Сабақ: №1 Сабақтың тақырыбы: Оқушыларға арналған сурет салу ережесі. Сабақтың мақсаты

Сәулет өнерімен таныстыру сабағы бірінші рет жүріп жатқандықтан, оны сәулет өнерінің бастамасы, ескіден келе жатқан, қазір де тарихи мәні бар ғимараттардан бастаған жөн. Олар – Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесі мен Шығыс Қазақстан Ертістің бір саласы – Сібе өзенінің жағасындағы Абылайкит бейнесінің (монастырь) табылғандары. Ұлытау өңіріндегі көптеген сәулеттік ескерткіштердің ішіндегі шоқтығы биік, тұлғалы туындылар – Алаша хан, Жошы хан мазарлары. Қызылорда облысы, Қармақшы ауданына қарасты Сырлытам мазары. Тараз қаласындағы Айша бибі, Бабаша хатун т. б. күмбез-сарайлар. Айта берсек қазақ даласында аз кездессе де, өзіндік көркемдік стилімен көз тартатын көненің көзі – мұнаралар ерекше ескерткіштер болып саналады. Мұнара дөңгелек формада тұрғызылады да, биіктеген сайын жіңішкере сүйірленіп барып төбесі жабылады. Шығысқа ислам дінінің келуіне байланысты сәулет өнері жаңа бетбұрыс жасады. Құрылысқа геометриялық өрнектер, қошқар мүйіз, түрлі өсімдіктер бейнелері, кеспе-қима өрнектер, түрлі түсті малта тастардан қаланған әшекейлер, түрлі плиталармен көмкеру ене бастады. Сөйтіп, құрылысшылардың түрлі түске және көлеңке бояуларға ден қоюы жауын-шашынға мұқалмайтын шыны бояудың тууына себепкер болды.

Сонымен бірге Республикамыздың қалалары туралы әңгімелеп өзінің ғажайып сұлулығымен көз тартатын ежелгі қамалдар, сарайлар мен мешіттерге, сондай-ақ кейінгі заманда ірге көтерген театр, кітапхана, түрлі ғимараттар мен сәулетті оқушылар сарайларына назар аударуға болады. Оларды таңырқай тамашалап тұрып айтуға болады. Олай болатын себебі, бұл ғимараттар да сұлулық сырын бойына сіңірген өнер туындыларына жатады. Міне, өнердің бұл түрі сәулет өнері деп аталады.

Сәулет өнері – деген тек ғимараттар мен құрылыстар салу емес, сонымен бірге адам баласының өмір сүру тіршілігіне қажет кеңістік пен ортаны ұтымды ұйымдастыра білу өнері. Оны қалай түсінуге болады? Айталық, біреулердің жаңа ықшам ауданда тұрып жатырсыңдар делік. Осы зәулім үйлердің орнында бір кезде село орналасқаны немесе үйме-жүйме шағын құрылыстар болғаны ақиқат. Ал қазір байқасаңыздар, бір-бірімен жарасымды бой түзеген еңсесі биік әдемі үйлердің жасыл желекке бөленген ауласы қандай тамаша. Мұндағы үйлерді салғанда оған түсетін жарық, ауланың кең болуы алдын ала ескерілген. Өздеріңіз оқитын мектеп пен кітапхана, балалар бақшасы мен дүкендер, түрлі қызмет көрсететін орындар, спорт алаңдары мен парктер, демалыс орындары (сквер, алаң т. б.) орталыққа шоғырландырылып, жақын орналастыру жағы ескерілген. Бұл – қазіргі сәулет өнерінің жетістігі және мақсаты. Өзінің атқаратын қызметіне қарай сәулет өнері үш түрге бөлінеді: көлемдік ғимараттар (тұрғын үй, театр, мектеп, дүкен, зауыттар мен фабрикалар); қаланы кейіптендіру немесе жасыл желек (бақ-парк, саябақтар мен бульварлар, хауыздар мен фонтандар); қала құрылысы, яғни қала салу өнері (жаңа қалалар мен поселкелер салу, қаланың ескі аудандарын жаңғырту). Сәулет өнерімен танысып, оның қыры мен сырын білгеннен кейін, әсем ғимараттарды қағаз бетіне түсіріп көріңдер.

Халықтар достығы мерекесі.

