Созылмалы интерстициальды паротит

Рентген сәулсімен дозасы 0,6—0,9 Гр әр 2—3 кун сайын қосынды дозасы 6-дан 8 Гр болатын емдік курсын жургізу қажет.

Төменгі жақасты сілекей бездерінің жедел қабынуы кезінде науқастар ауыз қуысыньң құрғақтығына, төменгі жақасты аймағындағы ауыру сезімінің жұтыну және тамақтанған кезде ұлғаюына шағымданады.

Дерттің іріңді кезеңінде, қабыну процестері айқын журеді. Төменгі жақасты аймағында едәуір ісіну және айналасындағы жұмсақ тіндерде инфильтрат болады. Жедел сиалоаденит төменгі жақасты және иекасты аймақтарының кейбір жағдайларда ауыз қуысы тубінің флегмонасына алып келуі мумкін.

Диагностика мақсатымен сілекей бездерінің жедел қабыну ке­зеңінде контрасты заттарды енгізу дурыс емес.

Қабыну процестерінің айқын көріністері кезінде антибиотиктер мен сульфаниламидтер тағайындалуы қажет.

Төменгі жақасты аймағында абсцесс немесе флегмона дамыған кезде ірің ошағын ауыз қуысының сыртынан ашу керек. Ол үшін тepi, теріасты май қабаттарын, мойынның бeткi фасциясын бұлшықетімен және безді қаптаған терең фасцияны тіліп, іріңді ошақты доғал жолмен ашу керек. Жараға натрий хлоридтің гипертоникалық ертінділермен суланған борпылдақ дәке білік қояды.

Төменгі жақасты бездің созылмалы қабынуы. Паротиттегідей журеді. Ол созылмалы экссудативті және паренхиматозды сиалоадениттерге бөлінеді.

Созылмалы қабынудың фиброзды және iріңді турлері болады. Олардың клиникалық белгіері бірдей, бipaқ, түтіктен шығатын сілекейдің түріне қарай айырылады.

Қабыну процесі төменгі жақасты безінде дамыса жұтынғанда ауыру ceзімі болуы мумкін. Шығару түтігін басып көргенде фибринді немесе ініңді тығындар, қою сілекей тамшылары содан кейін таза сілекей бөлінеді. Тығындар шыққан соң ауыру ceзімі басы- лып, бездің көлемі кішірейеді.

Сиалограммада басты түтіктерінің қапшық тәрізді кеңейгені байқалады.

Емдеу шаралары. Шығару түтіктерін тығындықтардан босату (массаж). Шығару түтігінің өзегі тар болған жағдайда антисептикалық ерітінділермен шаю көрсетілген. Сілекей бөлінуін реттеу (диетаны сақтау, сілекей бөлінуін күшейтетін дәрі-дәрмектер), физиотерапия, йод препараттарын қолдану қажет.

Гужеро-Шегрен синдромы. Сирек кездесетін дерт. 1925 жы­лы Гужеро мен Шегрен анықтаған. Ауруға 40 жастан асқан әйелдер жиі шалдығады.

Этиологиясы белгісіз, гормональды бұзылыстар. А, В₂ витаминдерінің жетіспеуімен және неврологиялық бұзылыстарға байланыстырады.

Ауру ауыз қуысының қатты құрғақтығына, сөйлей алмайтындығына, ауызды суламай тамақ қабылдай алмайтынына шағымданады. Ксеростомияның 3 дәрежеа болады.

I дәрежесінде науқастар ауыз қуысының құрғақтығына шағымданады. Кейде ауыру сезімі болмауы мүмкін. Бірақ науқастарды глоссалгия мазалайды, ауыз қуысының шырышты қабатында күю ceзімі болуы мүмкін. Осындай науқастарды көріп тексергенде, ауыз куысының шырышты қабатының түci қызғылт, аздап суланған, кipeбepici, тіласты және ұрттың шырышты қабатында көбіктенген сілекей аныкталады. Сілекей бездерінің шығару түтігінен аз мөлшерде мөлдір сілекей бөлінеді.

