С. С. Жанибекова Қазақстан Республикасы
Оқушылардың оқу іс-әрекетінің уәждемесінің ерекшеліктерін анықтау бойынша айқындаушы эксперимент
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
ШАКЕН ФАРИЗА
| 2.1 Оқушылардың оқу іс-әрекетінің уәждемесінің ерекшеліктерін анықтау бойынша айқындаушы эксперимент
Анықтау экспериментінде біз шет тілін меңгеретін оқушының қандай мотивтерді қозғайтынын, оқушылардың шет тілін үйренуге деген ынтасы қаншалықты қалыптасқанын, оның негізгі факторлармен анықталатынын және жалпы білім беретін мектепте пәнді оқытудың әртүрлі сатыларында қалай ерекшеленетінін анықтадық. Біз мектеп оқушыларының мотивациялық саласының ерекшеліктерін және мотивтер мен қызығушылықтардың шетелдік тілді үйренуге және тұтастай алғанда жеке жас кезеңдерінде оқуға қатынасының ерекшелігін сипаттаймыз, оларды психологияда жинақталған мәліметтермен салыстырамыз, сонымен қатар 2-ден 11-ші сыныптарға дейінгі шетелдік тілді үйренуге мотивацияның қалыптасу деңгейі мен динамикасын анықтаймыз. Анықтау экспериментін, шет тілін оқу процесінде оқушылардың оқу-танымдық мотивациясын дамытудың бірінші кезеңін жүргізу барысында біз байқау, сауалнама, сауалнама, сұхбат, әңгімелесу және тестілеу әдістерімен оқушылардың мотивациясының бастапқы деңгейін анықтадық. Ол үшін біз психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде ұсынылған сәйкес психодиагностикалық әдістер мен сауалнамалар жүйесін таңдап, қолдандық: 1) "сүйікті заттардың рейтингі". Оқушыларға сүйікті пәндерінің рейтингін өз бетінше жасау ұсынылды. 2) Т.Д. Дубовицкаяның "оқушылардың танымдық мотивациясының диагностикасы"әдістемесі. Бұл әдістеменің мақсаты мектеп бағдарламасының нақты пәндерін - шет тілін оқуда оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ішкі мотивациясының бағыты мен даму деңгейін анықтау болып табылады. 3) Н.Г. Лусканованың" оқушылардың мектептегі мотивациясының деңгейлерін бағалау " оқушылардың мотивацияның танымдық немесе әлеуметтік бағытының үстемдігін анықтауға мүмкіндік береді. 4) М.В. Матюхинаның" оқушылардың мотивациялық саласын зерттеу әдістемесі " оқушылардың мотивациялық саласындағы басым мотивтерді анықтауға көмектеседі. 5) М. Р. Гинзбургтің" мектепті ынталандыру әдістемесі " Бастауыш сынып оқушыларына тән оқу мотивтерін анықтауға мүмкіндік береді. 6) 5-7 сыныптарда біз қолданған Е. И. Пассовтың" шет тілін үйренуге ынталандыру " әдістемесі 7) Оқудың ішкі/сыртқы уәждерін, оқыту процесін ұйымдастыру нысандарының тартымдылығын, қолданылатын әдістер мен құралдарды анықтауды ескере отырып жасалған 8-11-сыныптарға арналған "шет тілін үйренуге уәждемені қалыптастыру факторлары" сауалнамасы. Тұлғаның мотивациялық саласын зерттеу осы әдістер мен сауалнаманың көмегімен жүргізілді, олардың бір тармағында ұсынылған мотивтерді зерделеуді ұсынды, соның негізінде олар шет тілі сабақтарына қатысады және оларды өздері үшін маңыздылық ретінде орналастырады. Оқуды, дамуды, өзін-өзі дамытуды ынталандыратын және кедергі келтіретін факторларды анықтау үшін сауалнаманың белгілі бір тармақтары пайдаланылды, онда респонденттерге шет тілін үйренуге ынталандыратын және кедергі келтіретін факторларды атап өту ұсынылды. 8) Оқыту технология негізінде жүргізілген" Шет тілі " пәніне қатынасының өзгерістерін анықтау мақсатында ашық жауаптармен оқу қызметіне қатынасты зерттеуге сауалнама оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру. 9) Оқушының оқу іс-әрекетіне қатынасын пәнге қызығушылығының болуы немесе болмауы, еңбекқорлығы, сабақтардағы белсенділігі, тапсырмаларды жүйелі орындау және т.б. бойынша бағалауға болады. Қосымша 5 . Оқу іс-әрекетінің мотивациясының көрсетілген параметрлері мұғалімдерге мотивациядағы өзгерістердің себептерін талдауға көмектесті. Мысалы, оқу іс-әрекетіне теріс көзқарас жағдайында мұндай себептер болуы мүмкін: а) өзінің тартымсыздығынан немесе материалдың күрделілік дәрежесінің оқушылардың даму деңгейіне, олардың білімі мен дағдыларына сәйкес келмеуінен қызығушылық тудырмайтын өте күрделі оқу материалын пайдалану; б) оқытудың қолданылатын нысандары мен әдістерінің оқушылардың оқу іс-әрекетінің уәждемесінің даму деңгейіне, олардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес келмеуі; в) мұғалім таңдаған құралдардың оқушылардың оқу іс-әрекетіне қатынасына сәйкес келмеуі. Мотивацияның ерекшеліктерін және мотивтер мен қызығушылықтардың шет тілін үйренуге және жалпы оқу іс-әрекетіне қатынасының өзіндік ерекшелігін қарастырыңыз. Біз жүргізген зерттеу нәтижелері көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларының уәждемесінің негізі мұғалімнің талаптарын сөзсіз орындау болып табылады. Оқу іс-әрекетінің әлеуметтік мотивациясы соншалықты күшті, балалар белгілі бір тапсырмаларды не үшін орындау керектігі туралы ойламайды. Бір қызығы, (мұғалімдердің өздері атап өткендей) балалар тіпті қызығушықсыз және пайдасыз жұмысты мұқият орындайды, өйткені алынған тапсырмалар олар үшін маңызды болып көрінеді. Біз екінші сынып оқушыларының 99,1%-ы шет тілін оқуға ықыласпен және қызығушылықпен барғанын және қызығушылықтың арқасында оқитын балалардың саны төртінші сынып аяқталғанда 75,6%-ға дейін төмендегенін анықтадық. Оқу-танымдық ынталандыру деңгейі 2-сыныптағы 33,6%-дан 4-сыныптағы 26,3% - ға дейін төмендеді. Біз бұл көрсеткішті 8-ші сыныптың басындағы қызығушылық деңгейімен салыстырамыз, бұл шетелдік тілді үйренудің үш жылдық кезеңінің соңына сәйкес келеді (5-ші сыныптан бастап шет тілін үйрену кезінде). 8-ші сыныптың басында оқушылардың көпшілігінде шет тілін үйренуге деген ынтаның төмендеуі байқалады. Оқушылардың тек 41,6%-ы оны бұрынғы қызығушылығымен оқуды жалғастыруда, бұл 2-ші сыныптан бастап екі есе аз. Бұл факт көптеген мұғалімдер мен психологтардың шет тілін ерте үйрену қажеттілігі туралы пікірін тағы да растайды. А. К. Маркова 1-ден 3-ші сыныпқа дейінгі оқу мотивтерінің жалпы динамикасын зерттей отырып, танымдық мотивтер келесідей өзгереді: жас оқушылар қызығушылықтан жеке фактілерге, заңдылықтарға, принциптерге қызығушылық танытады. Біз, өз кезегімізде, соңғы жылдардағы мотивтердің сапалы өзгеруін атап өткіміз келеді. Біздің зерттеуіміз бастауыш мектеп жасындағы орта мектепте (2-ші сыныптың соңы 3-ші сыныптың басы) білім алу тәсілдеріне қызығушылық тудыруы мүмкін екенін көрсетті. Қазіргі уақытта қосымша білім көздеріне қызығушылық бар: қосымша әдебиеттерді оқу және ата-аналармен бірге Интернетте әртүрлі зияткерлік байқауларға қатысу үшін қажет ақпаратты іздеу.