Рымғали Нұрғали СӨЗ Өнерінің эстетикасы а ң д а т у

“Сейілге қалайсың?”

–Сен осы қайда істейсің? Академиктердің бірінен емессің бе? – деді.

–Аузыңызға май, Ғабе, академик болуға жазсын.

–Очень скромно, молодой человек, очень скромно. Где вы работаете?

–Университетте. қазір докторантурада жүрмін.

–Е, е қолың бос болған соң көшеде жүреді екенсің ғой.

–Қолбостықтан емес, Ғабе. Осы көшеде тұрғандықтан, дүкенге баратын, кітапханаға баратын, аялдамаға баратын жолдың бәрі осы жерден өтеді, – дедім.

–Солай де, молодой человек. Одақтағы соңғы бөлістерде бірдеңе тиген ғой, шамасы.

Қысқасы, он бір-бір екі жылдай бір көшенің бойында тұрып, әуелі кездейсоқ жолығып қалып, бірер ауыз тіл қатысып, кейінірек ұзақ-ұзақ сейілде жүріп, әз ағаның аузынан сан алуан әңгіме естідік. Олардың кейбірі кезінде қағзаға түсті, кейбірі жадымызда қалды. Кейде телефон шалып:

–Молодой человек, сейілге қалайсың? – деген аға дауысы әлі құлақта тұр…

Тыныштық кезде адамның үш ұйықтаса ойына келмейтін сұмжық жағдайдарды көрдік. Екі туып, бір қалған ағайындар бірінің көзін бірі шоқыды. Ұстазын соттатып жіберген шәкірт аға төсегінде масайрады. Жас жалмауыз ұлы ақынның түбіне жетіп, оның бала-шағасын ақ қар, көк мұзда далаға айдап шығып, қалған-құтқан қол жазбасын дәретхана қағазы орнына пайдаланды. Әр шөптің басын шалып жүрген бір дүмбілез ақын бар еді, кісінің көзіне тура қарамай, үнемі төменшіктеп жүретінінен-ақ сезіктенуші едім, сол мұндар қанды-қырғын науқаны кезінде құтырып шыға келді, талайдың түбіне жетті, тіпті маған ауыз сала бастады... Сөйтіп қайтсем орға түсірсем деп, далбасалап, тіміскілеп жүріп, өзі айдалып кетті сорлы.

Сол мұндар көп азап шегіп, көп жылдар бойы ит қорлық көріп, азып-тозп қайтып келді. Азаматтығымды аяғаным жоқ, пәтер алуына, жазған-сызған дүниелерімнің басылуына көмек бердім, бірақ әлі де өзін сүймейді, көргім келмейді, сөйлескім келмейді, қарсы кездессе бұрылып кетем…

Өңің түгіл, түсіңде көрсең жүрегің жарылып кететін зұлымдықтарға дүние толып кеткендей болды. Бірақ адам итжанды деген рас. Тіліңді тістеп, көрсең де көрмегендей, естісең де естімегендей, білсең де білмегендей болып, адам кейпінен басқа бір үндемес, сезбес, ұқпас мақұлық кейпіне ауысқандай болып, мәңгүрттеніп кетеді екен адам. Бір күн, бір ай, бір жыл болса бір сәрі, ұзақ уақыттар, тұтас замандарға созылғандай әбілет, албасты, жын басқандай болып, мелшиіп меңіреуге айналсын. Ешкімг сәлем бермейсің, әлем алмайсың, сыр бөліспейсің, жұрт көзіне түсіп ешкіммен қыдырмайсың, топ ішіне кірмейсің. Мен білген азаптың бір түрі осы – үнсіздік қасіреті. Тұтас ұрпақтиың буынына түскен жұлын құрт осы кесепаттан қиылды, көптеген көгенкөз ешкімге сенбейтін, не құдайға, не үкіметке пейілі жоқ, рухани сорлыға айналды.