II дәрежесінде науқастар ауыз қуысының тұракты құрғақтығына, әcipece тамақтанған кезде (құрғақ тамақтың артынан су ішуі) айқындалуына шағымданады. Осындай науқастарды көріп тексергенде, кұрғаған, бeтi сарғыш қабыршақтармен жа- былған epiнді байқауға болады. Тіл құрғақ науқас ұзақ әңгімелесе алмайды. ¥рт және таңдай шырышты қабатында құрғақ немесе өте аз суланған, Tүci өзгеріссіз, қабыну процестері жоқ. Сілекей бeзін массаж жасағанда, бірнеше тамшы сілекей бөлінуі мүмкін.

1. 
   дәрежесінде тұрақты құрғақтықтан басқа, ауыз қуысының шырышты қабатында қабыну процестері болуы мүмкін.
   

Eмi. Жиі симптоматикалық, қулақмаңы сілекей безінде қабыну процестері жиі қайталана беретін жағдайда сілекей безін алып тастауға тура келеді. Науқас офтальмологтың, терапевт, стоматологтың карауында болуы керек.

Eмi. Лимфаденоздьң шектелген түрлеріне сәулелі терапия мышьяк препараттары жақсы нәтиже береді және бензол мен уретан препараттарын да қолдануға болады.

Сілекей-тас дерті сілекей бездері дерттерінің ішіндегі жиі кездесетіні (40—60%). Сілекей тастары жиі вартонов түтігінде және төменгі жақасты безінде орналасады. Өте жиі төменгі жакақсты бeзi зақымдалады. М. Н. Михайловтьң мәліметтері бойынша (1957), төменгі жақасты сілекей бeзi 89,5% науқастарда, тіласты сілекей бeзi 7,5%, ал құлақмаңы безінің жаракаттануы—3% науқастарда кездеседі.

Көбіне тастар бip сілекей безінде пайда болады. Ер адамдарда әйелдерге қарағанда жиі кездеседі. Жас шамасының шешуші маңызы жок. Тастардың көлемі мен пішіні әр турлі бipaқ, сілекей безінде орналасқан тастар, негізнен үлкен, пішіні домалактау болады. Кейде көпқырлы тастар да кездеседі.

Тастардың түсі ақшыл, сары, қоңыр, жасылдау болуы мумкін. Түсінің түрлі болуы олардың химиялық құрамына, яғни қышқылды фосфор, көмірқышқылды калий, натрий, хлор,темір, магний элементтерінің іздері және белоқ муцин сияқты органикалық заттарға байланысты.

Сілекей тастары ядросының пайда болуына сілекелі тығындықтар, бөгде заттар, бактериялар колониясы әсер eтyi мүмкін.

Тастардың патогенезі толық анықталмаған. В. В. Подвысоцкий 1899 жылы тастың пайда болуының 4 жағдайын көрсеткен: сілекей бөлінуінің іркілісі, концентрациясының өсуі, құрамында бөгде заттардың пайда болуы — бактериялар, фибриннің, сілекей құрамының өзгеруі (құрамындағы химиялық процестер ерімейтін қосылыстардың шөгуіне алып келуі мүмкін).

Сілекей-тас науқастарыда қан плазмасында кальций мөлшерінің жоғарылағаны анықталған, яғни бұл өзгерістер организмдегі минералдық алмасудың бұзылыстарын көрсетеді. Тамақтың құрамында А витаминнің аз мөлшерде болуы, сілекей тастарының пайда болуына алып келеді деген жорамал бар, И. Ғ. Лукомский тастардың пайда болуына керек заттар сілекей құрамынан емес, қабынған бездің тіндерінен немесе шығару түтіктерінен түcyi мүмкін деген ойды айтады.

А. В. Клементов (1959, 1960 ж.) сілекей-тас дертінің толык жүктелуін ұсынды, ол тастың орналасу орнын, аурудың ағымын және тастың өздігінен түсуін немесе алынуын ескерді.

I. Тастардың орналасуы: ,

1. 
   Төменгі жақасты безінің шығару түтіктерінде;
   
2. 
   Құлақмаңы безінің шығару ттігінде;
   
3. 
   Тіласты безінің шығару түтігінде;
   

б) бездің созылмалы дерті кезінде;

в) бездің созылмалы қабынуының өршуі кезінде.

II. Тастардың бөтен жерде орналасуы:

1. 
   Төменгі жақасты;
   
2. 
   Құлақмаңы;
   
3. 
   Тіласты;
   

б) бездің созылмалы қабынуы кезінде;

в) бездің созылмалы қабынуының өршуі кезінде.

III. Сіекей-тас дертінен дамыған бездің созылмалы қабынуы:

1. 
   Төменгі жақасты;
   
2. 
   Құлақмаңы;
   
3. 
   Тіласты бездерінде:
   

б) тастың хирургиялык жолмен алынуынан кейін дамыған.

Дерттің клиникасында жасырын кезең, яғни науқастардың шағымы болмайды. Тас — рентгенологиялык тексеру кезінде кездейсоқ анықталуы мүмкін. Бездің шығару түтігі тығындалған жағдайында ауыру сезімі пайда болады, көлемі ұлғайып, сілекейдің бөлінуі бұзылады, жалпы жағдайы өзгереді. Әcipece екіншілік инфекцияның қосылуы және бездің іріңді қабынуы кезінде қатты айқындалады. Әдетте, тамақтанған кезде сілекей безі үлкейіп, кернегендей ауру сезімі пайда болады, оны «сілекейлі шаншу»деп атайды.

Түтіктің тығындалуы кезінде бездің ұлғаюы өте тез журеді. Осы кезде болатын ауыру ceзімі құлақ, мойын аймақтарында және тілге таралады. Ауыру сезімінің қатты болуы науқасқа тамақтануды тоқтатуға мәжбүр етеді. Бipaз уақыттан соң бездің көлемі кіщіреюі мумкін.

Дерттің созылмалы түрінде без қатты, беті бұдырлы болады. Ауыз қуысында қалыңдаған тіласты білігі көрінеді, түтікті сипай тексергенде қатты тарам түрінде байқалады. Безбен оның шығару түтігін тексеру үшін бимануальды пальпация жасайды.

Кейде шығару түтіктерінен сілекей тасын сипап аныктауға болады. Ірі және орташа көлемдегі тастар жиі жақ-тіл сайынның дистальды бөлігінде орналасады, ал ұсақ тастар сілекейдің ағысымен түтіктің алдыңғы үштен бір бөлігіне жиналады. Қабынудьң жедел турінде ауыз қуысында тасты сипап тексеріп анықтауға мүміншілік болмайды. Шығару түтігінен бөлінген сілекейдің қурамына көңіл бөлу қажет. Сілекей-тас дерті безде қабынумен жүргенде, шығару түтігінен ірің бөлінеді. Шығару түтігінің шығаберісі ісініп, қызарған, аузы үңрейіп ашылған.

Сілекей-тас дертінде келесі белгілер анықталады:

1). Бездегі қабыну процестері;

2). „Сілекейлі шаншу";

3). Тамақтанумен байланысты ауыру сезімі;

4). Тамақтанумен байланысты без көлемінің өзгеруі;

5). Рентгенограммада сілекей тасы көлеңкесінің аныкталуы.

Сілекей тастары экстра немесе интрагландулярлы орналасуы мүмкін. Негізінен тастар шығару түтіктерінің бурылыстарында ор­наласады. Рентгенограммада ірі тастар түтіктерде контрасты зат қолданылмай-ақ анықталады.

20%-де тастар тек сиалограммада ғана анықталады. Төменгі жақасты безінде конкременттерді анықтау үшін ауыз қуысы түбінің панорамдық рентгенограмма әдісін, ал құлақмаңы безінде бас қаңқасының тік проекциядағы шолу рентгенограммасын және төменгі жақ сүйек бұтақтарының бүйір рентгенограммасын қолдану қажет.

