Рефлексия: Сабақбарысында мақсаттар дұрыс қойылып, оқушылар жаңа білімді игере алды.Саралау дұрыс жүргізілді.Сабақта уақыт кезеңдері сақталып, жоспардан ауытқулар болған жоқ. Сабақ өз мақсатына қол жеткізді.
САБАҚ:18
Мектеп:
Күні:
Мұғалімнің есімі:
СЫНЫП: 6
Қатысқандар саны:
Қатыспағандар: 0
Сабақтың тақырыбы
X ғасырдың ортасы – XIII ғасырдың басындағы Қазахстан
Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)
6.3.1.3 – X ғ. – XIII ғ. басындағы мемлекеттерді білу және картаны қолданып, саяси процестерді түсіндіру;
6.2.1.3 – тарихи оқиғалар мен процестердің сабақтастығын сипаттауда «Ұлы Дала» ұғымын қолдану
Сабақ мақсаттары
Барлық оқушылар:
Қазақстан территориясындағы қалалардың пайда болуы мен дамуы, қолөнердің өркендеуін, сауда қатынастарын, сәулет өнері мен құрылыстың дамуын, дін және ғылым- білімнің дамуын қорытындылайды..
Оқушылардың басым бөлігі:
тарихқа деген қызығушылығын, ойды жүйелеу қабілеттерін дамытады
Кейбір оқушылар:
Білімді сыныптастарына түсіндіріп оқулықтан тыс ресурстар қоса алады.
Бағалау критерийі
Қазақстан территориясындағы қалалардың пайда болуы мен дамуы, қолөнердің өркендеуін, сауда қатынастарын, сәулет өнері мен құрылыстың дамуын, дін және ғылым- білімнің дамуы жайлы алған мәліметтерді қорытындылайды;
-Логикалық, шығармашылық ойлау дағдылары кеңейеді.
.
Тілдік құзіреттілік
Атлах шайқасы
Ресурстар
Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.
Топ ережесімен таныстырып, мүшелерін тағайындауға көмектеседі.
1. «Мен саған.... тілеймін».
2.Тақырыпқа байланысты суреттер бойынша топқа бөлінеді:
1. «Отырар»
2. «Жібек жолы»
3. «Түркістан»
4. «Тараз»
Бір-біріне тілек жазылған жүрекшелер табыстайды.
• Сұрақ бойынша тірек кесте сызу және оны талдау (әр топқа 5 мин) 1 сұрақ: Орта ғасыр қалалары санының өсуі, қала құрылысындағы өзгерістер. 2 сұрақ: Қолөнердің дамуы және оның салалары. 3 сұрақ: Дін және мәдениет. • Жеке оқушыларға дидактикалық материал тарату (перфокарталар, тестілер)
1-топ «Сары кәмпиттер»
2-топ «Көк кәмпиттер»
3-топ «Қызыл кәмпиттер»
Ортасы 20 минут
«Интервью» әдісі Жалпыға арналған тапсырма:
Оқушылар тақырып аясында сұрақтар құрастырады. Сұрақтар тақтаға ілінеді. Оқушылар бір-бірінің сұрақтарына жауап береді.
1. Қалалық мәдениет дамуы археологиялық зерттеулерде ерте орта ғасырға 6-9 ғ. қарағанда орта ғасырдың дамыған кезінде (10-12ғ.) отырықшылық мәдениет өркендеп қалалар саны көбейген. Оңтүстік Қазақстанда 30 қаланың орны белгілі болса, ал кейінгі кездері олардың саны 37 қалаға жеткен. Жазба деректерде алғашқы кезеңде 6-ты қала ғана аталса, соңғы кезде 33-ке жетті. Оңтүстік Қазақстанда қалалардың топтаса орналасқан жерлері Арыс өзенінің Сырдарияға қосылатын сағалары. Қалалық отырықшылық мәдениеттің тағы бір қанат жайған жері- Жетісу аймағы. Әсіресе Оңтүстік -Батыс Жетісудің орталығы Таразда да қала мәдениеті өркендеген. Бұл аймақтан 36 қала жұрты табылды. Солтүстік-Шығыс Жетісудан 70 қала жұрты табылды. Қалалар көлемі экон. жағынан үш топқа бөлінеді.
1. 10-12ғ ірі қалалар( 30га асатын қала жұрттары): Испиджаб, Отырар, Сауран, Тараз, Баласағұн.
2. 10га дейінгі қалалар: Алмалық, Лавар, Қапал, Ақтам, Арасан т.б.
3. 10-30га дейінгі қалалар: Бурух, Хурлуг т.б.