Бастауыш мектепте оқытудың бүкіл кезеңіндегі нақты мотив-бұл жоғары баға немесе мақтау алу. Бұл белгі бастауыш сынып оқушыларының 87,04% - ында оқытудың жетекші себептерінің бірі болып табылады. 48,96% - да беделді мотив басым, ал оқушылардың танымдық қызығушылығы 26,8% деп аталады. Мотивациялық саладағы мұндай өзгерістер біз болжағандай болады, өйткені оқушылардың танымдық қажеттілігі қанағаттандырылмайды және бұл оларды оқыту әдістемесіне, атап айтқанда шамадан тыс мөлшерге байланысты дағдыларды дамытуға бағытталған жаттығуларды орындау. Нәтижесінде жад шамадан тыс жүктеледі және интеллект жеткіліксіз пайдаланылады. Біз жүргізген диагностика Г.Г Гусева [53] және М. В. Манохина [121] жас оқушылар арасында "білімді" мотивтер көбінесе оларды оқу іс-әрекетіне итермелейтін шындыққа сәйкес келмейді деген пікірді растайды.Жақсы оқитын және білімге қызығушылық танытатын оқушылар үшін" білімді " мотивтер нақты мотивтермен сәйкес келеді. Орташа және үлгерімі төмен оқушыларда "жазадан аулақ болу"мотиві негізгі болып табылады. Сол мотив "білімді" мотивтердің алғашқы үштігіне кіреді. Біз бастауыш сынып оқушылары жауапкершіліктің мотивтері мен оқу мазмұны мен процесіне байланысты мотивтерді нашар түсінетінін анықтадық. Сонымен қатар, мектеп оқушылары жиі көрсететін өзін - өзі анықтау мотиві (89,92%) нақты емес, жай "білімді". С. А. Мұсатовтың деректері бойынша [133] оқу тапсырмаларын орындауға итермелейтін "санкциялардан аулақ болу" уәждерінің мәні 3 - сыныпқа қарай күшейтіледі. Бұл мектеп пәндерінің мазмұнына деген қызығушылықтың үстемдігін төмендетеді. Біз алған деректер С.А. Мұсатовтың деректерінен айтарлықтай ерекшеленеді. Біз сыртқы беделді мотивтер 4-ші сыныпқа дейін едәуір және күшейтілетінін, ал оқу тапсырмаларын орындауға итермелейтін "санкциялардан аулақ болу" мотивтерінің мағынасы оқушылардың аз ғана санына (12,2%) тән екенін және маңызды емес екенін анықтадық.бастауыш мектепте оқудың бүкіл кезеңінде өзгереді. Осылайша, жүргізілген диагностика кіші мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің "уәждері" әлеуметтік - психологиялық факторлар екенін көрсетті: сыныптастардың көз алдында жақсы көрінуге деген ұмтылыс, мұғалімге деген құрмет, оған сабақта берген жауабына қанағаттануға деген ұмтылыс және одан мақтау алу.Қатынасы кіші оқушының мұғалімге жалпы доброжела-басшылық ету және доверчивое, дегенмен оның ағынындағы алу жаман белгілер. Қазірдің өзінде серіктестердің пікіріне назар аудара отырып, қызметкерлер тобында белгілі бір орын алуға деген ұмтылыс бар. Екінші сынып оқушыларының арасындағы бәсекелестік жағдайында командаға қарағанда жұмыс мотиві анағұрлым тиімді болғанын атап өткім келеді, бірақ 3-сыныпта жеке ("өзі үшін") қарағанда қоғамдық мотив анағұрлым айқын көрінеді. Сонымен қатар, егер 3-сыныпта әлеуметтік мотивтер ұлдар мен қыздарда бірдей болса, 4-сыныпта бұл мотивтер қыздарда жиі кездеседі. Л. С. Славина атап өткендей, кіші мектеп оқушылары мектеп жасына дейінгі балаларға қарағанда басқалардың игілігі үшін өз тілектерін баса алады. Біз бұл көзқараспен бөлісеміз және өз тәжірибемізден мысал келтіре аламыз. Екінші сыныптағы ағылшын тілі сабақтарында біз қол еңбегінің элементтерін үйренген материалды жаңа қарым-қатынас жағдайларында қолдануға мүмкіндік беретін әдіс ретінде қолданамыз. Сабақтың бірінде "кемпірқосақтың түстері" тақырыбын зерттеген кезде біз түрлі-түсті көбелектер жасаумен айналыстық. Барлық оқушылар мұғалімнің ғана емес, сонымен қатар ата-аналардың да мақтауы мен мақұлдауын алғысы келді және қолөнерді үйге апармақ болды. Мұғалім оларға неміс тілін үйренетін параллель топ оқушыларына қуаныш сыйлауды және сол арқылы жеткізуді ұсынғаннан кейін, 15 оқушының 13-і басқалардың игілігі үшін ата-ананың мақтауын алғысы келетіндерін басу арқылы жасады. Бастауыш сынып оқушыларының өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың маңызды ерекшелігі-қалыптасқан ниеттің энергиясын ұзақ уақыт сақтай алмау. Сондықтан, олардың тиісті ниетін құру мен оны орындау арасында бұл тілек "салқындамауы"үшін көп уақыт өтпеуі керек. Біз кіші мектеп оқушыларына алыс және ауқымды мақсаттар емес, жақын және кішігірім мақсаттар қою орынды деп санаймыз. Біз педагогтарға бала кез-келген тапсырманы орындағысы келмейтін жағдайларда, бұл тапсырманы нақты мақсаттармен бірнеше кішігірім Жеке тапсырмаларға бөліңіз. Нәтижесінде мұғалімдер бұл әдіс Баланы жұмысты бастауға ғана емес, оны аяғына дейін жеткізуге де көмектескенін атап өтті. Бұл бастауыш мектеп жасындағы оқу мотивтерінің сапалы көрінісі. Сандық динамикасын мотивтер оқу-жаттығуың қадағалап, бұл жағымды қарым-қатынасты, шетел тілін үйрену және соңына қарай оқу-жаттығуға жалпы алғанда төмендейдіне көз жеткіздік. Оқушылардың басқа қызығушылықтарымен салыстырғанда оқу іс-әрекетіне деген қызығушылық 2-сыныпта артып, 4-ші сыныптың соңына қарай айтарлықтай төмендейді. Талдау көрсеткендей, қызығушылықтың төмендеуі бастауыш мектеп сыныптарында байқалады, онда мұғалімнің дайын білімді жеткізуге, оларды есте сақтауға және көбейтуге деген көзқарасы басым болады. Анықталғандай, 4-сынып оқушылары оқығандарын қайталауды, жаттығуды тақтадан жазуды, ережелер мен өлеңдерді жатқа айтуды ұнатпайды, мысалдар мен тапсырмаларды өз бетінше шешуді, табиғат құбылыстарын, мүсіндеуді, сурет салуды ұнатады. Басқаша айтқанда, бастауыш сынып оқушылары бастама, Тәуелсіздік және практикалық іс-әрекет мүмкіндігі бар тапсырмаларға қызығушылық танытады. Қазірдің өзінде осы жаста оқушылар қиын тапсырмаларды қалайды. Біз оқушылардың 70,1% - ында танымдық қызығушылықтар белгілі бір жағдайда, көбінесе сабақтың тікелей әсерінен пайда болатындығын және сабақ аяқталғаннан кейін әрдайым жоғалып кететінін байқадық.4-сыныпта біз мұғалімнің беделінің төмендеуіне байланысты өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудағы рөлінің төмендегенін атап өттік. Зерттеу барысында біз оқу мотивтері әр түрлі үлгерімі бар оқушыларда әр түрлі болатындығын анықтадық. Бұл үрдіс барлық бастауыш сыныптарда байқалады. Үлгерімі жақсы балалар олар әртүрлі, соның ішінде ең күрделі оқу пәндерін, үлгерімі нашар балаларды тартады, көбінесе олардың көзқарасы бойынша ең жеңіл пәндерге - ән айтуға, дене шынықтыруға, еңбекке баулуға қызығушылық танытады. Үлгерімі жоғары балаларда табысқа жетудің мотивациясы айқын көрінеді-тапсырманы жақсы орындауға деген ұмтылыс әрқашан жоғары баға алу немесе ересектердің мақұлдауымен біріктіріледі. Үлгерімі төмен бастауыш сынып оқушыларында жетістікке жету мотиві әлдеқайда нашар, ал кейбір жағдайларда мүлдем жоқ.Қабілетті сыныптастарымен бәсекелестікке байланысты беделді мотивация өзін-өзі бағалау және көшбасшылық қасиеттері бар жақсы оқитын оқушыларға тән. Үлгермеген оқушылардың беделді уәждері жоқ.Сәтсіздіктен аулақ болу мотиві жақсы үлгеретін, мак және нашар оқитын бастауыш сынып оқушыларына тән, бірақ бастауыш мектепті бітіргеннен кейін ол соншалықты үлкен болмаса да, көбінесе соңғысында көрінеді. Үлгерімі нашар оқушылардың тек 12%-ы оқуға теріс көзқараспен қарайды, өйткені олардың сәтсіздіктерден аулақ болу себептері басым. Оқу-танымдық мотив-бұл тек жаңа білімге ғана емес, жалпы заңдылықтарға да, атап айтқанда жаңа білім алу тәсілдеріне де қызығушылық. Диагностика нәтижелері көрсеткендей, 2-сыныпта балалардың 27,2%-ы білімнің мазмұны мен әдістеріне қызығушылық танытады, ал 4-сыныпта бұл қызығушылық оқушылардың басым көпшілігінде байқалады (68,6%). Осылайша, жүргізілген эксперименттің деректері кіші мектеп жасында оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастырудың үлкен резервтері бар екенін көрсетеді. Бұл жастағы мотивацияның негізгі мазмұны - "оқуды үйрену". Кіші мектеп жасы-бұл оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастырудың басталуы, оның бүкіл мектеп жасында одан әрі дамуы көбіне байланысты. Орта мектептегі оқу іс-әрекетінің мотивациясының өзіндік ерекшеліктері бар. Анықтау экспериментінің нәтижелері бойынша 5-сынып оқушыларының 83,2% - ы шет тілін қызығушылықпен және ықыласпен оқи бастайды, ал қыздарда қызығушылық деңгейі ұлдарға қарағанда жоғары (91,9%) (74,4%). Бесінші сынып оқушыларының (ұлдардың) төрттен бір бөлігі бастапқыда шет тілін үйренгісі келмейді.Сонымен қатар, егер оқушылар екінші сыныптан бастап шет тілін үйренуге кіріссе, онда оқушылардың 99,1% - ы пәнге қызығушылық танытады. Осы жаста шет тілін үйренуге деген ұмтылыс, біздің ойымызша, екінші сынып оқушыларының қазіргі уақытта олар үшін шет тілі болып табылатын барлық жаңа және белгісіз нәрселерге деген қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың аз ғана бөлігі (0,9%) шет тілін үйренгісі келмейтіндігін шет тілін үйренудегі қиындықтардан, бірінші сыныптағы оқу пәндерін игерудегі сәтсіздіктен туындайтын қабілеттерінің белгісіздігінен қорқумен түсіндіреді. Кейбір бесінші сынып оқушыларының шет тілін үйренгісі келмеуінің бастапқы деңгейін ескере отырып, оқу жылының соңына қарай шет тілін үйренгісі келмейтін оқушылар саны 8,1%-ға дейін қысқаратынын және олардың көпшілігін ұлдар (71,3%) құрайтынын атап өткен жөн. Сонымен қатар, шет тілін үйренгісі келмейтін балалардың саны ұлдар мен қыздар арасында шамамен 2 есе азаяды .Бесінші сынып оқушыларын шет тілін үйренуге итермелейтін себептердің арасында мыналар бар. Оқушылардың 68,4% - ы болашақ мамандығы мен оқуын жалғастыру үшін шет тілін үйрену қажеттілігін ең маңызды себеп деп санайды. Бұл мотив ұлдардың 70,1% - ына және қыздардың 66,7% - ына тән. Бесінші сынып оқушыларының жартысынан көбі (53,5%) маңыздылығы жағынан екінші себеп әрбір білімді адамның кем дегенде бір шет тілін білу қажеттілігін санайды. Айта кету керек, бұл мотивтердің екеуі де нақты емес, бірақ"танымалы". Ұлдарда шетелдік тілді үйренуге итермелейтін үшінші маңызды компонент-бұл баланың кем дегенде бір шет тілін (41,4%) білгісі келетін ата-аналардың қалауы. Кіріспе фактор, маңыздылығы бойынша үшінші, қыздарда мұғалімнің сабақты қызықты өткізу қабілеті (25,3%), сондай-ақ материалды ұсынудың жаңалығы бар. Бесінші сынып оқушыларының жартысынан көбі (52,9%) шетелдік тілді өздерінің сүйікті пәндеріне жатқызады (49,5% ұлдар және 56,4% қыздар). 5-сыныптарда шет тілі бойынша үлгерім - 100%, білім сапасы - 75,9%, бұл ретте қыздарда - 84%, ұлдарда - 65,6% құрайды.Эксперимент көрсеткендей, 6-сыныпта шет тілін үйренуге деген қызығушылық шамамен 5-ші сыныптың аяқталу деңгейінде сақталады.Шет тілін үйренудің жетекші мотивтері 5-ші сыныпта болып қала береді . Алтыншы сынып оқушылары арасында ең аз маңыздыға коммуникативті мотивация жатады, ол оқиғаларды талқылау, балалармен шет тілінде сөйлесу мүмкіндігінде көрінеді; қыздарда жақсы бағалаудың маңыздылығы едәуір төмендейді (32%).6-сыныптардағы үлгерім деңгейі - 100%, білім сапасы-75,2% - ға тең. 7-ші сыныпта шет тілін үйренуге деген қызығушылық бірдей деңгейде, бұл 6-шы емтихан пәніне деген қызығушылық деңгейінің шамалы ауытқуымен көрінеді . Жетекші мотивтердің арасында, 5-6 сыныптарындағыдай, сыртқы, кең әлеуметтік мотивацияны және тұлғаның перспективалы дамуымен байланысты мотивацияны қалыптастырады. Бір қызығы, 6-сыныпта мұғалім мұғалім, "қуат беруші" ( Е.И. Пассова термины) әр түрлі, "әрдайым жаңа" материал ұсыну және сабақта жұмысты ұйымдастыру арқылы қызығушылық танытты. 7-сыныпта мұғалімнің тұлғасы маңызды рөл атқара бастайдыМұғалімнің бағалау рөлі алынған белгі мен алынған білім сапасының рөлінен гөрі маңызды болады. Жетінші сынып оқушылары үшін белгі арқылы сандық мәнде емес, мұғалім тарапынан өз табыстарының сапалы бағасын алу маңызды. Бұл, біздің ойымызша, сәттілік жағдайларын құрудың басты негізі. Күтпеген жағдай-бұл ең маңызды себеп ретінде рейтинг, тілді білуге деген ықылас жолдастарынан да жаман емес .Бір жағынан, жетінші сынып оқушыларының 46,4%-ы ұжымда алатын мәртебесі мен жолдастарын бағалауы маңызды емес, бұл осы жастағы психо-логикалық ерекшеліктерге сүйене отырып, атиптік құбылыс болып табылады. Екінші жағынан, егер біз оқушылардың көпшілігінде шет тілінде "3"белгісі бар сыныптың үлгеріміне назар аударсақ, бұл факт түсінікті болады. Жасөспірімдер командасында шет тілін "4 немесе 5" деңгейінде білу маңызды емес деп болжауға болады, содан кейін "орта" оқушылардың жетекші позициясымен шет тілін жақсы білу білім басымдыққа ие емес және "ақылды" аутсайдерде болуы мүмкін ұжымдағы оқушының әлеуметтік мәртебесін едәуір төмендетуі мүмкін. Осылайша, алынған нәтиже, керісінше, әлеуметтік сәйкестендіру мотивтерінің маңыздылығын көрсетеді ( И.А.Та гунова термины). Мектептегі жасөспірімдердің мінез-құлқы бір нәрсе-сынып оқушыларының пікірін ескере отырып құрылады, ол қазір мұғалімдер мен ата-аналардың пікірінен гөрі маңызды. Ерекшелігі жасөспірімдердің ұмтылу болып табылады барынша аулақ сыншылар мен құрдастарының болуы қорқыныш болуы мүмкін, олар шеттендіріледі. Білім сапасы 100% үлгеріммен 63,1% - ға дейін төмендейді. 7-сыныпта басталған қызығушылықтың төмендеуі артып, жетеді 8-ші сыныпта оқушылардың көпшілігі байқалған кезде оның апогейі шет тілін үйренуге деген ұмтылыстың күрт төмендеуі ғана емес, оның жынысы- дық болмауы. Оқушылардың тек 41,7% - ы (қыздардың 66,6% - ы және ұлдардың 24,9% - ы) шет тілін бұрынғы қызығушылықпен оқып жатыр. 8-сынып оқушыларына сауалнама жүргізу кезінде біз оларға шет тілі сабақтары ұнай ма, жоқ па, ашық сауалнама арқылы білуге тырыстық. Алынған жауаптарды тақырыпты зерттеудің осы кезеңінде оқушыларге тән жетекші қажеттіліктер мен қозғаушы мотивтерге байланысты бірнеше топқа бөлуге болады.Сегізінші сынып оқушыларының басым бөлігі қызығушылық, жаңалыққа деген қажеттілік және жауаптарда көрсетілген танымдық мотивтермен қозғалады: "мен көптеген жаңа және қызықты нәрселерді білемін"; "мен басқа елдер туралы көп білемін"; "Мен тек пән бойынша ғана емес, көп нәрсені білемін". Шет елдердің өмірі мен дәстүрлерін білуге деген қызығушылық сияқты кең әлеуметтік мотив тар әлеуметтік мотивтермен бірге жүреді.7-ші сыныптағы сияқты, пәнге деген қызығушылықты сақтаудың анықтаушы факторларының бірі - мұғалімнің жеке басы және оның кәсіби қасиеттері, бұл туралы оқушылардың тұжырымдары айтады: "мұғалім материалды жақсы және қол жетімді түсіндіреді"; "мұғаліммен қарым-қатынас жасау өте жақсы"; "мұғалім сабақты қызықты ұйымдастырады"; "мұғалім-қарым-қатынаста қызықты тұлға".Оқу және кәсіби мотивтер негізінен қыздарда кездеседі. Сабақтың ең аз тартымды сипаттамалары-бұл пәнге деген қызығушылықтың төмендеуіне әкелетін скучно. 8-сынып ұлдарының шамамен 40% - ы шет тілі сабақтарын ұнатпайтындарын айтады, өйткені олар қызықсыз. Нашар бағалар, ұлдардың пікірінше, тақырыпқа деген қызығушылықты өлтіреді.Қыздарда қызығушылықтың төмендеуінің басты себебі-қиындықтар шет тілін үйренуде. Бұл қиындықты болдырмауға деген ұмтылыс және өз қабілеттеріне сенімсіздікпен, шеше алмауымен жүзеге асырылатын сәтсіздіктер туындаған проблемалар, кейде оларды жеңгісі келмеуі тақырыпты зерттеуде теріс мотивтерді құрайтын жауаптардың көпшілігі. Шет тілін үйренуге оң немесе теріс уәжді қалыптастыратын факторларды анықтау үшін біз сегізінші сынып оқушыларынан олардың пікірінше сабақты қызықты немесе қызықтырмайтындығын атап өтуді сұрадық,. Ұсынылған факторлардың бірнешеуін атап өту ұсынылды. Сабақты қызықты ететін жетекші факторлар, біз зерттеу гипотезасында болжағанымыздай, материалдың мазмұны, сабақта жұмысты ұйымдастыру және жұмыс формасы болды. А. К. Маркованың мәліметтері бойынша, бұл жаста танымдық мотивтердің дамуы жасөспірімнің оқу жұмысының тәуелсіз формаларына деген белсенді ұмтылысымен анықталады [116]. Эксперимент барысында алынған нәтижелер сәл өзгеше көрініс береді. Сауалнаманың нәтижелері көрсеткендей, қазіргі білім беру процесінде оқушылардың өздігінен білім алу, өзіндік жұмыс және автономия рөлінің артуына қарамастан, өзіндік жұмыс 8-сынып оқушыларының көпшілігі үшін аз ғана емес (64.3%), сонымен қатар шет тілі сабағына қызығушылықты жоғалтудың факторы болып табылады. 8 - сынып оқушыларының 70,2%-ы және 60,7% - ы" өзін-өзі жұмыспен қамту сабақты қызықсыз етеді " дейді.Жасөспірімдердің жас ерекшеліктері мен мүдделеріне әрдайым сәйкес келмейтін пайдаланылған ОӘК-дегі материалдың мазмұны шет тілін үйренуге деген құлшынысқа теріс әсер етеді. Оқу іс - әрекетінің жетекші мотивациясы коммуникативті. Сегізінші сынып оқушылары (ұлдардың 63,4% және қыздардың 76,8%) сыныптастарымен және мұғаліммен шет тілінде түрлі тақырыптарда сөйлесуді жөн көреді. Әр түрлі мотивтердің ауырлығын талдау шетелдік тіл сабақтарына қатысудың негізгі қозғаушы себебі шет тілінің оқу жоспарына енуі екенін анықтады. Екінші орында кәсіби себептерге байланысты қажеттілік бар. Қыздар арасында шет тілін үйрену процесіне байланысты оқу мотивтері басым. 7-сыныптағы сияқты, шет тілін үйренуге деген ынтаны қалыптастырудың маңызды факторы мұғалімнің тұлғасы болып табылады.Шет тілін үйренуге теріс уәжді қалыптастыратын факторларды анықтау үшін біз оқушылардан шет тілі сабақтарынан ұнатпайтын нәрсені "алып тастауды" сұрадық. Сабақтағы жағымсыз жақтардың арасында сынақтар, өзіндік жұмыс, ауызша тақырыптар мен мәтіндерді жаттау, бақылау жұмыстары, қызықсыз тапсырмалар, үй тапсырмасын тексеру, тесттер, сөздік диктанттар болды. Оқушылардың жартысынан көбі (53,6%) оқу іс-әрекетінің уәждемесіне теріс әсер ететін фактор ретінде өздік жұмысын қайта көрсетті. Көріп отырғаныңыздай, сәтсіздікке жол бермеу мотиві осындай. Шетелдік тілді үйренуге деген ынтаны анықтау үшін біз оқушылардан сабаққа қызықты болу үшін арттыру құралдарын "қосуды" сұрадық. Біздің зерттеу гипотезасында болжағанымыздай, оқушылар әртүрлі технологиялардың ең жақсы әдістерін, әдістерін, құралдарын және элементтерін қолдануды ұсынды. Оқушылардың жауаптарын қорытындылай келе, біз сегізінші сынып оқушыларын дәстүрлі және инновациялық әдістер мен технологиялар: көрнекі-иллюстрациялық әдіс, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, ойын технологиялары, жеке бағдарланған оқыту, дамытушылық оқыту, дәстүрлі емес педагогикалық технологиялар, аудио-лингвистикалық әдіс, бейне ресурстармен жұмыс істеу әдісі, жобалық технология, проблемалық оқыту, коммуникативті технология қызықтырады. Аспаптық мотивацияны сегізінші сынып оқушылары оқу (39,3%) және ауызша сөйлеу (27,4%) сияқты сөйлеу әрекеттерін, атап айтқанда диалогтық әрекеттерді қалайды. Сегізінші сынып оқушылары арасында тілдің ең танымал аспектісі- грамматика. Тәжірибеге сүйене отырып, бұл құбылысқа келесі түсініктеме беруге болады. Бір жағынан, бұл шет тілінің грамматикалық құрылымына тән қиындықтардан аулақ болудың субъективті себебіне байланысты болуы мүмкін. Екінші жағынан, объективті себеп бізге мұғалімнің шет тілінің бұл аспектісін әр оқушының түсінуі үшін қол жетімді етіп қана қоймай, сонымен қатар грамматика бойынша жұмысты сабақта қызықты жұмыс түріне айналдыра алатын құралдар, әдістер мен технологияларды жетік білмеуінен көрінеді.Біздің ойымызша, мұғалім грамматиканы оқытуда әртүрлі әдістерді қолданған кезде мәселені шешуге болады. Жазу, сөйлеу әрекетінің түрі ретінде сегізінші сынып оқушылары үшін тартымсыз (13%), біздің ойымызша, жаңа технологияларды, атап айтқанда интернет технологияларын қолдану арқылы жандандыруға болады. Жазбаша сөйлеу дағдылары ана тілдерімен e-mail арқылы қарым-қатынас жасау, шет тіліндегі форумдарға, конкурстарға қатысу үшін қажет, сонымен қатар маңызды қолданбалы мәнге ие.Айта кету керек, жазудың тартымсыздығына қарамастан, 8-сынып оқушыларының 34,5% - ы шет тілін білу оларға компьютерді жақсы меңгеруге көмектеседі (ұлдардың 51,2% - ы және қыздардың 46,4% - ы) және интернетте шет тілінде газеттер, кітаптар, мақалалар оқығысы келеді (ұлдардың 29,8% - ы және қыздардың 24,9% - ы). Біздің ойымызша, мұғалімнің міндеті-оқушылардің қазіргі әлемде қажет шет тіліндегі сөйлеу әрекетінің осы түрін дәлелді түрде игеруі үшін соңғы АКТ-ды тарту. Сегізінші сынып оқушыларының үштен бірінде коммуникативті мотивация ішкі мотивацияның бір түрі ретінде қалыптасады. Олар мектеп курсын бітіргеннен кейін шетелдік аудармашысыз сөйлесе алғысы келеді ,оқушылардың 34,5% (55,9% қыздар және 35,7% ұлдар), шет тіліндегі фильмдерді түсіну ұлдар мен қыздардың 23,8%, бірақ сонымен бірге тыңдау сөйлеу әрекетінің тартымсыз түрі болып табылады. Мектеп оқушылары іскерлігін дамыту мен қабылдауы шетел тілі сөйлеу есту болдырмай, түсініксіз болып қалады,Тағы да, біздің ойымызша, мұғалім туралы ойланатын нәрсе бар. Оқушыларға сөйлеу әрекетінің осы түрінің қажеттілігі мен маңыздылығын жеткізіп қана қоймай, оны балалар үшін тартымды және қызықты ету қажет. Сонымен бірге, оқушылардің көпшілігі мектеп курсын аяқтағаннан кейін, олар көп нәрсе - бұл сөздікпен оқу және аударма (39,3%), ең жақсы жағдайда сөздіксіз (29,8%)меңгереді. Оқушылардың тек 13,1% - ы еркін қарым-қатынас немесе кем дегенде бастапқы деңгейдегі қарым-қатынас деңгейіне жетеді деп күтеді. Гуманистік оқыту өкілдері балаға не қажет екенін білу үшін сіз одан бұл туралы сұрауыңыз керек дейді. Біз сегізінші сынып оқушыларынан шет тілі сабағын олардың әрқайсысы үшін және жалпы сынып үшін қалай қызықты етуге болатындығын сұрадық. Оқушылар сабақтарды ақпаратпен қанықтыру, оқытылатын тіл елдері туралы бейнелер қосу, бүкіл сыныпта шет тілінде көбірек сөйлесу, сабаққа көбірек ойындар қосу немесе кем дегенде ойын минуттарын ұйымдастыру, ойындар, конкурстар, викториналар түрінде сабақтар өткізу, топтық жұмысты ұйымдастыру, мультимедиялық құралдарды пайдалану туралы айтты және компьютерлік технологиялар, экскурсиялар, виртуалды экскурсиялар, көбірек жобалар мен шығармашылық жұмыстар жасау және мүмкін болса үй тапсырмасыз жасау. Өз кезегінде оқушылар өз тарапынан келесі әрекеттерді орындауға дайын: конкурстар ойлап табу; үй тапсырмасын дайындауға көбірек уақыт бөлу; шет тілін үйренуге көп уақыт бөлу; сөйлеу және айтылу бойынша жұмыс істеу; сабақтарға байыпты қарау; мұғалімге сабақтың дәстүрлі емес түрлерін әзірлеуге, дайындауға және өткізуге қажетті көмек көрсету; ойындар өткізу; үй тапсырмасын адал орындау; мұғалімді мұқият тыңдау, алаңдамау; сабақты жіберіп алмау; шет тілін үйренуде қойылған мақсаттарға қол жеткізу.Жоғарыда келтірілген барлық жауаптар, біздің ойымызша, шет тілін үйренуге оң уәжді қалыптастыру және дамыту үшін құнарлы негіз бола алады. Пәнге деген көзқарасты қалыптастыруда мұғалімнің тұлғасы маңызды рөл атқара алады, онда сегізінші сынып оқушылары бірінші кезекте келесі қасиеттерді бағалайды: ақыл, сезімталдық, өз көзқарасын білдіру, оқушыларға жақсы көзқарас, түсіну, оқушының жеке басын құрметтеу, мейірімділік, бай ішкі әлем, әдептілік, ашықтық, адалдық,көмекке келуге дайындық, әзіл сезімі, көңілділік, балаларға көңіл бөлу, мінез-құлық мәдениеті, әр оқушыға және оның жетістіктеріне қызығушылық. Сондай-ақ, нақты сөйлеу, сабақтарды қызықты өткізу қабілеті, шет тілінде жақсы сөйлеу, тақырыпты жақсы білу, сабаққа, оның жұмысына жауапкершілікпен қарау сияқты кәсіби қасиеттер бар. Біз мұғалімнің пәнді оқуға деген ынтасын қалыптастырудағы рөлі соншалықты үлкен деп санаймыз, сондықтан көбінесе тілек пен қызығушылық немесе олардың толық болмауы осы пәнді жүргізетін мұғалімнің жеке басымен анықталады.Көбінесе бұл немесе басқа пән мұғалім тұлғасы оқушы үшін қаншалықты қызықты болса, соншалықты түсінікті болады. Оқушылардың абсолютті көпшілігі үшін (82,1%) сабақтың қызықты болғаны және оған қатысқысы келгені маңызды, ал тек 17.9% үшін бұл жастағы құндылық тек алынған білімнің сапасын білдіреді, бірақ тек қызығушылық барлық сегізінші сынып оқушыларының төрттен бір бөлігін ғана қозғайды (23,8%), оқушылардың жартысынан көбі жағымдыны пайдалымен біріктіруге тырысады, яғни жоғарыда аталған екі тармақты да (58,3%). Шет тілі бойынша "3" немесе "4" бар сегізінші сынып оқушыларының 70,2%-дан астамы өз нәтижесін жақсартқысы келсе де, болашақ үшін шет тілін білу (ЖОО-да оқу, мамандық таңдау) құндылығын түсіну айтарлықтай әлсірейді, оқытудың осы кезеңінде кәсіби уәждеме аз деп айтуға болады.Қайта бағалау басымдыққа ие болады. Көбісі "жақсы" болу немесе "үздік оқушы"болу үшін білімді емес, бағалауды жақсартқысы келеді. Бұл ұжымдағы сегізінші сынып оқушысы мәртебесі үшін ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі бағалауды арттыру үшін де маңызды: "мен жақсырақ болғым келеді"; "көбірек білгім келеді"; "бұл мен үшін маңызды"; "ең жақсы болу үшін". Біздің бақылауымыз көптеген психологтардың және педагогтар көмегімен өтеді. Барлығы, авторлар мектептегі орта сынып оқушыларының мінез-құлқы мен іс-әрекетінің басты себебі-жолдастар арасында, құрдастар тобында өз орнын табуға деген ұмтылыс екендігімен келіседі. Сыныптастар арасында өз орнын таба алмау жасөспірімдерге жақсы белгілерге қол жеткізуге деген ұмтылысты тудырады, тіпті егер бар білім оларға сәйкес келмесе де. Бұл жасөспірім үшін жақсы оқушының позициясы қаншалықты маңызды екенін көрсетеді: ол оның сыныптағы әлеуметтік мәртебесін анықтайды. Сонымен бірге, сегізінші сынып оқушылары шет тілін меңгеруде көп нәрсе өз қалауына, күш-жігеріне байланысты екенін түсінеді. Көмекші ретінде оқушылар мұғалімдерді сайлайды және оның қолдауымен олар өз нәтижелерін жақсарта алады деп санайды. 9-сыныптарда айқындаушы эксперименттің нәтижелері шет тіліне деген қызығушылық қайтадан біртіндеп артып (48,8%), жыл соңына қарай 7-сынып деңгейіне (64,3%) жететіндігін көрсетеді. Бұл, ең алдымен, сыртқы себептерге байланысты, оқушылардің көпшілігі "толық емес орта білім туралы куәлікте" жақсы баға алуға және алдағы сыныптардың профилизациясына бар күш-жігерін салып, білім сапасының жақсы деңгейі мамандандырылған сыныпқа түсу кезінде басымдық беретінін түсінеді. Дәл осы фактімен оқушылардің көпшілігі төменде айтылғандардан жоғары балл алғысы келетіндіктерін түсіндіреді.