Рентгенограммада тастар домалақ, сопақ немесе әр турлі: пішінді тығыз көлеңке турінде анықталады. Тас безде орналасқан жағдайда, орналасу орнын және оның көлемін анықтау үшін контрасты сиалография әдіін қолдануға болады. Сиалограммада бездің жұмсак тастарды да „толу ақауы‘‘ ретінде аныктауға мүмкіншілік бар (дефект наполнения). Ұзақ журетін процестерде бездің өзіндегі ісінген, ұлғайған т. б. сияқты өзгерістерді шығару. Түтіктерінің I және III қатарында да кездестіруғе болады және майда түтіктердің контрасты заттармен толмауын байқауға болады.i

Тастар шығару түтіктерінің өзектерінде орналасқан жағдайда контрасты сиалографияны қолдануға болмайды, ceбeбi тастьң безге немесе түтіктің дистальды бөлігіне жылжып кету қаупі бар.

Асқынулары. Ең жиі кездесетін асқынулары бездің және шығару түтігін қоршаған жұмсақ тіндерден қабыну процестері, жиі абсцестер мен флегмоналар. Бұлар одонтогенді қабыну процесрін ажырату диагнозын жүргізгенде шығару түтігінің шығаберісінің өзгерістері (ісіну, қызару, үңреюі), іріңді жылқақтьң бөлінуі және рентгенологиялық тексеру мәліметтерінің маңызы бар.

Eмi. Негізінен хирургиялық. Емнің мақсаты — тасты түтіктен немесе безден алу. Тас төменгі жақасты безінде кездескенде хирургиялық тәсілдің үш жолы бар:

1). Безді таспен бipre алу;

2) Тасты безден ауыз қуысы ішінен алу;

3) Тасты безден ауыз қуысы сыртынан алу.

Тас шығару түтігі бойында орналасқан жағдайда оны ауыз қуысы ішінен тілік жасай отырып алады. Жергілікті жансыздандыру арқылы түтікті (тастын, орналасқан жерінің арт жағынан оның операция кезінде орнынан жылжымауы үшін) тігеді. Содан кейін түтікке енгізген зонд арқылы, тастың үстінен тілік жасап, оны хирургиялық қасықпен немесе пинцетпен алады. Жараға тігісc салынбайды. Науқаска пилокарпин, жеңіл диета, құрғақ жылы, ауыру сезімін басатын дәрә-дәрмектер тағайындалады.

Бездің созылмалы қабынуы жиі өршігенде, тас бездің ішінде орналасқанда оның қызметі бұзылғанда экстирпация көрсетілген.

Этиологиясы белгісіз. Бірақ бұл құлақ-самай нервінің және вегетативті тармақтар өткізгіштігінің өзгерістерінен болатын дерт. Бұл нервтер құлақмаңы безінің секреторлы қызметін реттейді.

Науқас тамақтанар алдында немесе эмоциональды өзгерістер кезінде қулақмаңы және самай аймактарында біржақты өте көп мөлшерде терлейтініне шағымданады.

Клиникасы. Жарақаттанған жағында терлер алдында тepi қатты қызарады. Тер ipi тамшылап шығады және үнемі үдей туседі. ул науқастьщ ғиғиеналық, косметикалық, Бұл эмоционалдық жағынан қолайсыздық туғызады.

Eмi. Аурикулотемпоральды синдром кезінде, төменгі жақ нервінің медиальды жағында, сопақ тессіктің астында орналасқан қулақ-самай нервін және құлақ түйінін тежеу (блокада) жақсы нәтижелер беруде. Блокаданы күнделікті 0,25—0,5% новокаин ерітіндісімен 5—7 мл мөлшерінде жасайды. Бұл синдромның тұрақты түрінде хирургиялык. жолмен қулақ-самай нервін байлау және құлақ түйінін жарақаттау көрсеткен.

Сілекей бездерінің жыланкөздері.

Сілекей бездерінің жарақаты сирек кездеседі.. Мұнда без тіндері мен түтіктерінің бүтіндігі жойылуы мүмкін. Қулакмаңы сілекей безінің жарақаты жиі кездеседі. Доғал немесе өткір заттардың әсерінен без тіндерінің бip бөлігі тілінуі немесе мыжылуы мүмкін. Оқ тиюден болған жарақаттардың аумағы улкен болады. Бұл бездің жарақаты кезінде бет нерві де жарақаттануы мумкін. Қулақмаңы сілекей безінің жарақаттануы без iciктерін алу, маңындағы флегмоналарды ашу және төменгі жақ бұтағы опециясы кезінде кездесуі мүмкін.

