – ашытқы – қор – мәйек 
ІІ Ұйтқы – себепші – қозғау – түрткі – себеп 

176 
Ұқып: 1) тиянақтылық; 2) ысырапқа жол бермеушілік. 
І Ұқып – тиянақтылық – тыңғылықтылық – тындырықтылық
ІІ Ұқып – ысырапқа жол бермеушілік – үнемшілік 
Ұлғаю: 1) үлкею; 2) жасы егде тарту. 
І Ұлғаю – үлкею – өсу көбею 
ІІ Ұлғаю – жасы егде тарту – қартайыңқырау 
Ұмтылу: 1) ентелеу; 2) талпыну. 
І Ұмтылу – ентелеу – омыраулау – оқталу – тап беру 
ІІ Ұмтылу – талпыну – талаптану 
Ұнату: 1) жақсы көру; 2) мақұл көру.
І Ұнату – жақсы көру – жарату – қалау – сүю
ІІ Ұнату – мақүл көру – қолдау – жақтыру 
Ұрыну: 1) қақтығу; 2) душар болу.
I Ұрыну – қақтығу – тиісу – соқтығу
ІІ Ұрыну – душар болу – кездесу – кезігу 
Ұрыс: 1) соғыс; 2) керіс. 
I Ұрыс – соғыс – төбелес – айқас 
ІІ Ұрыс – керіс – талас – жанжал 
Ұшып-қону: 1) бәйек болу; 2) жеңілтектену. 
І Ұшып-қону – бәйек болу – зыр жүгіру
ІІ Ұшып-қону – жеңілтектену – шошаңдау 
Ұшырау: 1) кездесу; 2) жүздесу. 
I Ұшырау – кездесу – жүздесу – жолығу 
ІІ Ұшырау – тап болу – шырмалу – шатылу 
Үкім: 1) шешім; 2) кесім.
I Үкім – шешім – жаза
ІІ Үкім – кесім – жарлық – билік 
Үлгі: 1) өнеге; 2) нұсқа.
І Үлгі – өнеге – тәлім

177 
ІI Үлгі – нұсқа – ғибрат – мысал 
Үңілу: 1) мұқият, шұқшия қарау; 2) зер салу. 
І Үңілу – мұқият, шұқшия қарау 
ІI Үңілу – зер салу – ден қою – көңіл бөлу 
Үрдіс: 1) екпіні күшті; 2) тез. 
І Үрдіс – екпіні күшті – қарқынды – қауырт 
ІІ Үрдіс – тез – жылдам шапшаң – кенет – оқыс 
Үркек: 1) шошынғыш; 2) қорқақ. 
І Үркек – шошынғыш – үріккіш 
ІІ Үркек – қорқақ – батыл емес 
Халық: 1) жиын; 2) ел жұрт. 
І Халық – жиын – бұқара – көпшілік – қауым – жаран – жиһан 
ІI Халық – ел жүрт – туған – туыс 
Хикмет: 1) керемет; 2) бейнет.
І Хикмет – керемет – сұмдық
ІІ Хикмет – бейнет – азап 
Шабыс: 1) жарыс; 2) екпін. 
I Шабыс – жарыс – бәйге 
ІІ Шабыс – екпін – қарқын 
Шайқас: 1) майдан; 2) айтыс. 
I Шайқас – майдан – соғыс – айқас – қырғын – ұрыс 
ІІ Шайқас – тартыс – қақтығыс – күрес – егес 
Шайнау: 1) қаужалау; 2) қатты тістеу. 
I Шайнау – қаужалау – майдалау – ұсату – күйсеу – жеу – соғу 
ІІ Шайнау – қыршу 
Шалдығу: 1) әлі құру; 2) тап болу. 
I Шалдығу – әлі құру – шаршау – болдыру 
ІІ Шалдығу – тап болу – ұрыну – күйзелу 
Шамалас: 1) мөлшерлес; 2) тұстас. 

178 
І Шамалас – мөлшерлес 
ІІ Шамалас – тұстас – қарайлас 
Шамасыз: 1) әлсіз; 2) амалсыз. 
I Шамасыз – әлсіз – дәрменсіз – қауқары жоқ 
ІІ Шамасыз – амалсыз – айласыз – шарасыз 
Шиеленесу: 1) егесу; 2) шылығу. 
І Шиеленесу – егесу – қақтығысу – шекісу
ІІ Шиеленісу – шылығу – ұшығу 
Шошаңдау: 1) шошаң-шошаң ету; 2) ұшып-қонып жеңілтектеу. 
І Шошаңдау – шошаң-шошаң ету – селтеңдеу 
IІ Шошаңдау – ұшып-қонып жеңілтектеу – ұшқалақтану – тұштаңдау 
– шоштаңдау 
Шошу: 1) зәресі ұшу; 2) үрку. 
I Шошу – зәресі ұшу – қатты қорқу – үрейлену 
ІI Шошу – үрку – секем алу – сезіктену 
Шөлдеу: 1) сусау; 2) аңсау. 
І Шөлдеу – сусау – таңдайы кебу – қаталау – шөліркеу
ІI Шөлдеу – аңсау – сағыну 
Шұғыл: 1) тез; 2) кенет. 
І Шұғыл – тез – тығыз – жедел 
ІI Шұғыл – кенет – кілт – аяқ асты 
Шыдамды: 1) төзімді; 2) мықты. 
I Шыдамды – төзімді – көнбіс 
ІІ Шыдамды – мықты – берік 

Шыдамсыз: 1) төзімсіз; 2) сабырсыз.
I Шыдамсыз – төзімсіз 
ІI Шыдамсыз – сабырсыз – күйгелек – тағатсыз 
Шырмау: 1) байлау; 2) айтқанына көндіру.
I Шырмау – байлау – шанду 
ІІ Шырмау 

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: