Сабақ тақырыбы: Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы мен дамуы

• Сабақ тақырыбы:

• Көшпелі
• мал шаруашылығының
• қалыптасуы мен дамуы

• Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: Темір дәуіріндегі тұрғындардың отрықшылықтан көшпелі мал шаруашылығына ауысуы,тебіндік жайылым,төрт түлік мал туралы түсінік бере отырып,оқушылардың білімін арттыру
• Тәрбиелік: Өз елінің тарихын терең білумен қатар, өлкедегі тарих қойнауындағы тарихи-мәдени ескерткіштерді зерттеп, перзенттік үлестерін қоса білетін білімпаз, саналы, адамгершілік қасиеті мол ұрпақ ретінде оқыта отырып қалыптастыру.
• Дамытушылық: Оқушыларды тарихи даталар мен тарихи оқиғаларды есте сақтауға, тарихи деректерді зерттей алуға, өз бетімен ізденуге, дағдыландыру. Оқушылардың ой өрісін,қабілетін дамыта отырып,жаңа тақырыпты меңгерту.

• Сабақтың түрі: аралас сабақ
• Әдісі: түсіндіре отырып баяндау
• Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайд
• оқулық,трек схемалар

Сабақ барысы:

• І. Ұйымдастыру кезеңі.
• Ән ұран орындау
• Оқушыларды түгелдеу
• Оқушы назарын сабаққа аудару

• «Андрон мәдеиетіне»тән қоныстарды ата ?

• В.П.Алексеев андрондықтарды қалай сипаттады?

• Темір дәуірінің хронологиясы?

• Қола дәурінің хронологиялық шенбері?

• Беғазы Дәндібай мәдениетінің обалары қандай болды?

• Жеке меншіктің пайда болу себептері?

• Көне дәуір тарихын зерттейтін экспедицияны құрған ғалым?

III.Жалпылама қайталау. Математикалық хронология

• Б.з.б. 1+1 мынж –б.з.б 2*4ғасыр
• Б.з.б 1000600+1000000жыл-б.з.б 36000:3жыл
• Б.з.б 4*2ғасыр-б.з 500:100ғасыр
• Б.з.б 1500*2-5400:3

Тарихи диктант

• Б.з.б 5мыңжылдықта  жаңа тас ғасыры неолитте ………. неғұрлым биік деңгейге көтерілді. Бұл кезеңде адамдар тасты ……….., ………… үйренді. Еңбек құралдарының жаңа түрлерін …….., ………, ………., ………..т.б ойлап тапты.   Адам баласы …………………… темір дәуірі деп атайды. 
• Ерте темір дәуірі б.з.б  …….. б.з-дың ……. дейінгі аралықты қамтиды. …….. – адамзат тарихындағы аса маңызды өзгерістерді дүниеге  әкелген жаңа кезең.

• IV.Жаңа сабақ жоспары:
• 1. Отырықшылықтан көшпелі мал шаруашылығына ауысу
• 2. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуы.
• 3. Тебіндік жайылым
• 4. Төрт түлік мал

• Қазақстандағы мал шаруашылығы
• қалыптасқан жерлер.

• Мал шаруашылығы тараған аймақ

• І.Көшпелілік –тарихи тұрғыда қалыптасқан шаруашылық мәдени әлеуметтік жүйе.Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы –терімшілер сияқты емес, көшпелілердің өздері өнім өндірді. Б.з.б 2мыңжылдықта климоттың өзгеруіне байланысты егіншілікпен айалысу пайдасыз болды.Адамдардың тіршілік етуіне қарай егіншілік бірте бірте малшаруашылығымен алмастырылды.Көшпелі мал шаруашылығына көшу артық өнім алуғамүмкіндік берді.

Көшпелі мал шаруашылығына көшу себептері:

• 1. Табиғатта құрғақшылық бел алып, жауын шашын азайды,егіншілікпен шұғылдану қиындады.
• 2. Ат абзелдерін жетілдіру жылқыны көлік ретінде пайдалануға мүмкіндік берді
• 3. Мал басының көбеюі жаңа жайылымдарды  қажет етті

• Жартылай көшпелі

• Көшпелі

• Отырықшы

• Көктем. жаз, күз
• мезгілінде жайылымның
• ыңғайына қарай жылжып
• көшіп отырып, қыста
• дайын қора-жайы бар
• қыстауларда қыстайтын
• мал шаруашылығын
• атайды.

• Отырықшы мал
• шаруашылығы біртіндеп
• дамып мал басы өседі.
• Осыған байланысты
• жайылымды кеңейту,
• жайылым ауыстыру
• қажеттігі туады.

• Б.з.д. 1-мыңжылдықтың
• бас кезінде көшпелі,
• жартылай көшпелі
• мал бағушы
• қауымдастық біртіндеп
• отырықшылыққа
• айналады.

• М а л ш а р у а ш ы л ы ғ ы

• Жетісу, Шығыс Қазақстан
• Алтай, Тарбағатай, Қаратау

• Тары, арпа, бидай

• Маңғыстау, Батыс,
• Орталық қазақстан,

• Маңғыстау, Қазалы,
• Ырғыз, Торғайда сақталған

• Шырық-Рабат,Бәбіш-Молда

• Оңтүстік Қазақстандағы
• Сыр, Шу, Талас,
• Арыс Қаратаудың
• оңтүстік беткейі

• ІІ.Көшпелі мал шаруашылық түрлері

• Негізгі

• Қой

• Қосымша

• Құс

• Омарта

• Шошқа

• Жылқы

• Түйе

• Ірі қара

• Ешкі

• Марал

• Жібек
• құрты

• Мал шаруашылығы салалары

• Малшылар жылқы, түйе, қой мен сиыр ұстады.Жүк көлігі ретінде пайдаланады.жылдам қозғалады, ауыр жүк көтере алады. Олар сусыз және қорексіз ұзақ күнге шыдайды.Тебіндеп жайылуына икемсіз, сондықтан оларға жемшөп әзірлуді қажет етеді.Көп күтімді қажет етпейді, кермек суды іше береді, тіпті су жоқ болса, қар жейді.Олар суық пен ыстыққа төзімді.

• Көшпелілердің өсірген түліктері.

• Қола дәуірінде Қазақстан
• жерін мекендеген тайпаларда
• қазақы қой тұқымы сан жағынан
• басым болды.

• Ерта заманнан қойдан кейінгі
• саны жағынан екінші түлік-жылқы.
• Б.з.д.2 мыңжылдықтан бастап
• мінуге, жүк артуға, жегуге
• үйретілген.Сақ дәуірінде басы
• үлкен, аяғы қысқа, тұрқы ұзын, түгі
• қалың жылқы тұқымы кең тараған.

• Көшпелілердің өсірген түліктері.

• Б.з.д. II — I ғғ. жартастарға салынған қолға үйретілген және жабайы түйелер. Суреттері: 1,6 — Арпаөзен (Оңтүстік Қазақстан), 2 — Тамғалы (Жетісу), 3 -Қалмаққырылған (Орталық Қазақстан), 4 — Остриково (Шығыс Қазақстан), 5 — Өкей (Шығыс Қазақстан)

• Қазақстан жерінде қола дәуірінен
• бері ірі қара мал өсірілген.
• Қола, ерте темір дәуірі
• ескерткіштерінен табылған сиыр
• сүйектері де ірі, орташа, ұсақ сиыр
• тұқымдарының болғандығын көрсетеді. Сыр, Ертіс, Жетісу аймақтары маңын мекендеген жартылай көшпелі тайпалар сиыр өсірген.

V. Жаңа сабақты бекіту. Сәйкестігін тап:

• Адамзат баласының тас құралдарын өндірген және пайдаланған уақыты
• Адамдардың темірді ойлап тауып, одан құрал жасаған кезең
• Қола құралдарының өндіріске енген кезеңі
• Қолданыста мыс және тас енбек құралдарының пайдаланған кезеңі

• Қола дәуірі
• Тас дәуірі
• Мыс тас дәуірі
• Темір дәуірі

Ой қорыту «Суретпен жұмыс»

• Көп күтімді қажет етпейді, кермек суды іше береді, тіпті су жоқ болса, қар жейді.Олар суық пен ыстыққа төзімді.

Қойлар

• Тебіндеп жайылуңа икемсіз, сондықтан оларға жемшөп әзірлеуді қажет етеді.

Ірі қаралар

• Жүк көлігі ретінде пайдаланады ,жылдам қозғалады, ауыр жүк көтере алады. Олар сусыз және қорексіз ұзақ күнге шыдайды.

Түйелер

• Суыққа төзімді, тебіндеп жайылады, керек азығын қар астынан тұяғымен аршып алады.
•  

Жылқылар

Тесттік тапсырмалар

• 1.Қазақстан аумағын мекендеген тайпалардың темірді ашу және кеңінен пайдалана бастаған кезеңі
• А) б.з.б 4мыңжылдық Ә) б.з.б 5-3 мыңжылдық аралығы Б)б.з.б 1 мыңжылдықтың соңы в) б.з.б 8 ғасыр
•  2.Ертедегі темір өңдірудің қарапайым тәсілі
• А) домна пеші Ә) пеш көрік Б) қазандық в) мартен пеші
•  3 Ежелгі Қазақстан тұрғындарының көшпелі мал шаруашылығымен айналысуға көшу себебі
• А) көрші халықтардың ықпалымен Ә) климаттың өзгеруінен Б) жаңа еңбек құралдарының пайда болуынан в) ежелгі Қазақстан тұрғындары көшпелі мал шаруашылығымен айналыспады.
•  4. Батыс Қазақстанның шөлді аумақтарында өсірілетін түлік
• А) сиыр Ә )жылқык Б)  түйе в)  ешкі
•  5. Тебіндеп жайылуға икемсіз, жемшөп әзірлейтін түлік
• А) сиыр Ә )жылқык Б)  түйе в)  ешкі

• Сабақты қортындылау:
• « Қоғамды, қоғамдық құбылыстарды, тарихи өзгерістерді жан-жақты түсіну бағытында өткен өмірімізді тарих беттерінен өте ерте кездегі тарихи кезеңдерді ондағы құбылыстарды жан-жақты білуіміз керек. Сөздің ең ұлысы, ең сипаттысы-тарих»
• А. Байтұрсынов.

• Рефлексия

• Бүгінгі сабақта не білдік?
• Не бізге қызықты болды?
• Тағы не білгіміз келеді?

ҮІ. Үйге тапсырма

•  §12 . Көшпелі мал шаруашылығы 
•   Үрлеу әдісімен шикі темір қорытатын қазандық.Суретке әңгіме құрастыру 
•   Жұмыс дәптер тапсырмаларын орындау.
• ҮІІ.Оқушыларды бағалау 

• Білім мен ғылымды
• өз дәрежесінде
• меңгерген елдер ғана
• әлемдік дамудың
• алдында болады.
• Н.Назарбаев