Қанша оңашаланғанмен, ешкіммен араласпаймын дегенмен, жазушылар ортасы, ағайын-туыс, жекжат-қайынжұрт, сапар – еріксіз адамдармен қатынасқа түсіреді. Әсіресе, Абай атаң айтқандай, қазақтың өзге жұрттан тілі ұзын. Дастарқан басында ет жеп, шай ішіп, оп-оңай тұрып кету жоқ, бір күндік жұмысқа бергісізз ұзақ отырыс басталады. Уақ-түйек, өсек-аяң айтылады, әр түрлі сыбыз сөз болады, кісі сыртынан әңгіме қозғалады. Біреу мақталады, біреуу датталады. Біреуді мүсіркейсің. Біреуді жек көресің.Ылңи аңдығае көз. Ылғи елеңдеген құлақ. Ертеңіне айтқаның түгіл айтпағаның қалаға, далаға тарайды. Кейде ет қызуымен, шыдай алмай, кейде әділет үшін күйіп кетіп, шындықты айтып тастайтын кездер болады. Әйтпесе жала, ғайбатпен күйіп кеткнедер туралы бірдеңе айттың дегенше, құрыдым дей бер. Өсек-аяң болып тараған сөздердің құйрығын ұстау оңа йемес шығар, ал енді арнаулы мекемелер жасырын қызмет ететін сол үшін ақы-пұл, атақ-абырой, шен-шекпен алатын, қасыңда жүретін, сенімен үнемі араласу мүмкіндігі бар дәндемдерден аяқты қалай тартасың? Жасырын, жымысқы қызметте бар-жоғын ол соған сездіре ме? Бұл өзі жақыннан жау іздеткен, өзіңе-өзің сенбеген күйге түсіретін ыбылыс зындан.

Қанша тырбанғанмен ол шұңқырдан шығу мүмкін емес. Еріксіз біреулермен араласасың. Еріксіз қонаққа барасың, барғаннан соң, өзің де шақырасың. Қалай аузын бұған өгіздей болы үндемей отырасың? Мен шашымды алдыратын, кейде моншаға бірге баратын Исаак Абрамович дейтін жебірей бар еді, соған бір жолы қалжыңдап Қонақта сөйлеме отырудың әдісі бар ма дедім. Бармау керек деді. Бұл жарамайтын әдіс. Тамақты тез ішіп, кетіп қалу керек деді. Бұл да жарамайтын әдіс. Ақыры тапты, жебірей емес пе? Карта ойнап үйрену керек болды. Ұзақ ойналатын переферанс деген бұрығы ақсүйектердің, қолы бос мырзалардың ойыны бар екен. Әлгі жебірей сол ойынды маған үйретсін. Бұрын қолыма карта ұстап көрмеген басым әңкі-тәңкі. Ақыры үйрендім. Қонаққа барсақ, карта суыра бастаймыз. Басқа сөз жоқ, ала қағаз, қарындаш, бес-он тиын ақша.

