Құрылыс, мұнай, логистика, биология кафедрасы

Ауыз судың химиялық зиянсыздық көрсеткіштері. Бейорганикалық компонеттері: аммоний, берилий, молибден, мышьяк, нитраттар, қорғасын, селен, стронций, фтор, уран.

Органикалық заттардың 20 компоненті нормаланады:хлорлы көміртек, хлорокорм, бензол, бенз(а)пирен, линдан, ДДТ, атразин, симизин және т.б.

Табиғи судың сапасың бірінші кезекте құрамындағы аммиак, нитреттер, нитраттар, фосфаттар анықтайды.

Органолептикалық көрсеткіштер:

• 
  Иісі,дәмі,түсі,мөлдірлігі және өзгеретін химиялық қосындылары.
  

Ауыз судың рН көрсеткіші 6,5-8,5 шегінде болуы керек.

ОХТ(ХПК)15мг/л жоғары болмау керек,20*С

ОБТ(БПК) 3мг/л аспау кере тиіс

Сульфаттар 500 мг/л, хлоридтер – 350 мг/л артық болмау керек.
3. 2000ж 1-ші жартысындағыгидрохимиялық көрсеткішері бойынша Қазақстанның жер бетіндегі сулардың сапасы

Өзен		Ластану индекс		Ластаушы ингре-диенттер		Орташа шағыр-лануы мг/л	Жол берілетін шамадан артуы		Сыдың сапасы
1		2		3		4	5		6
Жайық		0,83		Нитритті азот		0,044	2,2		2 сынып,таза
Ертіс		1,23		Мыс Мырыш Мұнай өн.		0,003 0,012 0,13	3 1,2 2,6		З сынып, шамалы ластанған
Бұқтырма		1,43		Мыс Мырыш Мұнай өн.		0,003 0,01 0,15	3 1 3
Үлбі		1,1		Мыс Мұнай өн.		0,003 0,14	3 2,8		5 сынып, лас су
Красноярка		5,94
Илек		5,62		Нитритті азот Бор Фенолдар Хром(6*)		0,04 0,386 0,004 0,34	2 22,7 4 17
Нұра		3,19		БПК5 Аммоний азоты Нитритті азлт Фенол мыс		4,49 1,08 0,13 0,005 0,005	1,5 2,72 6,5 5 5		4 сынып, ластанған
Тобыл	0,54			ХПК		33,3	1,11		3 сынып
Кіші Алматы	1,4			Нитритті азот Фенол мыс		0,085 0,001 0,001	4,25 1 1		3 сынып, Шамалы ластанған
Судың ластану индексі
			≤0,3 >0,3≤1,0 >1,0≤2,5 >2,5≤4,0 >4≤6,0 >6≤10,0 >10		Өте таза Таза Шамалы ластанған Ластанған Лас Өте лас Айрықша лас			1 сынып 2 сынып 3 сынып 4 сынып 5 сынып 6 сынып 7 сынып

3.Тағамдар қауіпсіздігі.
Тағамдар құрамындағы әр түрлі зиянды заттар нормаланады. Кадмий, сынап, қорғасын, пестицидтер, нитраттар, нитриттер және т.б,
ЛЕКЦИЯ № 10
Тақырыбы: Балық шаруашылық нормалар.
Балық шаруашылылық нормаларында: жалпы санитарлық; токсикологиялық; балық шаруашылық көрсеткіштер анықталады.

Жалпы көрсеткіштер су тоғанның трофтарының өзгерісі; еріген өттегінің азаюы; судың тұздылығының, температурасының өзгерістері, қатты және сұйық заттармен ластану.

Токсикологиялық көрсеткіштер су организмдерінің қоректену, тыныс алу, көбею, жүйке функцияларының бұзылуы, су өсімдіктерінің фотосинтезінің бұзылуы және т.с.с.

Балық шаруашылық қөрсеткіштер- балықтың және т.б. азықтың қасиетінің бүлінуі, олардың денсінде улы,ауру тудыратын заттардың жинақталуы.

Судың еріген оттегімен қанығуы 75%6 % аспау керек.

Аталғандардан басқа родон газымен ластану қауіптілігі, геохимиялық қауіпсіздік нормаланады.

Экологиялық мониторинг және есеп беру

Қазіргі кезде табиғи ортаның сапасың бақылау және миниторинг терминдері қолданылады.Мониторинг- табиғм ортаның сапасың бақылау,бағалау және өзгерістерін болжау жүйесі.Мониторинг тікелеі басқару міндетін атқармайды,ал бақылаумен қатар,мәліметтер жинақтау және басқару қызметтерін қарастырады.

Бақылау әдәсі,масштабы,нысандары, әдістері бойынша мониторингтің бірнеше түрлері ажыратылады.Масштаб бойынша глобалды(бүкіләлемдік, планетарлық),аймақтық және жергілікті мониторинг жүргізіледі.Қолданатын әдістері бойынша:ғарыштан,ұшақтардан,қашықтан,тұрақты ауыспалы(жалжамалы) бықылау,міндеттері бойынша:нақты жағдайды бақылау және болашақ өзгерістерді болжау.Бақылау нысандары бойынша: аотмосыера ауасының мониторингтері.

Глобалды мониторинг- биосферадағы құбылыстар мен үрдестерді бақылап, мүмкін өзгерістерді болжау.Аймақтық миниторринг жеке аймақттарды қамтиды, табиғи ортаға антропогендік әсерлерді зерттейді.Табиғи ортаның сапасың химиялық ,физика- химиялық әдістермен ауадағы , судағы жене топырақтағы ластаушы заттардың саны және сапасы анықталады.Табиғат жұйелерінің әр түрлі ластауларға төзімділігі биоиндексация әдісімен анықталады.Биоиндексация – антропогендік жүктемелерге тітрі организмдердің сезімділігін(төзімділігін)анықтау.