Кейбір оқушылар шет тілі сабақтарын қызықсыз деп тапса да, кейде неге екенін түсінбестен, олар жағымсыз қажеттілік деп санайтын шетелдік тілді үйренуді жалғастырады. Басқалары әлсіз қызығушылықты шет тілін үйренуге белгілі бір қабілеттердің болмауымен түсіндіреді. Көптеген оқушылар шет тілін үйренуді қызығушылықпен жалғастыруда, олардың көпшілігі қыздар. Мотивациялық факторлар, 8-сыныптағы сияқты, әртүрлі . Ұлдар үшін тілдің практикалық маңыздылығы ("шет тілі әртүрлі технологиялармен, компьютерлік бағдарламалармен және ойындармен күресуге көмектеседі"), сондай-ақ мұғалімнің жеке басы ("жақсы мұғалім"; "мұғалім - қарым-қатынаста жағымды адам") қызығушылық тудырады.Шет тілін үйренудің осы кезеңінде сабақта жұмысты ұйымдастырудың маңызы зор. Тоғызыншы сынып оқушылары үшін ең тартымдысы топтық жұмыс (40.5%) және жұппен жұмыс (29,8%) болып табылады. Өзіндік жұмыс түрлері оқушылардың тек 2,4% - ын тартады, олардың барлығы қыздар. Алынған мәліметтер тоғызыншы сынып оқушылары арасында коммуникативтік уәждеменің жетекші рөлін көрсетеді. Бұл оқушылардің сөйлеу әрекетінің диалогтық сөйлеу (40,5%), ауызша сөйлеу (38,1%) және тыңдау (24,9%) сияқты түрлерін қалайтындығын көрсетеді. Бұл жағдайда біз психологтардың және мұғалімдердің жетекші оқу мотивациясы болып саналатын мотивтің өзгеруін және ішкі мотивацияның қалыптасуын байқаймыз. 9-сынып оқушыларының үштен бірінде біз негізінен білім беру іс-әрекетінен туындаған оқытуды атап өттік. Мұғалімнің кәсіби мінездемесі, оның жұмысты ұйымдастыра білуі (59,5%) жеке қасиеттерінен жоғары бағаланады (27.4%), дегенмен мұғалімнің жеке басына деген қызығушылық басқа оқушылармен қарым-қатынасқа деген қызығушылыққа тең (32,1%). Сонымен қатар, егер ұлдар мен қыздар мұғалімнің жеке басына бірдей қызығушылық танытса (сәйкесінше 28,6% және 27,4%), онда сыныптастармен қарым-қатынас ұлдар үшін анағұрлым маңызды (40.5% қарсы 24,9%).9-сынып оқушыларының көпшілігі шет тілі сабағын қызықты етпейтін теріс фактор деп санайды (63,1%). Бұл факт, біздің ойымызша, мұғалімнің оқушылардің жұмысын ұйымдастыру формасын қайта қарау және оқушыларды автономияландыруға оң уәждеме қалыптастыратын технологияларды тарту қажеттілігін көрсетеді. Шет тілі сабақтарына қатысатын оқушылар саны өсуде, бірінші кезекте ол оқу жоспарына кіреді (77,4%). Жеке тұлғаның перспективалы дамуына байланысты мотивация маңызды рөл атқармайды: кәсіби мотивтер шет тілі болашақ мамандықта пайдалы деп санайтын 9-сынып оқушыларының 33,3% - ы үшін ғана маңызды.9-сыныпта оқушыларға шет тілі сабағы тек қызықты ғана емес, сонымен қатар танымды (34,5%), жақсы білім беретін (39,3%), шығармашылық қабілеттерін дамытатын (11,9%) және оқушының жеке басын дамытатын (13,1%) болуы маңызды болады. Бұл тағы да ішкі мотивтердің жетекші рөлін көрсетеді.Бұл жаста оқушылар шет тілін меңгеру деңгейін нақты бағалайды және олардың көпшілігі мектеп бітірген кезде сөздікпен оқуды және түсінуді (33,3%), сөздіксіз оқуды және түсінуді (47,6%) меңгере алатындығын түсінеді, тек 21,4% - ы сұхбаттасушыны түсіне алады және 16.7% - ы бастапқы деңгейде сөйлесе алады. Шетелдік тілді үйренудегі өз табыстарына объективті өзін-өзі бағалау бере отырып, 9-сынып оқушылары негізінен өз күштеріне сүйенетінін атап өтеміз: 36,9% - ы өздерінің белсенділігінің артуы олардың шет тілін меңгеруін жақсартатынын айтады, төрттен бір бөлігі (26,2%) мұғалімнің немесе тәрбиешінің көмегіне сүйенеді (10,7%). Оқушылардың үштен бірі (32.1%) компьютерде жұмыс істеу олардың шет тілін білуін арттырады деп санайды. Бұл жасөспірім кезіндегі мотивтердің дамуының сапалы көрінісі. Олардың сандық динамикасы-орта мектептің басында жаңа оқу пәндерінің, әртүрлі мұғалімдердің пайда болуына байланысты оқуға деген қызығушылық артады, содан кейін 6-8 сыныптар қайтадан төмендейді. 9-сыныпта мотивация одан әрі оқу жолдарын, орта білім беруді аяқтау нысандарын (мектеп, арнаулы орта оқу орындары) анықтауға байланысты қайтадан артады.Жоғары мектеп жасындағы оқуға деген ынтаның өзіндік ерекшеліктері бар. Танымдық мотивтердің үлкен селективтілігін атап өткен жөн, және бұл сайлау жасөспірімдер сияқты оқу пәніне деген қызығушылығымен ғана емес, сонымен қатар мамандық таңдауымен де байланысты. Егер сіз жасөспірімдер сүйікті пәніне сәйкес келетін мамандықты игерсе, онда үлкендер-сынып оқушылары таңдалған мамандыққа дайындалу үшін пайдалы болатын пәндерге ерекше қызығушылық таныта бастайды. Біздің зерттеуіміздің деректері бойынша 10-сынып оқушыларының 56,9% - ы шет тілі болашақ мамандығында пайдалы болады деп санайды, 19,5% - ы шет тілімен байланысты мамандықты таңдағысы келеді. 11-сыныпта бұл көрсеткіш тиісінше 39,04% және 9,8%-ға дейін төмендейді, бұл өз кезегінде белгілі бір саладағы танымдық мүдделердің кәсіби уәждемесі мен селективтілігінің нығаюын білдіреді. Бұл оныншы сынып оқушыларының 38,9% және он бірінші сынып оқушыларының 67.1% шет тілі пәніне деген қызығушылықтың жоғалуын түсіндіреді. Кең танымдық мотивтер дамуды жалғастыруда-жаңа білімге деген қызығушылық, оларды алу кезіндегі қиындықтарды жеңу. Білімге деген қызығушылық тереңдей түседі, бұл тек пәннің заңдылықтарына ғана емес, ғылым негіздеріне де әсер етеді. 10-сынып (52%) және 11-сынып (44%) оқушыларының жартысы тілдің өзін, оның заңдылықтарын, тілдің шығу тегін, ел тарихының призмасындағы дамуын оқығанды ұнатады. Оқу іс-әрекетінен туындаған өзін-өзі реттеу келесідей сипатталады 147 бүлдіршіндерге (50,04%) және жоғары сынып оқушыларына (31,9%). Оқытудың жоғары сатысындағы негіздердің бірі елтану уәждемесі болып табылады. Шет тілін үйренудің түпкі мақсатын анық түсінуге негізделген мақсатты мотивация оқушылардың бестен бір бөлігіне ғана тән (21,4%). Табысқа жетудің мотивациясы тек жеке оқушыларде байқалады (7,1%). Эстетикалық мотивация да көрінеді (6,5%). Аспаптық мотивация 11-ге (23,4%) қарағанда 10-сынып оқушыларында (31,2%) көбірек дамыған. Оқу-танымдық мотив (білім алу тәсілдеріне қызығушылық) 10-11 сыныптарда жетілдіріледі және теориялық және шығармашылық ойлау әдістеріне қызығушылық ретінде көрінеді. Жоғары сынып оқушылары мектептегі ғылыми қоғамдарға қатысады, сабақта зерттеу әдістерін қолданады.Оқушылар үшін сабақтың тек танымдық қана емес, сонымен қатар жақсы білім беру, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және олардың жеке басын дамыту маңызды болады. 