Қулақмаңы сілекей безінің шығару түтігінің жарақатта ауыз қуысы ішінде жасалатын тіліктер кезінде болуы мүмкін. Бұл жарақаттар сілекей жыланкөздерінің пайда болуына себеп болады. Төменгі жақасты немесе тіласты сілекей бездерінің жарақаттары кезінде жыланкөздер пайда болмайды.

Жыланкөздер тері бетінде және ішкі, яғни шырышты қабат бетінде ашылуы мүмкін. Ауыз қуысының ішінде ашылған жыланкөздер емдеуді қажет етпейді. Сыртқы жыланкөздер науқасты физикалық және эмоциональды күйзелістерге ұшыратады, ол беттің және мойынның бүйір бетінде орналасып, әрдайым сілекеймен суланып, қабынып, дерматиттер дамиды.

Tepi қабатына жиі қулақмаңы безінің немесе оны шығару түтігінің жыланкөздері ашылады.

Жыланкөздер толық және жартылай деп бөлінеді. Толық жыланкөздер түтік бүтіндігінің бұзылуынан, үзілуінен пайда болады. Бул жағдайда түтіктің толық үзілуінен, оның шеткі бөліктермен жалғасы болмайды, сілекей тугелдей жыланкөз арқылы шығады.

Жартылай жыланкөздер түтіктің жарақаттануынан пайда болады, бірақ сілекейдің түтік арқылы шығуы сақталады (ауыз қуысына).

Сілекей безінің паренхималық жыланкөздері болған жағда қулақтың қалқаналды тері қабатында, кейде қулақ сырғалығы және бездің анатомиялық шекарасы аймағында мөлдір сілекей бөлініп тұрған нүкте тәрізді тесік анықталады. Жыланкөздің ұзындығы қысқа және бағыты без тіндерінің бағытымен сәйкес келеді. Жыланкөз ұрт аймағында шайнау бұлшықеттің алдында ашылып көп мөлшерде сілекей бөлініп тұрса, бұл белгілер қулақмацы безінің негізгі түтігінің жыланкөзге сәйкес келеді.

Жыланкөздің орналасуын немесе басқа да белгілердің анықтатау (зондпен тексеріп көру тәсілінен басқа) өзекке боялған зат жіберу керек (метилен көгі, бриллиант жасылы). Сиалограф тәсілімен: жыланкөздің ерекшелігін, оның бездің кейбір аймақтарымен және негізін түтікпен байланысын, олардын, жағдайын анықтауға болады.

Eмi. Жаңадан пайда болған жыланкөздерді диатермокоагуляция әдісімен, гальванокаутермен куйдіру, ляпис кристалдарыме өңдеу, жыланкөз өзекше бірнеше тамшы йод ертіндісін жіберу арқылы емдеу шаралары жүргізіледі. Бұл шараларды 0,1% атропин сульфат ертіндісін 6—8 тамшысын немесе беладонна тұнбасы мен қатар жүpгiзгeн жөн. Аталған шаралар жартылай жыланкөездерде сілекей мөлшерінің азаюына септігін тигізеді.

Хирурғиялық емі. Қолданылатын операцияларды eкі топқа бөлуге болады:

1. Сілекейдің шығуына механикалық кедергі жасау;

2. Сілекейдің ауыз қуысына шығуына жағдай жасау.

Барлық жартылай жыланкөздерді бірнеше хирургиялық жол­мен жабуға болады.

Қиын жойылатын жартылай жыланкөздерді К. П. Сапожковтың (1926), Н. П. Жаковтың (1943) және Лимбергтің ұсынған тәсілдерімен жабуға болады.

Қулақмаңы сілекей безінің секреторлы қызметін жоғарылату үшін 1% пилокарпий ерітнідісінің 6—8 тамшысын тамақтанар алдында операциядан кейін үш күн қабылдау қажет.

Сілекей бездерінің секреторлық қызметін төмендету, хирургиялық емге көнбейтін, тұрақты жыланкөздер кезінде көрсетілген.