Биоиндексация зерттеулеррінің нысндары флора мен фаунаның жеке түрлері,сондай-ақ экожүйе болуы мүмкін.Кейбір тірі организмдер,өсімдіктер белгілі бір ластану түрлеріне өте сезім тал болуы мүмкін.Олардың өзгерістері ластаулардың адамдарға әсер етпейтін деңгеінде анықталуына және қолдану шараларын алдын ала қолдануға мүмкіндік береді.

Жердің топырақ жамылғысын қазіргі және өткен өзгерістер туралы мәлеметтерді жинақтайды.Сондықтан топырақ (агроэкологиялық)мониторинг жалпы сипаттамасымен болжамдар жасауға мол мұмкіндік береді.Агроэкологиялық монотоингтің негізгікөрсеткіштері топырақтың қышқылдығы,тұздылдығы сортаңдану),қарашірігінің шамасы және әр түрлі ластаушы заттармен ластану.

Топырақтың қышқылдығы сутек(рН) көрсеткішімен бағаланады.Оның оңтайлы шамасы 5,5-7,5 дейін.Қышқылдығы 5-тен төмен болғанда әкпен өңделеді,ао 7,5 артық болғанда оны төмендету үшін химиялық әдістер қолданылады.Топырақтың қарашірігі – өніміділігінің басты көрсеткіші.Ол топырақтағы органикалық заттарды күйдіру, тотықтыру әдістерімен анықталады.Топырақтың сортандануы дұрыс суландырмаудан, арналар мен су қоймаларын салған болады.Ол топырақтың құрамында тез еритін тұздардың NaCl, Na₂ SO_4, Mg Cl MgSo_4. Көбеюімен көрініс табады.Топырақтың мұнай өнімдерімен ластанудан олардың түрінің өзгеруі, таралуы және топырақтығы көмірсутектер шамасымен анықталады.

Топырақтың сапасына радионуклидтермен, ауыр металдарен, мұнаймен, химиялық қорғану заттармен, минералдық тыңайтқыштармен, тұрмыстақ және шаруашылық қалдықтарымен ластану едәуір әсер етеді.2000ж бақылаулар бойынша Республика территориясында ұзақ жылдардағы уран рудасын барлау,өндіру және өңдеу нәтижесінде 118 бос жыныстар (өндірі қалдықтары), кондициялық емес кендер және өңдеу қалдықтарының үйіндісі пайда болған.Олардың жалпы көлемі 56,1 млн куб м , 1,4 мың га жерді алып жатыр. Түсті метеллургия кәсіпорындарының қалдықтары 2512 млн куб м 9,2 мың га жерді алып жатыр.

Өнеркәсіпті аумақтардың жерлері ауыр метелдармен және басқа улы химиялық заттармен ластанған.СЭС лабороторияларының зерттеулері бойынша шикізатта және тағам өнімдерінде хлорорганикалық заттардың деңгейі рауалды шамадан артық болған жағдайларды тіркеді.

Барлық ірі қалалардың жылдан жылға артып отырған тұрмыстық қалдықтарын орналастыру күрделі меселеге айналды.

Олар үйілетің жерлердің көпшілігінің жағдайы, жарықтануы санитарлық нормалар талаптарына сай келмейді.Соның салдарына қоршаған орта, оның ішінде топырақ, су, ауа, ластанады, адамдардың деңсаулығына зиян келеді.Әсіресе,жаз айларында өздігінен өртеніп, шіріп ластау заттарын таратады.

Ауыл шаруашылық жерлеріне тынайтқыштар мен химиялық заттарды сақтау және пайдалану технологияларының бұзылуы зиян әсер етеді.Мәліметтер бойынша соңғы он жылда пестицидтер қолдану 4 есе азайғанымен олардың қолданатын түрлері өсіп,200-ге жеткен.Сондай-ақ, минералдық және органикалық тыңайтқыштар қолдану шамасы азайғанымен, кейбір аймақтардың өнімдерінде нитраттар шамасы рауалды деңгейден артық екені байқалған, әсіресе ерте пісетін көкіністер құрамында олар шамадан артық болған.

Қалалар территорияларын автокөліктерердің ластауы соңғы жылдары артып келеді.Тексерулер топырақ пен өсіміктердің ауыр металдармен,мұнай өнімдері қалдықтармен ластанатынын дәлелдейді.Сондай-ақ олардың күшті алқаптарында жиналатын байқалды.

Мониторингтік бақылаулар Қазақстанның өзендері мен су қоймаларынан, атмосфера ауасының антропогендік әсерлерден ластануын қадағалып отырады. Ондай бақылаулардың қорытындылары табиғат жүйелері мен ресурстарының жалпы пайдалануы туралы тарауда берілді.

ҚР 2001 ж 27 мауысымдағы № 885 қаулысымен «Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірынғай мемлекеттік жүйесін ұйымдастыру мен жүргізу» Ережесі бекітілген. Ереже мониторинг жүйесінің ұғымдын, мақсатың, міндеттерін, қызметтерін, құрылымын және мониторингі жүзеге асырудың тәртібін, қаржылындыру көздерін анықтайды.Негізгі міндеттері:

1. 
   Қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйін, оларға антропогендік әсерлердің көздерін тұрақты қадағалау;
   
2. 
   Республиканың бүкіл аумағында және жекелеген аймақтарда қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың нақты жай- күйін талдау, бағалау, олардың өзгерістері мен халықтың денсаулығына әсерін болжау;
   
3. 
   Қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйі туралы ақпаратты сақтау және жинақтау.
   

1)қоршаған ортаның барлық өлшемі бойынша аспаптық талдау және басқа әдістермен жеткілікті кезеңділікпен байқау жүргізу;

2) барлық экологиялық ақпараттық жинау мен тіреку , ақпараттақ деректер банкі мен кадастрлар жүргізу;

3)табиғи ортаға әсерлердің сипаты, ластану деңгейінің өзгеруі мен оның салдарының арасындағы байланытсы аңықтау;

4)аймақтық, республикалық және халықыралық деңгейде қоршаған орта, табиғи ресурстардың жай-күй туралы ақпарат алмасу ұйымдастыру;

5)мониторингтің бірыңғай әдістемелік және метрологиялық базасын қамтамассыз ету;

6)мониторинг саласында ғылыми- зерттеу және тәжірибелік—конструкторлық жұмыстар жүргізуді негіздеу;

7) мемлекеттік атқарушы органдарды, заңды және жеке тұлғаларды, халықты тиісті ақпаратпен қамтамасыз ету.

Мониторинг жуйесінің құрылымы нысандарымен және аумақ аясымен аңықталады.Мониторинг нысанына қарай мындай жүйелерге бөлінеді.

• 
  Атмосфералық ауаның мониторингі;
  
• 
  Жер бетіндегі су ресурстарының монитроингі;
  
• 
  Жер ресурстарының мониторингі;
  
• 
  Жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің мониторингі;
  
• 
  Жер қойнауының мониторингі(ластану бөлігі)
  

Мемлекеттік есеп беру, мониторинг және кадастрлар жүйесі табиғатты пайдалануды және қорғауды басқарудың негізгі құралдары болып табылыды.Табиғат ресурстарының барлық түрлері бойынша сәйкес көрсеткіштермен(15 мыңға жуық) есептеулер жүргізіледі.Оларға табиғи ресурстардың қоры, орналусуы, сапасы, пайдаланылуы және залалсыздаңдырылуы және республикалық деңгейде мәліметтер келтіріледі.Маңызды табиғи ресурстар қорын ҚР Үкіметі немесе арнайы уәкілеті органдар бекітеді және есебін жүргізеді.Мысалы,мемлекетті қор комитеті ,жер, су, орман комитеттері және т.б.

Мемлекеттік статистикалық есеп беру жүйесі:атмосфера ауасын қорғау туралы 2 ТП (ауа); Су пайдалану туралы 2 ТП (Су шаруашылығы);Улы қалдықтар туралы3ф(Улы қалдықтар);Табиғат қорғау шараларын қаржыландыру және объектілерін іске қосу туралы; Табиғат қорғауға ағымдағы шығындар, экологиялық төлемдер және табиғи ресурстарға төлемдер4-ОС және т.б.

Ведомстьволық есеп беру жүйесі:

• 
  Геологиялық және жер қойнауын қорғау комитеті- жер қойнауын қорғау және ұтымды пайдалану туралы;
  
• 
  Жер ресурстарын басқару агенттігі- жерді қорғау және пайдалану, олардың өнімділігін арттыру туралы;
  
• 
  Су ресурстары жөніндегі комитет- су ресурстарын қорғау және пайдалану, өзендерді, көлдерді және басқаларын сақтау және жақсарту туралы;
  
• 
  -ГУМ автокөлік құралдарының шығарылымын бақылау және экологиялық полиция жұмысын ұйымдастыру туралы;
  
• 
  -Казгидромет- мониторинг және АЛИ(СЛИ) туралы;
  
• 
  -Денсаулық сақтау министрлігі- қоршаған табиғи ортаның санитарлық- гигиеналық нормаларының сақталуы туралы есеп береді.
  
• 
  Бақаруға қажетті мәліметтер табиғи ортаның мониторингінен алынған.Ауаның,судың, ауа райының, климаттың мониторингін Каздидромет жүргізеді.Басқару жүйесіне қажетті мағлұматтар беру үшін мониторинг табиғат жүйесінің барлық деңгейін қамтуы керек.Сондықтан жергілікті,аймақтық,ұлттық, бүкіләлемдік(глобалді), сондай-ақ табиғат кешендері( ауа райы мен климаттың, судың, топырақтың)мониторингі құрылады.
  

Заңдар көзделген жағдайларда табиғи ресурстарды кешенді пайдалану, молайту жәнеқорғау сызбалары жасалады.Мысалы. су ресурстарын ықпалдасын басқару мәселелері бойынша шешімдер қабылдау мақсатында әззірленеді және оларға көзделетін іс-шаралар:

-өндіріс технологиясын жетілдіру негізінде су ресурстарын ұтымды әрі үнемді пайдалануға;

-суға аз және сусыз үрдістерді қолдануға;

-суару жүйелерінде және сумен жабдықтау жүйелерінде су ресурстарын реттеу, өзен ағындасын бассейнарылық қайта бөлу, тазартылмаған ағынды сулар ағызу көлемін азайту есебінен жергілікті су ресурстарын мүмкіндігінше мол пайдалануға;

-су ресурстарын реттеу , өзен ағындасын бассейнаралық қайта бөлу, тазартылмаған ағынды сулар ағызу көлемін азйту есебінен жергілікті су ресурстарын мүмкіндігінше мол пайдалануға;

- қалаларды, елді мекендерді, ауыл шаруашылығы алқаптары мен басқа да нысандарды су басуының және топан су басуының алдын алуға бағытталуы тиіс.

ЛЕКЦИЯ № 11
Тақырыбы: Мемлекеттік экологиялық сараптама мақсаты.
Экологиялық сараптама-шаруашылық және өзге де қызметті қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптпрға сәйкес келеуің,қоршаған ортаға келтірілуі мүмкін теріс әсерлердің және солраға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында жүргізіледі.

Экологиялық сараптама жүргізу тәртібі ҚР «Экологиялық сарапта туралы »заңымен реттеледі.