9-сыныпта көрсете бастаған соңғы екі оқушы жоғары сынып оқушыларының үштен бірі үшін маңызды бола бастайды . Шет тілін үйренуге деген ынтаның төмендігіне қарамастан, жоғары сынып оқушыларының 24,7% - ы интернетте шет тілінде газеттер, кітаптар, мақалалар оқығысы келеді; 35,8% - ы шет тіліндегі фильмдерді, этикеткалар мен жарнамалық буклеттердегі ақпаратты, сондай-ақ шет тіліндегі нұсқаулықтарды түсінгісі келеді; оқушылардың 57,9% - ы шет тілінде сөйлесе алғысы келеді,олар сұхбаттасушыны оңай түсінеді деп санайды-48,8%; бастапқы деңгейде сөйлесу - 31,9%; мектеп бітірген кезде еркін қарым-қатынас деңгейі 29,3%, бұл жоғары сыныптарда шет тілін меңгеру деңгейінің нақты көрсеткіштеріне сәйкес келмейді.Шет тілін меңгеруде қиындық тудыратын себептердің арасында жоғары сынып оқушылары әртүрлі тасымалдаушыларда шетел-тілдік сөйлеуді тыңдау мүмкіндігінің болмауын (42,3%), сөздіктің болмауын (16,3%); нашар оқулық (24,7%), сыныптастарының пікірін (7,2%), мұғалімнің көзқарасын (3,3%) атайды.Жоғары сынып оқушыларының аз ғана бөлігі шет тілін меңгерудегі қиындықтардың себебі ретінде үй тапсырмасын орындауға деген көзқарасын (29,3%) және сабақта өзінің енжарлығын (13%) қарастырады. Орта мектептегі жақсы баға алу мотиві тағы да артып келеді, бұл жетілу сертификатында көрсетілген оқу қорытындыларымен байланысты. Шет тілінде "3" немесе "4" бағалары бар оқушылардың басым көпшілігі нәтижені бір баллға жақсартқысы келеді.Жақсы бағалар арқылы жасөспірімдерге тән сыныпта белгілі бір позицияны алуға деген ұмтылыспен байланысты мотивтер орта мектепте артта қалады. Мұнда белгі қазірдің өзінде білімнің өлшемі болып табылады, ол өзінің қозғаушы күшін жоғалтады; оның орнына білімге деген ұмтылыс оқуға ынталандыру рөлін атқара бастайды. Оқушылар тек жақсы баға алып қана қоймай, пән бойынша өз білімдерінің сапасын жақсартқысы келеді.Осылайша, белгінің оқу мақсаты ретіндегі рөлі жасына қарай өзгереді. Білім алу мен жақсы баға алу мотивтерінің арақатынасы жасына байланысты өзгереді. Оқытудың осы екі мотивін салыстыру қызықты динамиканы анықтады. 2-ден 11-ші сыныпқа дейінгі оқушылар арасында белгі қою мотивінің ауырлығы шамамен бірдей болды, содан кейін уақыт білім алуға ынталандыру ретінде өзгереді: бұл айтарлықтай 5, 9 және 11 сыныптарда өседі. 5 - сыныпта өсу біз шет тілі жаңа пән болып табылатындығымен түсіндіріледі, бұл оған қызығушылықты арттыруы мүмкін; 9-сыныпта білім алуға деген ынтаның артуы конкурстық емтихандарды тапсырғаннан кейін жоғары сыныптарда оқуды жалғастыруға деген ұмтылысқа байланысты болуы мүмкін. 10 - шы сыныпқа түсе отырып, оқушылар "демалады", бұл білім алуға және жалпы оқуға деген ынтаның төмендеуіне әсер етеді. 11-сыныпта білім алуға ынталандыру да, білім критерийі ретінде бағалау мотиві де көрсетілген, бұл университетке түсуге деген ұмтылыспен байланысты. Барлық сыныптарда білім алуға деген ынтаның қыздарда (орта есеппен 22,4% - ға) жоғары болғаны да өзіне назар аудартады. Ұлдарда белгілерді алуға ынталандыру көп (орта есеппен 27,2%). Оқушылардың үлгерімі мен олардың білім алуға деген ынтасы мен бағалары арасындағы белгілі бір байланысты атап өткім келеді. Сонымен, орта және жоғары сыныптарда үлгерімі төмен оқушылардің көп себептері бар. Бастауыш сыныптарда басым болуымен дәлел білімді үстінен себеп белгілер бар ғана оқитын оқушы "4" пен "5", және онда айтарлықтай қарағанда аз дәрежеде. Бізге орта мектеп жасындағы танымдық қана емес, сонымен бірге әлеуметтік мотивтердің дамуын да бақылау орынды болып көрінеді.Әлеуметтік мотивтердің маңызды рөлі жалпы оқу мотивациясымен байланысты. Мұны оқушылардың сабақтағы топтық (42,9%) және жұптық (31,9%) жұмыс түрлерін, сондай-ақ бүкіл сыныптың ауызша (48,1%) таңдауы дәлелдейді. Өзін іске асыру, өзінің әлеуметтік ұстанымын көрсету, ұжымда жоғары сынып оқушысы үшін маңызды орын алу мүмкіндігі оқу қызметінің сайланатын нысандары арқылы іске асырылады: ойындар (44,9%), рөлдік ойындар (18,9%), жобалар (24,7%), сабақтың ерекше нысандары (конкурстар, викториналар) - 40,3%. Өзіндік жұмыс, бұрынғыдай, жоғары сынып оқушыларының оннан бір бөлігі үшін ғана маңызды (9,8%). Алдағы уақытта мектепті бітіру, емтихандар мұғаліммен қарым-қатынаста оқушылардың іскерлік ориентациясын күшейтеді. Сонымен бірге, оқушылардың оқу іс-әрекетінің нәтижелерін бағалаудағы мұғалімнің демократиялық ұстанымымен байланысты ниеті артады. Кейбір жағдайларда жоғары сынып оқушыларының мұғалімге деген қажеттілігі мен сыншылығы артады. Шет тілі сабақтарына тек оныншы сынып оқушыларының 41,7% және он бірінші сынып оқушыларының 20,7% мұғалімі ұнайды. Орта мектепте мұғалімде оның оқытушылық қабілеттері көп бағаланады ("өзін тыңдай білу, сабақты қызықты өткізу қабілеті, материалды жақсы жеткізе білу, пәнді оқу қабілеті, сабақты қызықты ұйымдастыра білу, қызықты айта білу, қызықсыз тақырыптарды қызықты ете білу, балалармен жұмыс істей білу, оқушылармен қарым-қатынас жасау, тақырыпқа жеке көзқарас, оқушылардың біліміне қызығушылық, білім беруге жеке көзқарас, жақсы және нақты түсіндіре білу"), құзыреттілік ("тілді білу, жалпы эрудиция, білім, дұрыс сөйлеу, пәнді жақсы білу, сауаттылық, тілді оқытудағы тәжірибе, Оқытылатын тіл елдерінің мәдениетін білу, қазіргі заман, кәсіпқойлық, өз ісін білу") және "өзін - өзі ұстау, әзіл сезімі, әділеттілік, оқушыларға жақсы қарым-қатынас, ашықтық, түсіністік, табандылық, қарым-қатынастағы қызығушылық, сүйкімділік, әдептілік, мейірімділік, ізгілік, ұйымшылдық, бастамашылдық, даралық, ашықтық, төзімділік, талапшылдық"сияқты жеке қасиеттер тән. Жоғары сынып оқушыларын қатаңдыққа, жекелеген оқушылардың жетістіктеріне немқұрайдылыққа, қатаң, жиі әділетсіз баға қоюға, оқушыларды қатаң бағалауға итермелейді.Жоғары сынып оқушылары мазмұнға деген қызығушылықты жақсы біледі, ал нашар-білім алу процесі. Біздің мәліметтеріміз бойынша материалдың мазмұны оныншы сынып оқушыларының 31,9%-ын және он бірінші сынып оқушыларының 36,6% - ын (қыздардың 48,8% - ын және ұлдардың 27,9% - ын) тартады. Бұл мазмұн 10 сынып оқушыларының 23,6%-ы және 11 сынып оқушыларының 23,2%-ы (37,7% ұлдар және 16,9% қыздар) атап өткендей, сабақ қызықты емес деп бағалайды. Жоғары сынып оқушыларын мұғалімнің сабақта жұмысты қалай ұйымдастыратындығы қызықтырады (10-сыныптарда 66,7% және 11-сыныптарда 63,4%). Сонымен қатар, 10 және 11 сыныптарда бұл фактор қыздар үшін (76,5% және 73,2%) ұлдарға қарағанда (50,04% және 42,7%) маңызды. Жұмыс формасының өзі оқушылардың 42,9%-ы үшін тартымды, ал өз бетінше білім алу процесі оқушылардың тек 5,2% - ын тартады. Көптеген жоғары сынып оқушылары (74,8%) жатқызады мотив өздігінен білім алу теріс қарай төмендететін қызығушылық шет тілін үйрену. Жоғары сынып оқушылары жаңа материалды өз бетінше зерттеу, өзін-өзі дайындау, өз бетінше жұмыс жасау сияқты жұмыс түрлерін ұнатпайды.