а) Білімділік: Оқушыларға Дүние жүзі халықтар достығы жайлы мәлімет

беру, республикамызда тұратын халықтар достығының

мәнділігін түсіндіру, достыққа, бейбітшілікке баулу,

тақырып бойынша сурет салуға қалыптастыру.
ә) Дамытушылық: Оқушыны өз бетінше ойланып жұмыс жасауға, қорытынды

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

мәдениеттілікке, сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем

сурет салуға, оқушылар бойына адамгершілік, зеректік

сезімдерін ұялату.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Дүние жүзінде 5 миллиардқа жуық адам тұрады. Олар әр түрлі халықтардың құрамына енеді, әр тілде сөйлейді. Олардың әдет-ғұрпы да әр түрлі Халықтар бір-бірінен сыртқы түр-әлпетімен де өзгешеленіп отырады. Халықтардың көпшілігі өз ана тілінде сөйлейді. Кейде әр түрлі халықтар ортақ тілде сөйлеуі мүмкін. Мәселен, ағылшындар мен американдықтар бірыңғай ағылшын тілінде, ал немістер мен австриялықтар немісше, испандар мен Оңтүстік және Орталық Американың көптеген халықтары испанша сөйлейді. Алайда бұлар әр түрлі халықтар, олардың әрқайсысының өз тарихы, өмір салты, әдет-ғұрпы бар. Халықтар арасында ұлттық айырмашылықтар көп, бірақ бір-біріне ұқсас жалпы ортақ жайлар одан да мол. Олардың бәрі бірігіп, адамзат ұрпағын құрайды. Барлық халықтар, еңбекші бұқара бір тілекпен шаттық пен бақытқа толы бейбіт өмірге ұмтылады. Бұл күндерде кемелер мен ұшақтардың рейстері, телеграф пен почта байланыстары, халықаралық сауда қатынастары мен мәдени байланыстар дүние жүзіне тегіс жайылады. Халықтардың достыққа, қарым-қатынасқа ұмтылуы барған сайын нығая түсуде.

1 Мамыр – Дүние жүзі халықтарының ынтымақ күні. Бұл мейрам тұңғыш рет 1890 ж. атап өтілді. Сол уақыттан бастап бүкіл дүние жүзінің жұмысшылары жыл сайын 1 Мамырда мейрамдайды. Қазақ халқы да Халықтар достығы мейрамын құшақ жая қарсы алып, өз салт-дәстүрімен бейбітшілікке құштарлығын паш етеді. Оған мысал:
Май келді.
Көктем келді, май келді,

Шақырады тойға елді.

Бізбенен қол ұстасып,

Гүл терейік тысқа шық...

Ұландар күні.

а) Білімділік: Оқушыларды өз елін, өз жерін сүюге тәрбиелеу, жалпы

түсініктер беру, Отан қорғау сезімін ояту, достыққа,

бейбітшілікке баулу, тақырып бойынша сурет салуға

қалыптастыру.
ә) Дамытушылық: Оқушыны өз бетінше ойланып жұмыс жасауға, қорытынды

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

мәдениеттілікке, сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем

сурет салуға, оқушылар бойына адамгершілік, зеректік

сезімдерін ұялату.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Балаларға Ұландар жайлы өлеңдер, әңгімелер айтқызамын.

Сүйсіндірер, қараңдар.

Бейбіт өмір солдаты –

Менің ұшқыш ағам бар.

Сүйсініңдер, қараңдар.

Бейбіт өмір слдаты –

Менің танкист ағам бар.

Жауды ықтырар айбаты,

Сүйсініңдер, қараңдар.

Бейбіт өмір слдаты –

Ер теңізші ағам бар.

Сүйсініңдер, қараңдар.

Бейбіт өмір солдаты –

Менің көп-көп ағам бар.

Талай көзден жас тамған,

Тұтқиылдан жау тиіп

Қырғын соғыс басталған.

Жауға оқпен «тіл» қатқан,

Адамзаттың көз жасын

Аталарым құрғатқан.

Әділдігін ұқтырып,

Бейбіт күнді қорғаған

Аталарым тік тұрып!

Көбелекті бейнелейік.

а) Білімділік: Табиғат көріністерін көре білу және қорғау, табиғатқа деген

сүйіспеншілігін арттыру, көбелектің суретін сала білуге

үйрету, түрлі-түсті бояқпен жұмыс істеу іскерлігін арттыру.