Мемлекеттік экологиялық сараптаманың мақсаты шаруашылық және өзге әрекеттердің экологиялық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін анықтау.Оның негізі ұстанымдары:

• 
  жүзеге асырылатын кез келген шаруашылық және өзге әрекеттердің мүмкін экологиялық қауіпінің алдың алу;
  
• 
  шаруашылық және өзген әрекеттерді жүзеге асыру туралы шешім қабылдамас бұрын,оған мемлекеттік сараптама жүргізудің міндеттілігі;
  
• 
  шаруашалық және өзге әрекеттердің қоршаған ортаға әсерлерін кешенді бағалау;
  
• 
  экология сараптама жүргізгенде экологиялық қауіпсіздік талаптарын ескерудің міндеттілігі;
  
• 
  экологиялық және медициналық- биологиялық мүддүлердің басымдылығы;
  
• 
  сараптамаға берілетін мәліметтердіңтолықтылығы және нақтылығы;
  
• 
  экологиялық сараптамалардың тәуелсіздігі өздерінің құзретын жүзеге асыруға мүмкіндігінің болуы;
  
• 
  экологиялық сараптама қорытындысының ғылыми дәлелденуі және заңдылығы;
  
• 
  экологиялық сараптамаға қатысушылардың және мүдделі адамдардың сапалы сараптама жүргізуге жауапкершілігі;
  
• 
  экологиялық сараптаманың жариялылығы.
  

Экологиялық сараптама түрлерін:мемлекеттік,мемлекеттік-санитарлық,ведомстволық,қоғамдық деп ажыратуға болады.

Мемлекеттік сараптамалар міндетті болып саналады және оның қорытындысы орындалуы тиіс.Ведомстволық экологялық сараптама тиісті сала басшылығының бұйрығымен жүргізіледі және мемлекеттік сараптама қорытындысына қарсы болмағанда, сала ішінде қолданылады.

Қоғамдық сараптама қоғамдық ұйымдар мен жеке азаматтардың бастамасымен жүргізіледі.Оның қорытындысы ұсыныс ретінде қабылданады.Сондай –ақ қоғамдық үйымдар ,азаматтар тәуелсіз мемлекеттік сараптама ұйымдастырудың талап ете алады.

Ғылыми ұжымдар,жоғары оқу орындары,жеке ғылымдар ғылыми экологиялық сараптама жүргізуге құқылы және олардың қорытындылары ақпараттық сипат алып,мемлекеттік сараптамада ескеріледі.

Мемлекеттік экологиялық сараптаманың міндеттілігі ұстанымының екі мағынасы бар: бірінші- шаруашылық және өзге әрекеттер сараптаманың оң қорытындысы болған ғана жүзеге асырылады,екінші-сараптаманың қорытындысында көрсетілген табиғатты қорғау шаралары орындалуы тиіс.

Сараптаманың ғылыми негіделу ұстанымы сарапшылыардың сарапталатын нысан саласындағы біліктілігін,оған тиісті салалар бойынша білікті мамандардың қатысуын,табиғи ортаға әсерлерді жан-жақты талдау талап етеді.

Экологиялық сараптаманың тәуілсіздігі ұстанымы сараптау комиссиясының еркіндігін,сараптау қорытындысына мүлделі болмауын,барлық жағынан тәуеслсіздігін қамтамассыз ету.

Мемлекеттік экологиялық сараптаудың меншік түріне қай салаға жататанына қарамастан,барлық жүзеге асырылдатын нысандар жатады.

-мемлекеттік бағдарламалар,тұжырымдамалар,әлеуметтік-экономикалық даму жоспаралары;

-өндіргіш күштерді дамыту және орналастыру сызбалары;өндіріс сызбалары;

-шаруашылық және өзге әрекеттнердің жобалары және техникалық-экономикалық тұрғыдан дәлденуі;

-әр түрлі табиғатты қорғау міндеттерін шешу үшін территориялық мен жер бөлімшелерін кешенді экологиялық тексеру құжаттары;
-табиғатты пайдалану мен байланысты табиғи ортаға әсер ететін шет елдік және отандық заңды тұлғалармен келісімдер,контрактілер, шарттар;

-жаңа техникаға,технологияға,материалдарға,заттарға бұйымдарға экологиялық талаптарды негізімдейтін құжаттар;

-табиғатты қорғау саласындағы нормативтік-құқықтық,нормативтік-техникалық,бақылау-әдістемелік құжаттар жобалары;

-рұқсат беру(лецензия) және сертификаттар және өзге экологиялық негіздеу құжаттары;

-жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың қоршаған ортаға әсерін бағалау жөніндегі құжаттар;

-ҚР қоршаға ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органының шешімі бойынша өзге де материалдар мен құжаттар.

Қоғамдық экологиялық сараптаманы қаржыландыру қоғамдық бірлестікткр мен қорлардың өз қаржаты есебінен немесе қоғамдық негізде жүзеге асырылады.

Сараптаужұмыстарына бөлінген қаржы мақсатты пайдалануы тиіс, оның ішінде:штаттан тыс сарапшылардың және сарапшы кеңестің мүшілеріне еңбеқақыға, қажетті зерттеулер мен өлшеулер және талдаулар жүргізуге;сарапшыларды нормативтік-әдістемелік құжаттармен қамтамассыз етуге жұмсалады.

Экономиканың экологиялық қауіпсіз дамуына экологиялық сараптама маңызды үлес қосады.Ол экологиялық қауіпсіздігі дәләлденген шаруашылық және өзге әрекеттердің ғана жүзеге асырылуын қамтамассыз етеді.Экономиканы тұрақты дамыту мақсатында табиғи ортаға тікелей,немесе жанама әсер ететін кәсіпорындарды,нысандар мен құрлымдарды орналастырғанда,жобасын техникалық-экономикалық негіздегенде, құрылысын салғанда,кеңейткенде,қайта құрғанда, іске қосқанда экологиялық қауіпсыздіктің және халықтың денсаулығын қорғау талаптара орындалуы тиіс;табиғи пайдалану мен ұдайы қалпына келтіру шаралары қарастырылады.