Осы жастағы өзін-өзі реттеу сандық динамикасы-бұл үлкен мектеп оқушыларының оқуға деген жалпы оң көзқарасы жасөспірімдермен салыстырғанда артады. Оқушылар мен мұғалімдердің пікірлерін салыстыру біз үшін ерекше қызығушылық тудырды. Сондықтан біз мұғалімдерге шет тілін үйренуге деген ынтаның төмендеу себептері туралы жиі жауап береміз. Мұғалімдердің көпшілігі, оқу мотивациясының оңтайлы деңгейін қалыптастыруды қиындататын себептердің бірі: оқушылардың оқу іс-әрекетіне немқұрайлы қарауы, оқу бағдарламасының күрделілігі мен көлемі, үй тапсырмаларын орындамау, болашақта шет тілінің қажеттілігін түсінбеуі, ата-аналардың көмегінің болмауы, жастардың мақсатты бағдарларының деформациясы, балаларда мұғалім мен сыныптастарына деген құрметтің болмауы. Мұғалімдердің тек 6,6% - ы пәнге қызығушылықтың жоқтығын қажетті педагогикалық қабілеттер мен дағдылардың жоқтығымен, стереотиптілікпен, оқыту әдістемесінің догматизмімен және статикалығымен, жеке көзқарастың болмауымен, мұғалімдердің өз жұмысына ресми көзқарасымен түсіндіруге болатындығын түсінеді (мойындайды). Сауалнама көрсеткендей, 15 мұғалімнің 14-і мұғалімдер сияқты мотивациялық дағдыларға ие бола ма деген сұрақ туралы ешқашан ойламаған. Абсолютті көпшілік үшін мұндай дағдылардың болуы жаңалық болды.Мотивациялық дағдыларды меңгеру деңгейін диагностикалау үшін біз арнайы әдістеме жасадық. Жалпы білім беретін мектептердің мұғалімдеріне жүргізілген сауалнама нәтижелерінен білім беру қызметінің уәждемесін қалыптастыру идеясын барлық жауап берушілердің 93,4% қолдайды және қажетті және өзекті деп санайды. Мұндай нәтижелер мұғалімдердің оқушылардың білім беру процесіне және шет тілін үйренуге деген көзқарасын өзгертуге деген ұмтылысын көрсетеді "атап айтқанда.Оқушыны оқу іс-әрекетінің субъектісі ретінде сипаттай отырып, мұғалімдер мұндай қасиеттер мен қасиеттерді тәуелсіздік, мақсаттылық, сана, белсенділік, бастамашылдық, шығармашылыққа деген ұмтылыс, бірегейлік, оқудағы өз жетістіктері мен сәтсіздіктерін талқылауға дайын болу деп атады. Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, оқу іс-әрекетінің мотивтерінің тұрақты жүйесін дамыту үшін мұғалімдер қажеттілікті түсінеді: - оқушыны әр түрлі іс-шараларға үнемі тарту; - оқушылардың өзіндік жұмысын ынталандыру; - жұмыста проблемалық - іздеу және белсенді әдістерді кеңінен қолдану; - оқушыны тұрақты қарым-қатынас процесіне тарту; - оқушыларға оқу іс-әрекетінің бірқатар элементтерін (оқу материалын меңгеруге қажетті құралдар, формалар, оқыту әдістері) еркін таңдау мүмкіндігін беру); - оқушының рефлексиялық қабілетін дамыту; -оқу үдерісін шығармашылық жобалармен және зерттеу тапсырмаларымен байыту; - оқушылардың жеке тәжірибесіне қаншалықты жиі жүгінуге болады; - оқушыларды бірлескен жұмысты ұйымдастырудың мақсаттары мен ережелеріне бағыттау; - өз жұмысының келіспеушіліктері, пікірталастары, түсіндірмелері арқылы кері байланысты ынталандыру; - оқушылардың өз бетінше пікір, баға алу, қоршаған ортаға, оның ішінде мұғалімдерге деген қарым-қатынас құқығын тану. Мәселе мынада, мұғалімдердің көпшілігі мотивацияны мақсатты түрде қалыптастырумен айналыспайды, ал жас педогогтар "оны қалай ұйымдастыруға болатынын білмейді". Сонымен қатар, көптеген мұғалімдер мұғалімнің рөлі білім, білік, дағдыларды беру (сұралғандардың 73,3%), сондай-ақ жан-жақты дамыған тұлғаларды тәрбиелеу (40%) деп санайды. Бұл түсінік мұғалімге бағдарламалық материалдың мазмұнын игеруге және берілген тұлғаның тәрбиесіне жауапкершілік жүктеуге байланысты көпжылдық дәстүрге негізделген қасиеттері бар. Балаларда мұғаліммен және сыныптастарымен стихиялық диалогтық қарым-қатынас жасау дағдыларының болмауы оқу материалын мағынасыз есте сақтауға және "соқыр" көбейтуге әкеледі. Диалогтың маңыздылығын атап көрсете отырып, оқушылар сабақтардағы диалогтық қарым-қатынас: біріншіден, материалды неғұрлым саналы, эмоционалды және шығармашылық игеру процесіне; екіншіден, сабақта қолайлы атмосфераны құруға, үшіншіден, тең құқықты, сенімді, ашық қарым-қатынас орнатуға әкелетінін атап өтті.Жалпы білім беретін мектептің тәжірибесінде мұғалімдердің оқу іс-әрекетінің мотивациясын дамытуға бағдарлануы мен білім беру мәселелерін шешуде білім, білік және дағды жүйесін бір жақты беруге дәстүрлі бағдарлану арасында кейбір қайшылықтар бар. Мұғалім мен оқушылар арасындағы мұндай қарым-қатынастың себептерінің бірі мұғалімнің кәсіби-педагогикалық дағдылар мен айқын жеке қасиеттердің болуын ғана емес, сонымен қатар өзара түсіністік, өзара сенім, өзара қарым-қатынас жағдайында субъектілердің өзара ашылуын болжайтын диалогтық тәсіл негізінде өзара әрекеттесу дағдыларының дамымауы деп санаймыз. Бұл қарым-қатынастағы гуманистік тең-құқықтық бағдар, диалогизм және оқытудағы бірлескен іс-әрекет мұғалімдердің ішкі ұстанымына айналмағанын көрсетеді. Логикалық өзара әрекеттестікке деген қажеттілік әрдайым объективті себептерге (экономикалық, саяси және т.б.) және субъективті себептерге (бір нәрсені қайта құруға құлықсыздық, бір-бірін және талаптардың мағынасы туралы нақты түсініктің болмауы, білмеу және т. б.) байланысты жүзеге асырыла бермейді. қатынастардың басқа түріне және т. б.). Анықтау экспериментінің нәтижелерін талдау келесі қорытынды жасауға мүмкіндік берді: - Оқу іс-әрекетінің жетекші мотивтері, атап айтқанда шет тілін үйрену кезінде, кішіден орта мектепке дейін өзгереді және әр жас кезеңіне тән жетекші қызметпен байланысты өзіндік сипаттамаларға ие. - Мектептегі оқу кезеңінде өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыруда гендерлік айырмашылықтар бар. - Оқушылардың үлгерімі мен жетекші мотивтердің арақатынасы арасында белгілі бір байланыс бар. - Мұғалімдердің практикалық қызметінде оқушылардың оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру бойынша мақсатты жұмыс жоқ. Эксперимент барысында мұғалімдер үшін де, оқушылар үшін де зерттеуде қарастырылған педагогикалық міндеттердің өзектілігі дәлелденді. Жаппай мектеп сауалнамасы оқу үрдісінде уәждемені қалыптастыру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстың тиімділігінің жеткіліксіздігін көрсетті. Зерттеу нәтижелері мектепте өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыру технологиясын енгізу қажеттілігін растады. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|