1.Қолөнедің дамуы. Қала тұрғындарының көбеюі тұтыну бұйымдарының көп өндіруді талап етеді. Сондықтан да қалаларда түрлі бұйымдар өндіретін шеберлер, шеберханалар көбейе бастады. Орта ғасырларда қыш құмыра, шыны, металл бұйымдарын жасайтын ұсташылық, зергерлік, тас өндеу кәсібімен айналысатын шеберлер қалыптасады. Құмырашы- көзешілер аяқпен айналдыратын ұршықтармен саз балшықтан әр түрлі формада құмыра немесе қыш ыдыстар жасаған. 10-12 ғғ. Қыш құмырашылардың қол жеткен жетістіктерінің бірі: шыны бұйымдар жасау. 10-11 ғғ әйнек жасау кәсібі дамыған қалалар: Отырар, Тараз. 10 ғасырда табылған шыны ыдыстар Отырар, Тараз, Түркістан қалаларына жатады. Орта ғасырда ұсталықтағы шеберліктің жетістігі: зергерлік кәсіп. Орта ғасыр қолөнерінде дамыған кәсіптерінің бірі – сүйек ұқсату. Сүйектен жасалған бұйымдардың ішінде көбірек кездесетіндері мүйізден жасалған әшекейлер.Сүйектен жасалған түйреуіштер, шахмат тастары табылған қала- Талғар. Қытайдың фарфордан жасалған ыдыстары табылған ежелгі қала-Талғар. Отырарда соғылған мыстан жасалып ұсақ тиындар қызметін атқарған ақша-фельстер.
2.Сәулет өнерінің дамуы. Сәулет өнері орта ғасырда дамыған кезінде өркендей бастады. Ол көбінесе металдан жасалған ыдысты өрнектеу ісінде және ғимараттарды сәндеп жасаудан көрінеді. Үйлерді безендіру құрлыс материялдары мен онын архитектуралық жүйесіне тікелей байланысты. 10-12 ғасырларда сәулетті ірі құрылыстар салына бастады. Мұндай құрылыс жүйелерінің салынуына Қазақстанда Ислам дінінің нығая бастауы себеп болды. Бұл кездегі ғимараттарға мешіттерді, кесенелерді, мазарларды,моншаларды жатқызуға болады. Мешіт-мұсылман дінінің әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері орындалатын қасиетті ғимарат. Мешіт, мұнара салдыру билік басындағылардың ислам дініне адалдығнынң нышанын білдірген. Кеснелер: өзінің алғаш құрлыс жүйесін сақтаған ескерткіштер- Бабаджа-қатын мен Айша бибі кесенелері. Олар Жамбыл қаласының Батыс жағында 18км жерде орналасқан. Бұл кесенелердің ел аузында сақталған аңыз бойынша шамамен 11-12 ғасырлар аралығында салынған. Арыстан баб діни аңыздар бойынша Қожа Ахмет Йасауидің ұстазы болған. Бұл кесене Отырар қаласында салынған. Тағыда басқакесенелер орта ғасырлық қалаларда салынған.
Отырар қаласында жүргізілген зерттеу жұмыстары кезінде 11-12 ғасырларда Шығыс моншалары салынған.
3. Ғылым мен білімнің дамуы 10 ғасырдан бастап Оңтүстік Қазақстанда Ислам дінікен түрде дами бастады. Сайрам, Отырар, Түркістан т.б қалалар да діни медреселер салынып, ғылым-білімге кен жол ашылды.
Әбу-Насыр әл-Фараби(870-950) Арестотельден кейінгі екіші ұстаз атанған данышпан,ұлы ойшыл, энциклопедист ғалым. Отырар қаласында дүниеге келген. Әл-Фараби ғылымды өз бетінше зерттеп, үлкен табыстарға жеткен ұлы тұлға. Ол философия, әлемтану, математика, физика, астрономия, музыка т.б ғылымдар сласынан 160-қа жуық трактаттар жазып өшпес ғылыми мұра қалдырған.
Әбу Райхан әл- Бируни(973-1050) энциклопедист-ғалым. Ол өз заманына лайық білім алып, Әбу-Насыр әл-Фараби, Ғаббас әл-Жауһари т.б дәстүрлерін жалғастырды. Махмуд Қашғаридың (1030-1090 жж) шын аты Махмуд Хусейн ибн Мухаммед Қашғари. Әкесі Қашғар қаласында туған.Махмуд алғаш Қашғар қаласында, кейіннен Орта Азия мен Иранның ірі қалаларында білім алады. Араб тілін жетік білген ғұлама ғалым саналы ғұмырын өзінің туған халқының тілін зерттеуге арнаған.
4.Дін және мәдениет. Қазақстанның оңтүстігіндегі және оңтүстік- шығысындағы (Жетісу) қалаларға жүргізілген зерттеу жумыстарының археологиялық деректеріне қарағанда, қала тұрғындарының арасында әр түрлі діни наным сенімдердің болғандығы байқалады. Ислам діні Орта Азия мен Қазақстанға арабтардың жаулап алуынан бастап ене бастады.Бір орталықтандырылған мемлекеті құрылып,ислам діні қалыптасқаннан кейін арабтар 633 жылдан « дін үшін соғыс» деген ұранмен көрші елдерді жаулап ала бастады.
Топтарға тапсырма береді.
І топ:§17. §18. Қалалық мәдениеттің дамуы.ІХ-ХІІ ғасырлардағы қолөнер, сауда және шаруашылықтың дамуы
ІІ топ: § 19. Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы.