Экологиялық сараптама нәтижесінде белгіленген талаптар орындалмаған шаруашылық әрекет жарияланады.Оңда:әрекеттің әлуметтік- экономикалық маңыздылығы,табиғи ортаға әсері,пайдаланатын табиғи ресурстары көрсетіледі.

Сұраныс жергілікті әсер етуі мүмкін нысандарды аумақта орналастыруға қоғамдық

Пікір ескерілуі тиіс.Ол үшін жариялылықты қамтамасыз ету керек.Қоғамдық талқылаулаардан өтізіп,сараптаманың оң қорытындысы болғанда жер бөлу актісі беріледі және ол жобалау жұмыстарын қаржыландыруға негіз болады.Жобаны техникалық-экономикалық негіздеі кезенде шаруашылық әрекеттің қоршаған ортаға әсер бағаланады.Онда:табиғи ортаның(компонеттері бойынша мүмкін болатын сапалық және сандық өзгерістері,әрекетті жүзеге асырғанда мүмкін болатын әлуметтік –экологиялық салдары,табиғат пайдаланудың алғаштарының орвндылуы;экологиялық қаіпсіздік талаптардың орындалуы көрсетіледі.Қоғамдық келісім және сараптаманың оң қорытындасы болғанда жер бөлу туралы шешім қабылданады.Ол жобаны қаржыландыру туралы шешімге негіз болады.Жобалау құжаттары ңақтыланып,қайтадан сараптау нысаны болады.Кезекті сараптаманың оң қорытындасы болған құрылыс салу туралы шешім қабылданады, яғни шароуашылық және өзге әрекеттерді жүзеге асыру жұмыстары басталады.Экологиялық сараптаманың ерекше бір түрі қоршаған ортаға әсерлерді бағалау(ҚОЭБ) болып табылады.Халықаралық конвенция ҚОЭБ толық жүргізілетін шаруашылық әрекеттрдің тізімін белгіленген:

1.Мұнай айдау зауыттары,қуаты тәулігіне 500т астам битум,көмір жағатын және газификация қондырғылары.

2.Жылу электр станциялары,куыаты 300мАт астам АЭС

3.Ядрорлық отынды алуға және қалпына келтіруге, радиоактивті қалдықтары өңдеуге арналған қондырғылар.

4.Домна және мартен пештері,түсті меткллургия балқыту пештері.

5.Өнімділігі жылына 200т астам асбест өндіретін,өңдейтін жабдықтар.

6.Химия комбинаттары.

7Автомагистралдар,аэропорттар,темір жолдар салу.

8.Мұнай және газ тасымалдау құбырлары.

9.Сауда орталықтары(супер,макси және гипермаркеттер)

10.Жағуға,химиялық өңдеуге немесе улы және қауіпті қалдықтарды көмуге, қалдықтарды бөліп алу қондырғылары.

11.Ірі су қоймалары ментоспаллары.

12.Жылдық шығыны 10 млн куб м астам суын алу.

ЛЕКЦИЯ № 13

Тақырыбы: Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу және қолдану ережелері

Шығыс Қазақстан облысында мемлекеттік экологиялық

сараптамадан өткізу процесінің схемасы

Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы, М. Горький Көшесі, 57, 26-51-77

сайты www.e-priroda.gov.kz

 Назар аударыңыз: Сараптамадан өткізудің жалпы мерзімі өтінішті тіркеген күннен бастап 3 айдан аспауы керек, алдын ала сараптама жүргізудің мерзімі – 2 апта (Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 50-бабы).Тапсырыс беруші № 2 және № 3 қосымшалардың мазмұнымен мұқият танысуы және соларға сәйкес қажетті құжаттардың толық пакетін жинауы қажет.

1 саты

Кім, не: Тапсырыс беруші жергілікті атқарушы органға жер учаскесін таңдау немесе жоба құжаттамалары бойынша материалдарын мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу туралы өтініш береді (№ 1 қосымша)

 Уақыты: Қарау мерзімі – 1-2 күнҚұны: 0Нұсқаулық: Рәсім Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне, Қазақстан Республикасында мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу ережелеріне, Жоспар алдындағы, жоспарлы және жоба алдындағы және жоба құжаттамаларын әзірлеген кезде көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тигізетін әсеріне баға беруді жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес өткізіледі.Жоба алдындағы материалдарды мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу үшін қажетті құжаттар (жер учаскесін таңдау акті) (№ 2 қосымшаны қараңыз);Жоба құжаттамаларын мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу үшін қажетті құжаттар (№ 3 қосымшаны қараңыз). 

 Кім, не: Тапсырыс беруші екі күн өткеннен кейін 775281 телефонына қоңырау шалып тапсырған құжаттарының толықтығына және дұрыстығына көзін жеткізуі тиіс. Тапсырыс берушіге оның құжаттарын орындаушы туралы ақпарат беріледі (телефоны, кабинетінің нөмірі).Экологиялық сараптама бөлімі алдын ала сараптама сатысын бастайды.

 Уақыты: 3-4 күн жоба алдындағы құжаттамалар үшін, 14 күн жоба құжаттамалары үшін.

Құны: 0 Нұсқаулық: Экологиялық кодекс, Мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу ережелері, Жоспар алдындағы, жоспарлы және жоба алдындағы және жоба құжаттамаларын әзірлеген кезде көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тигізетін әсеріне баға беруді жүргізу жөніндегі нұсқаулық.

Сатының  нәтижесі: Тапсырыс берушіге құжаттар құрамының толық еместігі туралы хат жіберіледі немесе құжаттар мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу үшін қабылданып құжаттамалардың нақтылы орындаушысы аталады.