Вист, пас, мизер деп шұлғимыз да отырамыз. Сөз, өсек, әңгіме, дау-дамай – бәрі адыра қалады. Вист-пас, мизер. Өзім іштей менің соңыма салынған жансыз сенсің-ау деп қауіптенетін біреу бар еді, құдай ұрғанда,әлгі де преферансты үйреніп алып, төртінші қол ретінде домаланып отыра қалатын болды. Мұхтар болса ежелден ұстаздықпен, жазушылықпен қатар шұғылғанған кісі, оның үстіне әйелі орыс, көп қазақы қатынасқа түсе қойғанжоқ, университетте лекциясы, академияда ғылымы бар – қолы да тимейді. Сәбит күндіз-түні бұрқыратып жазатын тынымсыз жазушы; мен болса, ұзақ жылдар өкімет қызметін істемей, үйде отырдым, және шабыт, күй, жағдай келмесе, күнде жазуға жоқпын. Аңшылық, биллиард дегенмен әуес болдымның түкпі сыры серілік көңілден туса, карта деген уақыт жейтін кесепат заман дертінен, мезгі азабынан жабысқан пәле деп біл. “Вист, пас, мизер”.
“Ежов па, Каганович пе?”
–Бұрынғы қазақтың қол бастаған батыры, сөз ұстаған биі қан майдагда мерт болса болған шығар, ал абақты түрме деген азапты орындары патша заманынан кейін басталған құқайлар ғой. Әріректе. Сөйтсек, бертінде Мәди темір тордың аржағында торықса, төңкеріске дейін Алаш басшылары Ахмет, Міржақыптар да ол жердің қара нанын жеп көрген. Сәкен көрген азаптар белгілі. Жезмұрт, Сталинді айтам, бас-аяғы он шақты жылың ішінде қазақ зиялыларын торғайдай тоздырып жіберді. Алдымен Алашордаға Ленин берге кешірімді естен шығарып, баспа, оқу орындарында, мәдениет мекемелерінде халық үшін шын беріліп еңбек етіп, оқулықтар жазып, көркем шығарма тудырып жүрген зор білімді, айрықша талантты қайраткерлерді көгенмен тізгендей етіп, жиырмасыншы жылдарың аяғында түрмеге тықты, олар Солтүстік мұзды мұхит маңында азапқа түсті, Ақтеңіз – Балтық каналын қазу жұмыстарында мерт болды. Сол алғашқы қамаудан Жүсіпбек, міржақып қайтпай қалды. Тірі келген Ахмет, Мағжан, Халел бірер жылдан соң отыз жетінің қақпанына қайта түсті. Әлихан, Әлімхан түгел кетті. Бұлардың ескі қоңырауы бар – ұлтшылдық қозғалыс көсемдері, Совет өкіметін қолдамаған деген желеу ұмытылмайды.

Ал енді қып-қызыл коммунист Сәкеннің жау, шпион екендігіне сеніп көр. Күні кеше қасында болған бірге жүріп, тұрған Бейімбеттің дұшпандығына қандай дәлел бар? Ашынып, күйіп кеткен соң “Бейімбет жау болса, мен де жаумын” демей не дейсің?

Ол сөз әлі мойынға бұғалық қынадай қыра бастаған шақта, ондай әрекетке бармақ түгіл қараған басыңды қалай аман алып қалу мұң боп кетеді. Қадап айтайын: Мүсірепов біреудің обалына қалды дегенді естідің бе? Естіген жоқсың. Қанша архив ақтарсаң да еш жерден мені күйдірердей бір жапырақ қағаз таппайсың. Әуелі қызметтен кетірді, одан кейін партиядан шығарды. Енді ұстап әкететін шығар деп, жылы киім, жол-жабдық, азық дайындатып қойдым. Үй-ішімен, ағайын-туыс, дос-жармен қоштасқандай райдамын. Ананы әкетіпті, мынаны әкетіпті, деген хабар дүңк-дүңк етеді. Ең жаман нәрсе – үрей. Одан да жаман нәрсе – тосу. Есік тырс ете түссе – саған келе жатқан әзірейілдей көрінеді. Ішіп-жеуден қаласың, ойын-күлкі жоқ, ұйқы болмайды. Қараптан қарап отырып берекең кетеді, дүниенің қиюы қашады, жынданып кете жаздайсың. Уақыт өтпейді, күн батпай қояды, түнде кірпігің ілінбейді. Белгісіздік зілбатпан болып салбырап, үстіңнен баса береді, баса береді. Қашанғы шаншыласың, күндердің бір күнінда далаға шығасың. Көшден көше аралап, сенделіп жүру басталады. Қарсы кездесіп қалған адамды танымайсың, біреулер сәлем береді, оны елемейсің. Артыңнан атыңды айтып., айқайлап, бірдеңелерді сұрай ма, күле ме, шақыра ма – оны бәрібір, естімейсің де, тоқтамайсың. Көбінесе ой дейтін ой да жоқ, көп елес, сағым ішінде жүресің. Ұсталып кеткендермен сөйлесесің бе, солардың шыңғырған дауысы құлағыңа келе ме, өзіңді желкелеп әкетіп бара жата ма… Сол көп жүріс, сенделіс, ақыры келіп есіңді жиғызады. Бірте-бірте жүйелі ойлар туғандай болады. Күні бойы сенделіп, ақыры әбден шаршап оралсам, біздің үйдің қақпасына ілінген екі болашақ депутаттың суреттері жартылай жыртылып салбырап тұр екен. Ежов па, Каганович пе, ұмыттым. Жүрегім зу ете қалды. Халықтың екі қалаулысының суретін жыртқан – Мүсірепов. Оның жаулығын осы әрекеті-ақ дәлелдейді. Ату жазасына бұйрылсын!. Біреу осылай деп айқайлап тұрған секілді. Жан-жағыма қаардым, ешкім жоқ. Расында да менен көрсе қайтем? Жыртпағанымды қалай дәлелдеймін. Аулада Николай деген тентек бала бар еді, соны тауып алдым да, суретті көрсетіп:

–Сен бе жыртқан? – дедім.

–Жоқ!

–Ақша берсем, табасың ба жыртқан кісіні?

–Жоқ, таппай-ақ қой. Мә ақша. Енді жыртқызба.

–Бұл көп ақша ғой.

–Көп болса да ал. Тек жыртқызба.

–Құп болады, командир. Сайлау өткенше суреттер күзетіледі, – деп Николай аөшаны жып еткізіп қалтасына салып алды. Ол алдаған жоқ, екі болашақ депутаттар суреттерін күнде жаңалап, желімдеп, іліп тұрды.

Мен болсам, бірте-бірте үрейден, белгісіздіктен құтыла бастадым, оның артынан соғыс басталып кетті.

Қазақ тіліндегі ақындық өнерге байланысты жыршы, термеші, жырау, өлеңші, ақын, шайыр сөздерінің мағыналық жігі, мазмұн деңгейі әр түрлі ғой. Соның ішінде өлеңші мен ақынды кезінде Шоқан Уәлиханов даралап, бөліп қараған. Асылында, бозбала, жігіт шағында әр нәрсе жайлы жастық ойларын ұйқастыра қағазға түсірмегендер аз шығар, ес кіре ол машық қалып қояды, Ата сақалы аузына бітіп, тіпті демалысқа шығып, зейнеткер болғаннан кейін жөн-жосықсыз, қағаз шимайлайтын пәруайсыздарға не жорық десеңізші. Ол ол ма, ет пен тері арасындағы болымсыз желік таусылып, жылт еткен ұшқынды сөндіріп алса да, можан-топай, дүмбілез, суық, кеудесінде жан, тамырында қан жоқ өлі кітапшалар өлең, поэзия қадірін кетіріп бітті ғой. Сондықтан да шығар, талант жүрегінен толқып туған шынайы жырлармен ұшырасқанда, таза бұлақтан су ішкендей, алай-түлей ақ боранды көргендей боласың. Ат-көпір сөз сапырған көп өлеңші ішінен ақын тапқанына да қуанасың.

Дырдуы мол, шулы әдеби ортадан қалыс болған, шет жайлап, қашық жүрген, облыс орталықтарында оқыған жастардың ішінен шығып, кейін белгілі ақын-жазушы деңгейіне көтерілген жастар некен саяқ. Атырау пединститутын бітіріп, одан кейін мұғалім, журналист ретінде танылған, Алматыға жетпісінші жылдардың басында келген Фаризаның негізгі әдеби мектебі, ортасы өз бетімен оқу, өз бетімен іздену, талмай талаптану болды.
Бес қаруым бойдағы – батыл жырым,

Батылдықпен аралас жатыр мұңым,

Биліктегі жұғысар ебім де жоқ

Немесе алыс-беріс жақындығым, -
деп басталатын сыр, наз келе-келе поэзияның әлеуметтік-эстетикалық, қоғамдық-көркемдік мұраттарын ашып көрсететін жырлар шоғырына арқау болады.

Зула, менің жыр-күймем, шабыт шегіп!