ІІІ топ: §20.Дін және мәдениет. Исламның таралуы.
IV топ: §21.Ғылым мен білімнің дамуы.
Топпен жұмыс
Постер қорғайды. Топпен жұмыс. Зерделей отырып өз ойларын еркін айтады.
Бірінің білімін бірі толықтырады.
Жетістік критерийі:
жетті
Егер ... тақырыптың мазмұнын ашса...
Егер....постерді көркемдеуі жақсы болса....
«Әлемді шарлау» әдісі арқылы түсіндіріледі.
«Интервью» әдісі
Оқушылар өз оайларын стикерлерге жазып жабыстырады.
Сергіту сәті
2 минут
«Қыдырып қайтайық!»
би билеу
«Қыдырып қайтайық!» биі
Аяқталуы 20 минут
«Ақылды достар» ойыны
Қай топ тез жауап береді?
1.Отырықшылық мәдениет өркендеп, қалалар саны көбейген кезең...
2.Орта ғасырда қалалардың топтаса орналасқан жері...
3. Х-ХІІ ғасырларда Қазақстан аумағында көлемі жағынан ірі қалалар...
4. X ғасырға жататын шыны ыдыстар табылған қала.
5. 1210 және 1217-1218 жылдарда Хорезм шахы Мұхамед Текеш теңге соқтырған қала.
6. Қазақ жерінде ғылым білім салаларының дамуына ықпал еткен дін.
7. «Әлемнің екінші ұстазы» Әбу Наср әл-Фарабидің өмір сүрген уақыты.
8. Ахмет Йасауи дүниеге келген қала Екі түрлі түсініктеме күнделігі.
Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль сызықпен бөлу сұралады. Мәтінді оқу барысында олар:
Оқушылар стикерлерге өз есімдерін жазып (немесе смайликтің суретін салып) тақтада салынған баспалдақтардың біріне жабыстырады. Баспалдақтар «Керемет!», «Өзіме сенімдімін!», «Жақсы», «Жаман емес», «Маған көмек керек!», «Білмеймін», «Нашар» деп аталады.
Қорытынды бағамдау
Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды
жетілдіруге көмектесетін не білдім?
Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы: 6.2А Х-ХІІІ ғ басындағы Қазақстан
Мектеп: Күні: Сынып: 6
Қатысқандар:
Қатыспағандар: Мұғалімнің аты-жөні:.
Сабақ 19-20
Сабақтың тақырыбы
Ұлы жібек жолының қалыптасуы және оның түркі бөлігі, тарихи маңызы
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)
6.4.2.2.-Ұлы Жібек жолының халықаралық қатынастардың дамуындағы орнын анықтау.
Сабақтың мақсаты
Барлық оқушылар: Ұлы Жібек жолының халықаралық қатынастардың дамуындағы орнын түсінеді.
Басым оқушылар: Ұлы Жібек жолы бойындағы сауданың түркі кезеңіндегі жандану себебін анықтайды.
Кейбір оқушылар: Ұлы Жібек жолының түркі бөлігінің негізгі жол саналуының, елшілік және сауда керуендерінің осы жерден өту себептерін дәлелдейді.
-Бұл суреттерді байланыстырып тұрған қандай ортақ белгі бар?
Орта ғасырлық сәулет ескерткіштерінің суреттері
Ұлы Жібек жолына байланысты суреттер
Сабақтың ортасы
25 мин
Электронды оқулықтан Ұлы Жібек жолы туралы мәлімет беріледі.
«Біреуі үйде, үшеуі қонақта» әдісі
1-топ. Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихы.
2-топ VI-VII ғ .Ұлы Жібек жолының негізгі жол саналуы, елшілік және сауда керуендері
3-топ Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағынан өтетін бағыттары.
4-топ Ұлы Жібек жолының тарихи маңызы
Топқа берілген тапсырма бойынша оқушылар топ ішінде талқылайды. Белгілі бір уақыттан кейін топтағы оқушылар орнынан тұрады 1 нөмірлер көрші топқа, 2-нөмірлер 3-топқа, 3-нөмірлер 4-топқа, 4-нөмірлер 1-топқа жиналады. Әр топтан қалған оқушылар қонақтарға тақырыбын түсіндіреді, «қонақтар сұрақ қояды», содан кейін өз топтарына қайтады. 1,2,3-нөмірлер үй тобына келіп, кезек—кезек қонақта не үйреніп келгендерін айтады.
«5-5-1» әдісі (жеке жұмыс) Оқушылар сабақ барысында нені меңгергені жайлы 5 сөйлем жазады. Одан кейін 5 сөйлемді 5 сөзге дейін қысқартады. Соңында 5 сөзі 1 сөзге қысқартады. Оқушылар өздерінің түйінді сөзін сыныппен бөліседі.
«Аялдама» әдісі (картамен жұмыс) оқушылар
картадан Ұлы Жібек жолының бағыттарын көрсете отырып, аялдама тоқтап, түсініктеме береді.
