ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

1. Жеміс гүлдің қай бөлігінен пайда болады?

2. Олар неше топқа бөлінеді?

3. Шырынды жемістер неше түрге бөлінеді?

1. Неліктен құрғақ жемістер деп аталады?

2. Құлпынай жемісін не себепті шырынды жеміске             жатқызбайды?

В

1. Бұршаққап пен бұршаққынның айырмашылығын түсіндіріңдер.

2. Жидек жеміс пен жидек тәрізді жемістерді сипаттап мысалмен  дәлелдеңдер.

№14-зертханалық жұмыс.

1. Үлестірілген жемістерден шырындысын бір бөлек, құрғақтарын жеке бөліп алу.

2. Шырынды жемістердің сүйектісін бір бөлек, жидектерін бір бөлек ажырату. Сүйекті шырынды жемісті ұстарамен екіге бөліп суретін салу.

3. Жидек жемістіде ортасынан жарып ішіндегі тұқымдарын санау, сүйекті жеміспен салыстыру.

4. Картоп түйнегі, сәбіз, қызылшаның жемтамырларын жарып көріп жеміспен салыстырып, жеміс еместігіне көз жеткізу.

5. Құрғақ жемістердің түрлерін оқулықтағы суретпен салыстырып бір-бірінен айырмашылықтарын қарап, ішіндегі тұқымдарын санау, жемістің құрғақ екенін байқау.

2)  Берілген суретте қандай өсімдіктің жемісі бейнеленген? ____________________________

Білімділік – тұқымның әрбір бөліктерінің қызметін, өзіндік ерекшеліктерін оқушы тұлғасына жете түсіндіру;                                    

Дамытушылық – өздігінен іздену, қосымша материалдарды  пайдалану дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік – табиғатты сүюге, аялауға тәрбиелеу.

Жеміс гүлдің қай бөлігінен пайда болады (түзіледі), неше топқа бөлінеді?

Шырынды жемістер нешеге бөлінеді, әр түріне мысал келтіріңдер.

Неліктен құрғақ жеміс деп аталады?

Құлпынай жемісін не себепті шырынды жеміске жатқызбайды?

Бұршаққап пен бұршаққынның айырмашылығын түсіндіріңдер.

Жидек жеміс пен жидек тәрізді жемістерді сипаттап мысалмен түсіндіріңдер.

Жұмбақтардың жауабын шешу:

1.      Ұзын мұртты сарылар,

       Қырман толы дәні бар      (бидай)

2.      Аласа тал, тамаша тал,

      Самсап тұр алмасы        (қызанақ)

3.      Біреуін жерге беріп

Күзде оны тереді         (тұқым)

4.      Тіл үйірген дәмі бар,

      Сары алтын түс сәні бар.

      Шақсаң егер кептіріп,

      Сүйегінің дәмі бар      (өрік)

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

Жаңа сабақты ертханалық жұмысты жасата отырып түсіндіру.

№15-зертханалық жұмыс.

 Жұмыстың барысы:

1. Құрғақ және суға жібітілген үрмебұршақ тұқымының пішінін, қабығының түсін, кіндігінің қай жерде орналасқандығын анықтап суретін салу.

2. Жібітілген тұқымның қабығын (қауызын) ептеп сылып, ішіндегі екі жарнағы мен ұрығының орналасуының суретін салу (оқулықтың суретімен салыстыру).

3. Ұрық бөлімшелерін ұлғайтқыш қол әйнекпен қарап, атын жазу.

4. Бидай тұқымының сыртқы құрылысын, пішінін, ұрық орналасқан бөлімі (үшкірлеу жағында) және жарнағының білеуленіп білінетінін қол әйнекпен қарау, суретін салу, атын жазу.

1. Дара жарнақты тұқымның құрылысындағы ерекшеліктер қандай?_____________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

2. Ұрық қажетті қорек заттарын қос жарнақты тұқым мен дара жарнақты тұқымның қай бөлігінен алады?____________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

Өсімдіктану бөлімін қорытындылау тапсырмалары

1. Төменде өсімдік мүшелері берілген:

1.1. тамыр

1.2. сабақ

1.3. жапырақ

1.4. гүл

1.5. жеміс

1.6. тұқым

2. Өсімдіктердің қандай мүшелеріне жатқызылады:

2.1. вегетативті (өсімді) мүшелері

2.2. генеративті (көбею)мүшелері

3. Төменде берілген қызмет қайсысына тиесілі:

3.1. оған бүршік, жапырақ, гүл бекінеді

3.2. өсімдік гүлдеп болғаннан кейін ұрықтанған аналықтың жатынынан пайда болады

3.3. өсімдікті топыраққа берік орналастырады

3.4. дара жарнақты, қос жарнақты болады

3.5. фотосинтез үрдісі жүреді

3.6. одан жеміс пен тұқым дамиды

4. Мұндай құрылысты өсімдік мүшелері:

4.1. қабағы, жарнағы, эндосперм, ұрығы бар

4.2. сыртқы қабаты шырынды болып келеді

4.3. оймақшасы бөліну аймағын қорғап тұрады

4.4. қабақ, камбий, сүрек, өзек қабаты деп бөлінеді

4.5. аналық ауызы, мойыны, жатыны болады

4.6. жасыл бағаналы және борпылдақ жасушалары бар

5. Метаморфоз түрлерін анықтаңыз:

5.1. ылғал жетіспегендіктен сояуға айналған

5.2. малға жем болмау үшін, суды буландыру үшін тікенекке айналған

5.3. тропиктік ормандарда өсетін ағаштарда болатын қосалқы – тіреу тамырлар

5.4. тозаңдары майда, өте жеңіл

5.5. ол екеуіне бірдей жататын болғандықтан дәнек деп аталады

6. Бос орынды қандай сөзбен толтықтыруға болады?