Жер бетіне ғұмырлы жарық беріп,

Жүректердің құрсауын ағыт келіп,

Зорлықтардың зардабын шеккендерге

Әділеттен сыбаға алып беріп, -
деген жігерлі жолдармен ақынның ішкі сыры, арман мұраты, қаламгерлік девизі секілді мына тармақтар сарындас, әуездес жатыр:
Мезгіл – бұршақ жаныңа салып таңба,

Қайратыңнан қайысып, налып қалма,

Інілер бар дем берер жабыққанда

Сені іздейтін аға бар тарыққанда

Бір ақиқат – бәрі бір жоғалмайсың

Жоғалмайтын жоқтаушы халық барда.
Азаматтық, қоғамдық, әлеуметтік көркем тұжырым жалаң публицистикалық шалқу, дидактикалық толғаумен әсте терең ашылмақ емес, қайткен күнде де поэтикалық бейне, тұлғалы образ, сөз суретінің құдіреті бірінші қатарда, дәлірек айтқанда, ақындық сезім, қаламгерлік идея өзара ажырамас диалектикалық тұтастықтағы шабыттан туса керек.
Мен даланың қызы едім

Жазығында жатпайтын көз ілер қара.

Жазира менің жанымның өзі де дала,

Асқар көрмеген мен шіркін биік дегенді

Өлшеуші ем сонау аспанның өзімен ғана, -
деген шумақта қаламгердің шыққан, өскен ортасын дәл көрсететін поэтикалық деталь, әдемі бейнелі сурет жатыр.

Сол лирикалық кейіпкер өмір көріп, тірлік талқысына түседі, күреседі, алысады, бірде жеңеді, бірде жеңіледі, тіпті кейде түңіліп:

Кейіпкер тағы да ширығады. Оның басында мұң да, қайғы да бар:

Ақынның беріліп, шабытпен, аса құмарта кең көсіліп жырлаған табысты тақырыбы – махаббат, сүйспеншілік. Қалыптасқан үлгідегі жырлар алғашқы сезімді, құмарту, елту, құлап жығылу сәттерін бейнелейді. Көбінесе қызыл-жасыл бояу, алабұртқан ағыстар басым жататын өлеңдерге ет үйренген. Ал мұнда бүгінгі адамның басындағы небір қиюы қашқан шақтар, біреу сүйіп, екіншісі сүймеген, біреу адал, екіншісі опасыз, мансапқор, дәулет абыройға жетсе де, жүрегі жылу таппаған, сарыла тосып күтумен ғұмыр өткізген жандардың тартысты, драмалы көңіл-күйі, трагедиялық ситуациялар бейнеленеді. Сондай кейде көзіңе жас үйірілтер мұңлы, кейде ұнжырғаңды түсірер қайғылы, кейде өзегіңді өртердей ащы, кейде селт еткізер жігерлі, сан алуан қияпатты жырлар алдыңнан шығады. Сезімін бүркемелеп, шымылдықтың аржағында ұстаған жіңішке жолды қыздарымыздың бүгінгі сезім әлеміндегі байлық, рухани терең толғаныс, сұлулық, әсемдік, келісім мұраттары, адамгершілік нысана биіктігі көңіл тоғайтады. Өткінші тіршілікті қызықтап қалу, дырду рақаты емес, мәңгілік адалдық, тазалық рухы, сүйіспеншілік қадыры деген парасат әуендері негізгі сарынға, басты әуезге айналады. Лирикалық әйел кейіпкер, түптің түбінде, ошақ басынан, шаңырақ астынан опа табады, әлеуметтік іске көңілі толады, сөйтіп бақыт-рақат барлығына иланады.

Ақын поэзиясының интернационалдық рухын оның өз көзімен көрген шетелдерге арналған татымды шығармалары көтере түсті.

Қазіргі замандас, әсіресе балықшылар, мұнайшылар, егіншілер, бір сөзбен, еңбек адамдарын, оның ішінде жастарды жырлаған “Үйім – менің Отаным”, “Революция және мен” циклдері ақынның шығармашылық белесі болып табылады. Осы еңбегі үшін оған Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығы берілді. Әлеуметтік пафос, партиялық, таптық мұраттың анықтығы, көркемдік сипаттар көзге түседі.
Жайнайды дала – алыбым,

Жанары – жарқын, жаны – Күн!