3 саты

 Кім, не: Экологиялық сараптама бөлімінің мамандары кезек тәртібімен қабылданған құжаттарға сараптама жүргізеді, мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындылары дайындалад

 Құны: 0 Нұсқаулық: Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 50-бабының 1-тармағы, Қазақстан Республикасының Жер кодексі, Қазақстан Республикасының Су кодексі, «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, «Лицензиялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, Мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу ережелері, Жоспар алдындағы, жоспарлы және жоба алдындағы және жоба құжаттамаларын әзірлеген кезде көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тигізетін әсеріне баға беруді жүргізу жөніндегі нұсқаулық, Рұқсат берілген шектегі шығарындыларды, суды, өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырудың нормативтерінің жобалары бойынша нұсқаулықтар мен әдістемелік нұсқаулықтар.

 Сатының  нәтижесі: Жер учаскесін таңдау актісіне немесе жобаға келісім беріледі (не болмаса келісім  берілмейді), Тапсырыс берушіге мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы беріледі, не болмаса келісім беруден бас тартылудың себебі көрсетілген жауап беріледі.

 Процесс аяқталады. 

1 үлгі

  Сізден мемлекеттік экологиялық сараптаманы орындауды сұраймын _________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

(материалдардың толық атауы)

 

Экологиялық сараптамаға тапсырыс беруші аты-жөні

Жоба алдындағы материалдарға мемлекеттік

экологиялық сараптама жүргізу үшін қажетті құжаттар

(жер учаскесін таңдау актісі) 

1) объектіні орналастыруға арналған жер учаскесін таңдау актісі (немесе оның құрылысының нұсқаларының техникалық-экономикалық негіздемесі) .

2) масштабын көрсетумен объектіні орналастырудың ахуалдық схемасы;

3) қоршаған ортаның жағдайына шолу (бірінші саты) – оны қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызмет көрсетуге құқық беретін лицензиясы бар ұйымдар орындайды (әзірлеушінің лицензиясының көшірмесін сараптамаға тапсырылатын Шолуға қоса беру қажет);

4) мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарының келісімі.

Мемлекеттік экологиялық сараптамаға тапсырылатын жер учаскесін таңдауға арналған құжаттамалар мынадай мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарының келісімін алуы керек (Қазақстан Республикасы  Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2007 жылғы 28 маусымдағы № 207-ө бұйрығымен бекітілген “Мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу ережелерінің” 12-тармағының талаптары):

- мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органының;

- су шаруашылығы бассейндік басқармасының (объектіні су қорғау аумағына орналастырған кезде):

- жер ресурстарын басқару жөніндегі органының (учаскені таңдау актісіндегі қол);

- жер қойнауын зерделеу және пайдалану органының (пайдалы қазбалардың ықтимал орналасқан учаскелерінде, сондай-ақ жер асты суларын пайдалану кезінде және олардың көздерінің ластануы мүмкін болса);

- орман шаруашылығы бірлестіктерінің (орман қорының жерлерінде орналастырылатын объектілер үшін);

- балық ресурстарын қорғау саласындағы мемлекеттік органының (балық шаруашылығы су тоғандарында түрлі қызмет жүргізетін кәсіпорындар үшін).

Қоршаған ортаның жағдайына Шолуды әзірлеуді (1 саты) және аталған ұйымдардың келісімін алу қажеттілігін көзделген қызметтің әсер ету аймағына келетін қоршаған ортаның объектілеріне байланысты сараптама органдары анықтайды.

Келісімдер барлық құжаттамалармен бірге түпнұсқа түрінде және жоғарыда аталған бақылаушы органдардың жазбаша қорытындыларының анық көшірмелерімен бірге тапсырылады.

5) жоспарланған қызметтің экологиялық аспектілерін қоғамдық талқылаудың нәтижесі бойынша қорытындысы жазылған, хаттамамен ресімделген, қоғамдық пікірді ескеру материалдары (ЭК 41-бабы 1-тармағы 14-тармақшасының талабы);

6) “Мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу ережесінің” 12-тармағының талабы – мемлекеттік экологиялық сараптаманың бұрын берілген қорытындысы (қайтадан тапсырылған жағдайда);

7) мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған өтінім (ЭК 57-бабы 1-тармағының талабы).

Тапсырылатын құжаттар папкаға, скоросшивательге, папка-файлға салынып басқарманың құжаттамалар қабылдайын “Терезесіне” тапсырылады. 

Жоба құжаттамаларына мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу үшін қажетті құжаттар 

Мемлекеттік экологиялық сараптамаға тапсырылатын материалдарда қолданыстағы нормативтерге сәйкес жобаның мынадай толық құрамы болуы керек:

1) жоспарланған қызметтің салдарының әсер етуіне кешенді экологиялық - әлеуметтік және экономикалық баға беру, мыналарды қосумен:

- жиынтық түсіндірме жазбаны;

- сараптама объектісінің сипаттамасы бар жоба, көзделген өндірістің қоршаған ортаның жағдайына әсер ететін технологиялары мен технологиялық процестері;

- деңгейі жобалау сатысына сәйкес келетін құжат түрінде ресімделген қоршаған ортаның жағдайына шолу материалдары;

2) жоспарланған қызметтің экологиялық салдары туралы өтініш;

3) қоғамдық пікірді ескеру қорытындысы;

4) жоспарланған қызметті іске асыру үшін заңды және жеке тұлғалардан мынадай келісу құжаттарын алу керек:

- жер пайдаланушылардан, жер учаскелерінің меншік иелерінен;

- мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық органдарынан;

- су шаруашылығы бассейндік басқармасынан (объектіні су қорғау аумағында орналастырғанда немесе қызметті жүзеге асырған кезде):

- жер ресурстарын басқару жөніндегі органдардан;

- жер қойнауын зерделеу және пайдалану органдарынан (пайдалы қазбалардың ықтимал орналасқан учаскелерінде, сондай-ақ жер асты суларын пайдалану кезінде және олардың көздерінің ластануы мүмкін болса);

- орман шаруашылығы бірлестіктерінен (орман қорының жерлерінде орналастырылатын объектілер үшін);

- балық ресурстарын қорғау саласында (балық шаруашылығы су тоғандарында түрлі қызмет жүргізетін кәсіпорындар үшін).