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем сурет салуға,

оқушылар бойына адамгершілік, зеректік сезімдерін ұялату.
Сабақтың көрнекілігі: Көбелектер бейнеленген фотосуреттер, қағаз, түрлі-түсті қағаз, қайшы, плакаттар, қалам, өшіргіш, түрлі-түсті бояулар, қылқалам және т. б.
Сабақтың өту барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Оқушыларға ақын-жазушылардың көбелек туралы өлең-жырларын оқытып, таныстырамын.

Дос болайық, көбелек!

Жайнап тұрған бақшамда

Гүлдерімді көре кет.

Жаңбыр жауса себелеп,

Тақиямның астына

Тығыла қой, көбелек!

Келесі өлеңге, де балалардың назарын аударуға болады.

Жеміс пісіп толады.

Қызыл, жасыл гүлдерге

Көбелектер қонады.

Орман, тауға барамыз.

Бөгеп тастап бұлақты,

Көлшік жасап аламыз.

Табиғатқа саяхат, плэнер.

а) Білімділік: Қоршаған ортаны қорғау, өсімдіктер дүниесі мен табиғат

сұлулығын сезіну, табиғат әсемдігін тамашалау, бейнелеу,

табиғатқа шығып (плэнэр) сурет салуды үйрену.

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем сурет салуға,

оқушылар бойына адамгершілік, зеректік сезімдерін ұялату.
Сабақтың көрнекілігі: Табиғат түсті бояу, қылқаламдар, табиғатты бейнелеген суретшілер шығармалары, қалам, өшіргіш, түрлі-түсті бояулар, және т. б.
Сабақтың өту барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Табиғат құрылымы бір-бірімен өзара тығыз байланыста болады. Әрбір адам табиғатпен етене жақын байланыста екенін ұғынуға міндетті, сондай-ақ біздің әрқайсымыз өз іс-әрекеттерімізге әрдайым жауаптымыз. Сондықтан біз туған табиғатымызды жақсырақ танып-білу, сүю үшін, оның сенімді қорғаушысы болуымыз керек. Ол – біздің, жалпы адамзат баласының тікелей міндеті.

Жас ұрпақтарға:

• 
  Планетамыздың иесі – сендер.
  

Пейзаж өзінің пайда болу тарихында бірден дербес жанр болып кете алмады. Тек 16 -17 ғасырларда ғана дербес жанрға айналды. Ол кезде голланд суретшілері салған пейзаждар ерекше даңққа бөленген. 19 ғасырда да тамаша пейзаж туындылары дүниеге келді. Орыс суретшілері А. К. Саврасов, И. И. Шишкин, И. И. Левитан, А. И. Куинджи шығармаларында бейнеленген табиғат көріністері неткен сұлу, неткен мәнді десеңші. Табиғатты бейнелеу Қазақстан суретшілері Ә. Қастеев, Ә. Исмайлов, Қ. Қожықов, А. М. Черкасский, Қ. Телжанов, С. Мәмбеев шығармашылығында да үлкен орын алады. Туған табиғатты бейнелей отырып суретшілер оның сұлулығы мен поэзиясын түсіне білуге, ғажайып өлкемізді бұрынғыдан да терең сүйе білуге баулиды.

Құмырадағы гүлді бейнелейік.

а) Білімділік: Гүл өсімдіктер жайлы әңгімелеу, оқушылардың әдемілік

пен сұлулыққа деген талғампаздығын арттыру, гүл шоғынан

натюрморт құрастыру, құмырадағы гүлді сауатты да әсерлі

бейнелеуге үйрету.
ә) Дамытушылық: Оқушыны өз бетінше ойланып жұмыс жасауға, қорытынды