Ызғары кетпес әлемге дала

Таратып жатыр бойынан

Жылуы менен жарығын! –
деген тапқыр жолдар бар.

Қазіргі адамның көңіл-күйі, сезім әлемі, ішкі дүниесі қат-қабат, шытырман да күрделі. Жүрек жылуы азайып, алыс-беріс, жүріс-тұрыс есеп-шотқа түскен кездерде жатсырау, суыну, тас бауырлық белең алмақ. Сағыныш, мұң молайып, көзге жас іркілетін, кешегі жастық, балалық аусар күндерді аңсайтын сәттерде оқығың келетін жырлар болады. Атаңа, әжеңе еркелеген кездер, жаздың жылы жаңбыры, қыстың алай-түлей бораны, осыларға ұқсас суреттер еске түседі. Жылауық, боркемік өлең мұндайда саған серік емес. Тіпті қайғы-қасіреттің өзін ширақ, қатқыл, суық жеткізетін тірі сөзді аңсайсың.

Бүгінгі поэзияның көркемдік құралдары, стильдік өрнектері, сөз байлығы, тіл кестесі адам жанының небір шетін де нәзік, қараңғы да үрейлі, қажырлы да қайсар рухын дәл, шебер суреттеп көрсетіп беруге мүмкіндік береді ғой. Өлең толқынының беткі қабатында жататын дидактикалық, публицистикалық, моральдық иірімдер көзге оңай шалынбақ; ал көңілге шоқ боп түсіп, ұзақ маздайтын әр кезде жан жүйеңді қозғайтын бейнелі суретпен жасалған көркем эстетикалық ой, сиқырлы киелі сөз сирек.

Балалық шағының жапырағын сұрапыл соғыс өртеп кеткен, біреуі жесір әйел, екіншісі жетім шалдың бауырында өскен буынның өксігі әлі басылған жоқ. Бұл ұрпақтың алдыңғы толқыны өздері немере сүйе бастаса да, ұшқан ұя, туған топыраққа деген махаббат бір мысқал әлсіремейді.

Тарихи, белгілі тұлғаларға өмірін арқау етіп шығарма тудырудың қалыптасып қалған, тіпті сарыжұртқа айналған бір үйреншікті тәсілі – ғұмырнама ізімен, оқиғаларды қуалай баяндай отырып, жөргемдей суреттеу, шола қамтумен нәрлі дүние жасау мүмкіндігі жойылғанын ескермей, тәуекел қайығына мініп, тартып кету қазіргі өнерпаз үшін соқырсүрлеу екенін жақсы ұғынған ақын жаңа тәжірибе жасайды, әр түрлі ізденістерге барады, шарттылық құралдары, соны поэтикалық формалар мүмкіндігін пайдаланады. Бір ауыл, бір атырап қана білер-білмес есімдер емес, қазақ тарихындағы биік тұлғалар, дара тағдырлар бейнесін суреттеуде ұзын сонар дастан, сылбыр созалаң поэма санатындағы көлем қуалаған, етек-жеңі жиылмай қалатын, ақындық қуаты аз кебежеқарын көкжасық дүниелерге бой ұрып кетпей, шымыр формалы, өткір идеялы, сұсты ойлы ықшам, лаконизм талаптарынан шыққан туындылар шоғырын ақынның берекелі олжалары деп білеміз.

Бұл қатарда “Сайраған Жетісудің бұлбұлымын”, “Ақан сері аңыздары”, “Поэзия. Махамбет аудармашысымен әңгіме”, “Тартады бозбаланы магнитім” секілді шығармаларды бөліп, даралап айтуымыз керек. Сара, Ақан сері, Махамбет, Майра бейнелері жаңа қырынан, тың ракурста көрінеді. Тарихи тұлғаның жарқ ете түскен бір сәті, сезім күйі, ой толғауы, шыншыл сипаты бар. Әсіресе бұрын әркім барып көрген қастерлі тақырып - Әлия мен Мәншүктің трагедиялық әрі ғажайып тағдырына арналған “Тыңдаңдар, тірі адамдар” сюжетсіз поэмасында еркін көркемдік форма, шарттылық тәсілімен қос боздақтың рухын сөйлету, қазіргі ұрпақпен тілдестіру арқылы жаңа эсетиткалық игілік жасалған.