Аталған ұйымдармен келісу қажеттілігі көзделген қызметтің әсер ету аймағына келетін қоршаған ортаның объектілеріне байланысты сараптама органдарымен анықталады.

Түпнұсқалар мен келісімдердің анық көшірмелері, сондай-ақ жоба жұмыстарын орындауға құқық беретін жобаны әзірлеушінің лицензиясының көшірмелері сараптамаға қоса тапсырылады.

5) “Мемлекеттік экологиялық сараптамасын жүргізу ережесінің” 16-тармағының талаптары – мемлекеттік экологиялық сараптаманың бұрын берілген қорытындысының көшірмесі (қайтадан тапсырылған жағдайда);

6) мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізуге арналған өтінімді бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау (ЭК 57-бабының 1-тармағының талабы);

7) мақсатты өзгеруіне байланысты салынып және қайта жөнделіп жатқан объектілерге мемлекеттік экологиялық сараптаманың бұрын берілген қорытындыларының көшірмелері.

Көзделген қызметке Тапсырыс берушінің қолы қойылған құжаттамалар (заңды тұлғалар үшін бірінші басшының қолы қойылып фирмалық бланкке шығарылып шығыс нөмірін жазып тіркеумен) жөнелтпе хатпен жіберіледі.

Тапсырылатын құжаттар папкаға, салынып басқарманың құжаттамалар қабылдайын “Терезесіне” тапсырылады.

 