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем сурет салуға,

оқушылар бойына адамгершілік, зеректік сезімдерін ұялату.
Сабақтың көрнекілігі: Гүл шоқтары бейнеленген суретші шығармалары, қалам, өшіргіш, түрлі-түсті бояулар мен қағаздар, қайшы, желім және т. б.
Сабақтың өту барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Сурет салуға үйретуде ең жиі кездесетін бейнелеу өнерінің жанры – натюрморт. Натюрморт екі жағдайда орындалады: біріншіден, оқушыларды сауатты сурет салуға үйретуде суретті бейнелеудің заңдылықтарын меңгеру үшін; екіншіден, шығармашылық орындалуы тақырып боынша салынған суретші шығармалары. Біздің тақырыбымыз – құмырадағы гүлді бейнелеу. Бұл - натюрморт, бейнелеу өнері жанрларының бірі (күнделікті тұрмыс заттарын, жеміс-жидектерді, гүлдерді және т. б. жансыз заттарды бейнелеу). Гүлді бейнелемеген суретші жоқ шығар, өйткені гүлдің адам баласына әсері зор, өзінің көркімен, сан алуан түр-түсімен адамды қызықтырады. Бұл жайында Оспанхан Әубәкіровтың жоғарыда келтірілген «Сурет сабағы» атты өлеңін тағы да оқып беруге болады. Балалар қолдарыңа қандай гүл түссе де таңдап уақыт өткізбеңдер, құмыраға, реті келсе қыш ыдысқа салып, бейнелеуге кірісіңдер. Гүл салынған құмыраны стол үстіне, терезе алдына не арнайы орынға қойып бейнелеу керек. Алдымен қағазға қарындашпен композициялық орын тауып, нақышына келтіріп орналастырыңдар, содан кейін (акварель) бояуымен әрі қарай жалғастыру керек. Қосымша жарық қоспаңдар, гүлді жәй қойғанның өзінде адамға жақсы көңіл күй, шабыт алып келеді.

Көрме ұйымдастыру.

а) Білімділік: Бейнелеу өнері бойынша балалардың жыл бойы алған

білімдерін тексеру, олардың әр түрлі тақырып бойынша

орындаған көркем шығармаларынан көрме ұйымдастыру.

ә) Дамытушылық: Оқушыны өз бетінше ойланып жұмыс жасауға, қорытынды

жасай білуге төселдіру, сурет салдыру арқылы сөздік қорын

молайту, ерік-жігерлерін ашу, оқуға деген сенімін

нығайтып, қызығушылығын арттыру.

сауаттылыққа тәрбиелеу және көркем сурет салуға,

оқушылар бойына адамгершілік, зеректік сезімдерін ұялату.
Сабақтың көрнекілігі: Көрме ұйымдастыратын бөлмені әзірлеу, әрбір оқушының көркем шығармаларын эстетикалық талғаммен безендіру, әр түрлі оқушылар жұмысын жапсыру, оны көрерменге әсер ететіндей көркем етіп сәндеу, жұмыс үлгілерін көрсету.
Сабақтың өту барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Үйге берілген тапсырманы тексеру.
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
4. 
   Тапсырмаларды орындау.
   
5. 
   Сабақты бекіту.
   
6. 
   Үйге тапсырма.
   

Төртінші тоқсан қорытынды тоқсан болып есептеледі. Оқушы әрбір сыныпта әрбір пәннен алған білімін жинақтап, келесі сыныпқа көшеді. Сондықтан бейнелеу өнері жайлы еңбектерінің нәтижесін көру үшін көрме ұйымдастырудың маңызы зор. Көрме ұйымдастыру – бұл істелген жұмыстың нәтижесін көрермендерге көрсету, талқылау, болашақ жұмыстың болмысын жоспарлау.

Біріншіден, көрме ұйымдастыратын бөлме жарық, іші кең болу керек, өйткені қойылған, ілінген жағын ескеріңіздер.

Екіншіден, бөлме қабырғаларын бүлдірмеу үшін оның үстіңгі жағына, төбеден 40 см төменірек, бөлменің төрт қабырғасына ұзын трубалардан белдемшелер ілу керек. Белдемшелер картиналарды әр түрлі биіктікте ілуге өте ыңғайлы және олар көзге тартымды көрінеді.

Үшіншіден, мүсін, қолөнер бұйымдарын көлемі әр түрлі стол т. б. үстіне қабырғаға тақап қоюға болады, тек көрермендерге кедергі жасамаса болғаны.

Төртіншіден, әр салынған суретке, мүсінге, қолөнер бұйымдарына оны орындаған адамның аты-жөні, мектебі, салынған суреттің орындау тәсілін жазу керек.

Мысалы: акварель – акв.; кенепке салынған майлы бояу – х.м.; аралас материалдар – қарындаш, көмір, сангина, пастель, оларды – аралас тәсіл; қалам мен тушьпен орындалған жұмысты - тушь, перо, линолеумға ойылып салған жұмысты – линография дейді, т. б. Орысша аталымын айту себебіміз көрмені бар ұлт өкілдері келіп көруі мүмкін, қызығып сұрауы мүмкін.

Ең дұрысы 1-қазақша, 2-ағылшынша, 3-орысша болу керек. Көрме дәптерін қоюды ұмытпаңдар, ол көрермендердің пікірін алу үшін және болашаққа ой жіберу үшін қажет. Іске сәт!