6.1. Бір ғана тақтасы бар ... жай ... дейді.

6.2. Тостағанша жапырақша мен күлте жапырақшаны ... серігі дейді.

6.3. Барлық гүлді өсімдіктердің ... шырынды және құрғақ деп бөлінеді.

6.4. ... ұзындығына, атқаратын қызметіне қарай: бөліну, өсу, сору, өткізу деп бөлінеді

6.5. Ауада өне бастаған ... тыныс алуын күшейтеді.

6.6. Өзек – ... орталық бөлімі.

7. Өсімдік мүшелеріндегі пластид түрлері:

7.1. хлоропластар

7.2. лейкопластар

7.3. хромопластар

8. Тыңайтқыштар өсімдіктің қай мүшесіне аса қажет?

8.1. азот

8.2. фосфор

8.3. калий

9. Ненің суреті бейнеленген:

    9.1.                                9.2.                   9.3.

   9.4.                               9.5.                            9.6.

10.1. жануарлар арқылы тарайды

10.2. қосарлы ұрықтанады

10.3. пиязшық арқылы көбейеді

10.4. өсімдік қыстап шығып жыныссыз көбею үшін қажет

10.5. мұртшалар арқылы көбею

§ 31. Жануардың тіршілігі туралы жалпы түсінік.

Жануар ағзасының ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты: жануарлар әлемінің ерекшелі жайлы, оларға тән қасиеттер туралы мағлұмат беріп, дене құрылысын ерекшеліктеріне сипаттама беру; түрлі тәрбиелік шаралардың әсерімен оқушы тұлғасында жағымды өзгерістерге жету.

Сабақтың міндеттері:

Білімдік – табиғатты  қорғау туралы мәлімет беріп, меңгерту, танымдық қабілеттерін арттыру;

Дамытушылық – электрондық оқулық арқылы ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін дамыту;  ой түйіндеуге, шығармашылықпен жұмыс  істеуге жұмылдыру;

Тәрбиелік – табиғатты сүюге және ұқыпты  ұстауға тәрбиелеу;  қазақ халқының табиғатты қорғау дәстүрлерін үлгі алуға шақыру;  эстетикалық сезімдеріне баулу.

Сабақтың әдісі: түсіндірмелі

Сабақтың типі: құрастырлған

І Ұйымдастыру кезеңі.

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

Жоспар:

2. Жануарлардың тіршілік ортасы және мекен ортасы

3. Жануарлардың мекен ортасына бейімделуі

Жануарлар өсімдіктерден тек өздеріне ғана тән, елеулі ерекшеліктері бойынша ажыратылады. Сондай ерекшеліктердің ең негізгілері мыналар:

Өсімдік бір орында өседі. Оның тұқымдары ғана басқа жерлерге әр түрлі жолдармен орын ауыстырып таралады.

Көптеген жануарлардың денесі екі жақты симметриялы болып келеді: дененің оң және сол жағындағы мүшелері жұп және бірдей қызмет атқарады.

Мұндай жануарлар алға, жан-жаққа жеңіл, еркін қозғалады. Қорегін ұстайтын, жауына шабуыл жасайтын, немесе олардан қорғанатын, айналаны бағдарлайтын негізгі мүшелері дененің алдыңғы бөлімінде орналасады. Жануарлар жауынан қалай құтылатынын өздерің әңгімелеп, талқылаңдар. Өмірден білетін мысалдарды келтіріңдер.

Аз қозғалатын жануарлардың дене пішіні жұлдыз немесе шатыр, немесе өсімдік гүлі тәрізді болады. Мысалы, теңіз жұлдызының денесі сәулелі симметриялы: денесінің дәл ортасынан әр тармағына ойша сызық жүргізсе денесі бірдей бес бөлімге бөлінеді, әр бөлімдегі сәйкес мүшелер белгілі бір қызмет атқарады. Денесінің сәулелі симметриялы болуы баяу қозғалатын немесе су түбіндегі қатты нәрселерге жабысып тұратын жануарлардың өзіне қажетті қорегін, қай жағынан келсе де, сезініп, белсенді түрде ұстауына, немесе қауіпті жау болса, одан қорғануына мүмкіндік береді.

   Денесі сәулелі симметриялы жануар.

 Жануарлардың тіршілік ортасы және мекен ортасы

Өз тіршілігінде бір ортада ғана емес, екі түрлі ортада тіршілік ететін жануарлар да бар. Мысалы, безгек масасы, бақалар – суда да, құрлықта да; ал дала тышқандары топырақта да, жер үсті-ауа ортасында да тіршілік етеді. Іркінді суы бар батпақты жер безгек масасының мекен ортасы, мұнда оның көбеюіне қолайлы жағдайлар бар.

Жануарлар тіршілік ортасындағы өзінің тіршілік етуіне қолайлы жағдайлары бар нақтылы үлескілерді мекендейді. Олар қоныстанған осындай нақтылы бір үлескіні сол жануарлардың мекен ортасы дейді.

Мысалы, ормандағы қарағай, шырша көбірек өсетін аймақтары тиіннің мекен ортасы болады. Бұл мекенде тиіннің сүйікті азығы – бүр жеткілікті, саңырауқұлақ та көп; тоңса – паналайтын, қорықса – тығылатын, ағаш діңіндегі қуыстар – баспана болып табылады.

Әрбір мекен ортаны жануарлардың көптеген түрлері қоныстанады.