Секторлық қызметін төмендету ушін, науқасқа куніне 2—3 рет атропиннің 0,1% ерітіндісін тері астына жібереді..

Рентгенотерапия әдіспен қолдану жақсы нәтижелер береді.

Сапожков әдісі. Жыланкөздің ашылу аймағында сопақша тілік жасайды, өзгеше зондты тугел терендете ендіріп, жібек лигатурамен байлайды. Пайда болған жарадан 2—3 см жоғары және төмен тepi қабатынан апоневрозга дейін жеткізіп тілік жасайды. Осы тілік арқылы айналдыра жібек жіппен тігіс жасап, түгел буып бай­лайды. Содан кейін жараға кетгутпен (тереңнен), ал тері қабатына қылмен тігіс салады.

М. П. Жаков әдісі. Жыланкөздің ашылған орнын айналдыра сопакша eкi тілік жасайды. Жыланкөз жолдары тугел тереңдікте тіліп алынады. Ақауға пластикалық, ал жара шекараларына шекпен тігіс жасайды. Тістерді тepi бетінен 5 куннен кейін, ал пластикалық тігісі 8—10 куннен соң алады.

А. А. Лимберг әдісі . Бұл әдістс қолдану операциядан кейінггі кезеңде жарадан сілекейдің бөлінуін сақтап, сол арқылы (слекейлі жараньң бip-бipiмен ажырамауын қамтамасыз етеді және жараның тегіс жазылуына әсер етеді.

Екіншіден тыртықтанған тіндерді түгелдей тіліп алып, тіндермен жабады.

Көлемі улкен тыртықтарды тіліп алынған соң қалған акауды үшбұрышты қиықтарды 45° қарсы жылжыту арқылы жабуға бо­лады. Жараньң төменгі бөлігінде сілекей бөлінуі үшін орын қалдырады.

Операциядан кейінгі кезеңде сілекей бөлінуін төмендететінг шаралар қолдануды (атропин, беладонна) Лимберг зияндеп есептейді.

Жыланкөздерді жабудың қолайлы тәсілі ауыз қуысына ашылатын жаңа жол ашу және шығару түтігінің шеткі бөліктерін пла­стикалық жолмен жалғастыру болып есептеледі.

Ғ. А. Васильев әдісі. Инфильтрациялық жансыздандыру (арнқылы жыланкөздің ашылу аймағында, шығару түтігінің бағытына сәйкес, доға тәрізді көлденең түтіктер жасайды. Жараньң алдыңғы шекарасы шайнау етінің алдыңғы қырынан 1 см алға орна- ласуы керек. Түтіктің ортаңғы бөлігін ашып, жыланкөзді ұзына бойы тері қабатымен бірге тіліп алады. Содан соң ауыз қуысы ішінен шырышты қабатынан және ұрт етінен өтетін доғал тілік жа­сайды. Тілше қиынды жасап (ені 1—2 см), бұл қиындының негізі шайнау етінің алдьңғы қырында және тістердің қосылу сызығынан жоғары орналасуы қажет. Қиындының ұзындығы жыланкөздің орналасуына байланысты. Қиынды дайын болған соң оның негізінен бағыты түтіктің ортаңғы ашылған бөлігіне қарайтын кішкене тік тілік жасайды. Осы пайда болған туннель арқылы қиындыны сыртқа шығарады. Түтіктің ортаңғы бөлігін ұзындығы 3—5 мм болатын тілік жасап, қиындыны түтіктің қабырғасы жұқа кетгутпен тігеді. Оның бойымен резиналы дренаж өткізіліп бip ұшын ұрттың шырышты қабатына тігеді. Ұрттың шырышты қабатында пайда болған ақауды тартып, жақындастырып тігеді.

1.Стоматология туралы ұғым.

2. Стоматологияның дамуы.

3. Стоматологияны ұйымдастыру.

Оқушылардың білім деңгеиін бағалау.

Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.

13. Үйге тапсырма беру. 5мин(6%)

Н. 1-бөлім,3-12 беттер

Н.2-бөлім,14-16 беттер