№ п/п	Ұйымның атауы	Басшысының аты-жөні	Мекен-жайы, телефоны, e-mail	Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің лицензиясына сәйкес жұмыс бағыты
1	«Серікбаев атындағы ШҚМТУ» РМКК лицензиясы № 01281Р 2009 жылғы 22 қаңтар	Директоры -Валерий Владимирович Запасный	Өскемен қаласы, Серікбаев көшесі 19, телефоны 54-13-86, 54-11-25	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
2	ЖК Чипулко И.В. лицензиясы № 01795Р 2008 жылғы 31 наурыз	Иван Владимирович Чипулко	Өскемен қаласы, Әуезов көшесі 49В-3, телефоны 54-11-25	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
3	«Лаборатория-Атмосфера» ЖШС лицензиясы № 01039Р 2007 жылғы 14 шілде	Директоры - Олег Александрович Ткаченко	007003, Өскемен қаласы, Потанин көшесі 35, телефоны 55-13-32, 22-50-72	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар
4	ЖК Ткаченко О.А. лицензиясы № 01149Р 2007 жылғы 6 шілде	Олег Александрович Ткаченко	007003, Өскемен қаласы, Потанин көшесі 35, телефоны 55-13-32	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар 4. Экологиялық аудит
5	ЖК Дубовенко Л.П. лицензиясы № 001469Р 2007 жылғы 10 қазан	Любовь Петровна Дубовенко	Өскемен қаласы, Беспалов көшесі 45/2-63, телефоны 52-04-74, 8-777-675-04-67	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
6	«ECO AIR» ӨК лицензиясы № 01048Р 2007 жылғы 14 шілде	Төрағасы - Виктор Степанович Марилов	Өскемен қаласы, Солнечная көшесі 4, телефоны 76-76-95, 76-60-98, 53-61-67	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
7	«ECO AIR» ЖШС лицензиясы № 01081Р 2007 жылғы 8 тамыз	Директоры - Виктор Степанович Марилов	070004, Өскемен қаласы, Солнечная көшесі 4, телефоны 76-76-95, 76-60-98, 53-61-67	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
8	«Эколира» ЖШС лицензиясы № 01140Р 2007 жылғы 3 желтоқсан	Директоры - Анатолий Константинович Кашин	070003, Өскемен қаласы, Потанин көшесі 21, 2 пәтер, телефоны 76-63-10, 76-65-56	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
9	«НПО «ВК-ЭКО» ЖШС лицензиясы № 01244Р 2008 жылғы 30 шілде	Директоры - Николай Васильевич Мурзаев	Өскемен қаласы, Потанин көшесі 12, телефоны 76-52-32	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
10	«Востокводоочистка» ЖШС лицензиясы № 01109Р 2007 жылғы 28 тамыз	Директоры - Николай Васильевич Мурзаев	007003, Өскемен қаласы, Потанин көшесі 12, телефоны 76-52-32	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
11	ЖК Грохотов А.Н. лицензиясы № 01547Р 2007 жылғы 3 желтоқсан	Александр Николаевич Грохотов	Өскемен қаласы, Потанин көшесі 27/1-36, телефоны/факс 76-65-56	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
12	«Экостройпроект» ӨК лицензиясы № 01188Р 2008 жылғы 25 қаңтар	Директоры - Андрей Александрович Малышин	Өскемен қаласы, Горький көшесі 46, телефоны 52-77-58	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
13	«Экосервис С» ЖШС ШҚО филиалы лицензиясы № 00955Р 2007 жылғы 24 мамыр	Директоры - Сейілхан Аққазыұлы Асқаров	Өскемен қаласы, Виноградов көшесі 29/1, телефоны 222-666, 470-772, факс 400-319	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар 4. Экологиялық аудит
14	«ВК-Экопром» ЖШС Лицензиясы № 01323Р 2009 жылғы 02 желтоқсан.	Директоры - Вера Павловна Гулакова	Өскемен қаласы, Потанин көшесі 27/1-36, телефоны 76-65-56	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
15	“TITECO” ЖШС лицензиясы № 01149Р 2007 жылғы 19 желтоқсан	Директоры - Ердос Айдарбекұлы Егисинов	Өскемен қаласы, Солнечная көшесі, 4 телефондар 536167 8-777-619-74-44	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар
16	ЖК Семелькин А.В. лицензиясы № 01016Р 2007 жылғы 24 мамыр	Александр Владимирович Семелькин	Семей қаласы, Түркісіб көшесі 30/27, телефоны 8 (7222) 52-48-70, 8 777 390-46-16	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
17	ЖК Баринова Н.И. лицензиясы № 01479Р 2007 жылғы 23 қазан	Н.И. Баринова	Семей қаласы,  Б. Момышұлы көшесі 17, 36 кабинет, телефоны 8 (7222) 52-48-70, 8 777 390-46-16	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
18	«ПИИ Семстройпроект» лицензиясы № 01170Р 2008 жылғы 8 қаңтар	Директоры - Есенгелді Сіләмқанұлы Сіләмканов	Семей қаласы Шугаев көшесі 4, телефоны 8 (7222) 56-05-13, 52-33-19	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
19	«Казэкология» ЖШС лицензиясы № 01108Р 2007 жылғы 27 тамыз	Директоры - Александр Терентьевич Кин	Семей қаласы, Ә.Қашаубаев көшесі 7А-129, телефоны 8 (7222) 56-37-99	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
20	«KAZЭКОПРОЕКТ» ЖШС лицензиясы № 01276Р 2008 жылғы 25 желтоқсан	Директоры - Олег Викторович Гусак	Семей қаласы, Ленин көшесі 34А, телефоны 8 (7222) 52-47-54, 8 777 764-97-73	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
21	«Каздорпроект» ЖШС лицензиясы № 01183Р 2008 жылғы 23 қаңтар	Директоры - А.В. Сабецкий	Өскемен қаласы, Буров көшесі 69, телефоны 26-29-89, 24-14-41-жобалау бөлімі, факсы 24-22-01	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
22	«Промхимэко» ӨК лицензиясы № 01107Р 2007 жылғы 23 тамыз	Директоры - Н.В. Гармашов	Өскемен қаласы, Ворошилов көшесі 91, телефоны 47-24-04, 22-48-78	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
23	«Казгипроцветмет» ЖШС лицензиясы № 01017Р 2007 жылғы 9 шілде	Өндіріс  жөніндегі директоры -С.М. Кушнарев	Өскемен қаласы, Ворошилов көшесі 156 үй, факсы 22-62-01, телефоны 22-61-09 e-mail: kgcm@ukg.kz.	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
24	«ВНИИЦВЕТМЕТ» ЕМК лицензиясы № 00978Р 2007 жылғы 20 маусым	Директоры - Н.Н. Ушаков	Өскемен қаласы, Промышленная көшесі 1, телефоны 47-37-73, факс 47-37-71	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
25	«Геоэкопроект» ЖШС лицензиясы № 00984Р 2007 жылғы 25 маусым	Директоры -  Виктор Степанович Родионов	Өскемен қаласы, Урицкий көшесі 30А-27, телефоны 24-12-45	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар
26	«ҮМЗ» АҚ, Үлбі жобалық-конструкторлық институты (ҮЖКИ) лицензиясы № 01031Р 2007 жылғы 13 шілде	ҮЖКИ директоры - Ф.П. Глухих	Өскемен қаласы, Абай даңғылы, ҮЖКИ, телефоны 29-82-83, 29-83-32	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
27	«Геоин-центр-Восток» ЖШС лицензиясы № 00998Р 2007 жылғы 30 шілде	Директоры - И.Е. Селифонов	070019, Өскемен қаласы, Орджоникидзе көшесі 43 үй, 25 пәтер, телефоны 24-91-38	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар
28	«Алтайтехэнерго» ЖШС лицензиясы № 01090Р 2007 жылғы 10 тамыз	Директоры - С.А. Гармашова	Өскемен қаласы, Ворошилов көшесі 91, телефоны 52-47-76	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау 3. Экологиялық сараптама саласындағы жұмыстар
29	«Литер 3 Қазақстандық жобалық-инжинирингтік орталығы» ЖШС лицензиясы № 01154Р 2007 жылғы 22 желтоқсан	Директоры - Анатолий Иванович Лоскутов	Өскемен қаласы, Доватор көшесі 7/1, Телефоны 51-01-92	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
30	«М-Центр» ЖШС лицензиясы № 01207Р  2008 жылғы 8 ақпан	Директоры - Р.Ю. Фрейтлих	Өскемен қаласы, Пермитин көшесі 15/1-33 телефоны 42-67-77	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
31	«Водпроект» ЖШС лицензиясы № 01132Р 2007 жылғы 23 қараша	Директоры – А. Таутеев	Семей қаласы, 15 шағын аудан, 27В - 48	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
32	ЖК Можаев Е.А. Лицензиясы № 02030Р 2010 жылғы 17 наурыз	Директоры – Можаев Е.А.	Өскемен қаласы, Крылов көшесі, 66-61, Телефоны 762432	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
33	«Ecosfera» ЖШС Лицензиясы № 01370Р  2010 жылғы 19 қазан	Директоры – Тюрин В.А.	Семей қаласы,  Түрксісіб көшесі, 51-7	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау
34	Битебаева Кумисай Омаркановна Лицензиясы № 02199Р 2011 жылғы 22 тамыз	Битебаева Кумисай Омаркановна	Семей қаласы, Дулатов көшесі, 261	1. Табиғат қорғауды жобалау 2. Табиғат қорғауды нормалау