Қазіргі қазақ поэзиясындағы идеялық-көркемдік ізденістердің өрісі ұлттық дәстүрлерді ғана шиырлап отырған жоқ, барлау барысында зерттей оқып, үйреніп сан алуан интернационалдық мектептерден тәлім алған тақуа ақындарымыздың үдете өсірген үлгілері шабыт дүкенінен балқып шыққан мағыналы, құнарлы туындылары туған әдебиетімізді, сөз жоқ, байытып жатыр.

Жеті жұрттың тілін, қыртысын айналдырып біліп алмағанмен, аударма негізінде қазақ қаламгерлері әлемдік поэзияның көне, классикалық нұсқаларымен, барлық дәуірдегі барлық елдердің ұлы ақындарының мұрасымен, бүгінгі әдебиеттердегі арналы ізденістер, озық табыстармен түгел танысты десек, артық айтқандық емес. Ұлттық және интернационалдық ағыстар тоғысуы идеялық, эстетикалық, структуралық сан алуан әуездер, бояулар, сөздер шұғыласын жаратты.

Бұл ретте біздің өлең аудару мәдениетіміздің аса өрлеп өскенін рухани өміріміздегі маңызды бір құбылыс екенін атап айту дұрыс. Расында, негізгі оқиға жүйесін сақтай отырып, көбінесе мазмұнды еркін өрбітетін шығыстың аңыздау – нәзира бағытынан бас тартып, дәлме-дәл, балама, реалистік аударма мектебінің негізін Гете, Байрон, Пушкин, Лермонтов, Крылов, Бунин шығармаларын қазақша сөйлету арқылы салып берген Абай үлгісі терең тамыр жайып отыр. Қатардағы қара-жаяу өлеңшілерді айтпай-ақ қояйық, санатта бар жақсы ақындарымыздың бәрі де поэтикалық аударма мектебінен өтті, жасырмау керек, осы тұста еліктеу ағысына түсіп кеткен, әр түрлі көлеңке, әр түрлі сарындарды көшіре қайталап өз үнінен айрылып қалғандар да болды. Ал интернационалдық дәстүрден байып, толығып, ақындық нәрлі құнар, көркем игілік тауып, жарыса өсіп, өзін-өзі қамшылап, жаңаша түлеп, биіктей самғаудың үлгісі деп “Омар һаяммен әңгіме”, “Шекспир шындығы”, “Вийонның азасы”, “Нерудағы наразылық” секілді шығармаларды айтуға болады.

Кемел шақта адамның басқан ізге қайта бір көз тастауы, туған ошаққа оралуы болмақ. Сондай тұста ақын қаламынан “Киіз үй”, “Оюлар”, “Жаулықтар”, “Жер ошақ” секілді жүрек сыздадатын өлеңдер туған.
Дала – менің қазынам, жыр сандығым,

Жыр нәрімен жер балқып, бусанды құм.

Сортаң жердің тұзы бар тамырында

Ашқылтымдау сондықтан жусан – жырым, -
деген жолдарда ағынан жарылған сезім мөлдіреп тұр емес пе?

Қазақ халқының қыз балаға деген құрметінде шек бар ма? – Жоқ. Қалыңмалмен маталып жүрген күндерде де қазақ қызы күңдікте болды ма? – Болған емес, паранжа киді ме? – Кимеді; қолынан домбырасы түсті ме? – Түскен жоқ; сөз таластырып дауға барды ма? – Барды; қару ұстап жауға шапты ма? – Шапты; би болып ел биледі ме? – Биледі. Осындай әлеуметтік мағыналы өмір кешкен қазақ қыздары тудырған тамыры терең, өрісі кең поэтикалық туындылардан тұтас антология құрастыруға болар еді. Сол арналы дәстүрдің бүгінгі жалғасы, сапалы да құнарлы көрінісі Фариза Оңғарсынованың ер мінезді жырлары.