ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

Көмірқышқыл газы + су (күн сәулесі/жасыл өсімдік) → қант (глюкоза) + оттегі ═ фотосинтез.

Өсімдік жапырағының хлоропластарында күн сәулесінің қатысуымен болатын құбылысты фотосинтез деп атайды. Фотосинтездегі хлорофилдің рөлін алғаш сипаттаған орыс ғалымы Климент Аркадьевич Тимирязев (1843-1920).

ІV. Бекіту

Фотосинтез қандай процесс? Қант жапырақтың қай бөлігінде түзіледі? Жарықтың фотосинтез жүретін бөлімі қандай ұлпаға жатады?

 

Сабақ: 20

Білімділігі – гүлдің негізгі құрам бөліктері: тостағанша жапырақшалары мен жыныс мүшелеріне  толық сипттама беріп, олардың құрылысымен таныстыру;

Тәрбиелілігі – адамның тұлға ретінде қалыптасуын, адамгершілік қасиетін, жалпы қоршаған ортаға деген жаңашырлық сезімін дамыту;

Дамытушылығы – пәнге, тақырыпқа байланысты қызығушылықтарын дамыту.

Сынып оқушыларын 3 топқа бөлу арқылы «Өсімдіктің вегетативті мүшелері» тақырыбында білімдері текеріледі

 

3-топ         

 

3-топ            Жапырақтың қызметі

                                                                 Оттек

                         су                             Көмірқышқыл газы

 

Құпия сан: Түрөзгеріс

Оқылатын сұрақтар:

1. Картоп түйнегі

2. Долана ағашының сүрегі

3. Аулағыш құралға айналған

4. Емізікке айналған

5. Мұртшаға айналған

6. Катус тікенегі

Тақтаға ілентін жауаптар: 1.Тамыр; 2.Сабақ; 3.Жапырақ.

Ассосациялық карта: балалар гүл дегенде көз алдарыңа не келеді, ойларыңызға не түседі?

                     Хош иіс                           Әдемілік                Сыйлық


 

                     Көбею мүшесі              Қысқарған өркен          Әртүрлі түстер

Оқулық мәтініндегі суреттерді пайдалана отырып, гүлдің көбею мүшелеріне тірек-сызбаны құрастыру үшін әр топқа тапсырма беріледі.

№12-зертханалық жұмыс.

1. Нағыз гүлден (ол болмаса) немесе гүл бөліктерінің қатты қағаздан жеке-жеке қиылған жапсырма (аппликация) көрнекі құралдардан гүл бөлімдерін табу, пішініне, санына, реңдеріне көңіл аудару.

2. Табиғи (нағыз) гүлден гүл бөліктерінің орналасу тәртібімен танысу.

3. Гүл бөліктеріне қарап жай немесе қос гүлсерікті екендігін анықтап ажырату.

4. Аталық пен аналықты жеке бөліп алып құрылыстарымен танысу, суретін салып атын жазу.

Нәтижесі:  1) Гүлдің құрылысын жаз:

1.____________________________________________ 2.____________________________________________ 3.____________________________________________ 4.____________________________________________ 5.____________________________________________

 

2) Берілген сипаттамалар гүлдің қай бөлігіне тән екенін гүл бөлігінің бас әрпін қойып белгілеңдер («ГС» – гүлсағақ; «ГТ» – гүлтабан; «Т» – тостағанша; «К» – күлте; «А» – аталық; «Ж» – аналық).


1. Гүлдің дәл ортасына орналасқан.

2. Тозаң ұясы бар.

3. Гүлсеріктің ішкі бөлігі.

4. Үлпекке айналған бөлігі.

5. Жәндіктер қоректенеді.

6. Шірне бөлетін бөлігі.

7. Жабысқақ сұйықтық бөледі.

8. Ұшы ілмешекке айналған бөлігі.

9. Екі қабат қабықшасы бар жасушалар жетіледі.

10. Хош иіс шығаратын бөлігі.

11. Мойны бар.

3) Мыналардың қайсысы дұрыс гүл, қайсысы бұрыс гүл?

 

Үй тапсырмасы.  §22 оқып, гүл бөліктерін түрлі қағаздан әзірлеп, қатты қағазға жапсырып әкелу.

Білімділік – гүлшоғырлар, биологялық маңызы туралы білім қалыптастыру.                                     

Дамытушылық – өздігінен іздену, қосымша материалдарды  пайдалану дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік – табиғатты сүюге, аялауға тәрбиелеу.

Біздің сабағымыз 4 бағытта жүргізілмек:  

1. Ой қозғау ( нені білеміз?)

2. Іздену ( нені білгіміз келеді?)

3. Ой қорыту ( нені білдік?)

4. Ой дамыту ( танымдық ойындар)

1. Гүл дегеніміз не?

3. Гүлсерігі деп қандай бөліктерін айтады және олар қалай бөлінеді?

4. Қос жынысты деп қандай гүлдерді айтады?

5. Дара жынысты гүлдердің ерекшелігі неде? Неліктен тек аталық гүл немесе аналық гүл дейді?

6. Бір үйлі, екі үйлі өсімдіктердің бір-бірінен айырмашылығын мысалмен түсіндіріңдер.

7. Гүл формуласы қалай белгіленеді?

8. Жыныссыз гүлдердің ерекшелігі неде? Мысал келтіріңдер.

9. Қызғалдақ гүлінің формуласын жаз.

10. Асбұршақ гүлінің формуласын жаз.

11. Алабота гүлінің формуласын жаз.             

12. Картоп гүлінің формуласын жаз.

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

Іздену (нені білгіміз келеді?)

Гүлшоғыр деп – гүл шығаратын өркенде белгілі ретпен орналасатын ұсақ гүлдер тобын айтады.

Сабағы       негізі              жай                           гүлшоғырлар

                                           күрделі                        түзеді

                    тарамдалған жанама сабақшалары болады

гүлшоғырда гүлдер саны 2-ден бірнеше 100-ге жетеді.

Жай гүл           шашақ         қарақат                    

                                              мойыл

                                              мия

                                               қараған

                        жай масақ      жол желкен

                        собық       жүгері

                                          калла

                        жай шатыр      пияз

                                                 адамтамыр

                                                 наурызшешек

                                                 ақшұнақ

                        шоғырбас        беде

                        себет       күнбағыс

                                        бақбақ

                                        өгейшөп

                                        гүлкекіре

Күрделі  гүлшоғырлар                                    

                                               гүлшетен                 

                                               тамыр                       

                                                күріш

             күрделі масақ         бидай

                                              бидайық

                                              қарабидай

            сырға        қайың

                              терек

                              тал

                              көктерек

            күрделі шатыр           сәбіз

                                                балдырған

                                                 аскөк

Гүл мен гүлшоғырлардың маңызы

                                                                пішіні

                                                                аңқыған хош иісі үшін

       медицинада қолданылады            түймедағы

                                                                жөке

                                                                қырмызыгүл  т.б. шипалық

                                                                 қасиеттері үшін

       парфюмерияда         хош иістері үшін

                                      бал алады, дәмін кіргізеді            жөке

                                                               қарамық гүл шірнелері

        татымды дәм жасалады            қалампыр

                                                            банан

                                      бунақденелілерді еліктіреді          тозаңдану үшін

 

Ой қорыту (нені білдік?)

1. жүгері

2. жолжелкен

3. тары

5. бидай  

6. мия                                            

7. балдырған

8. өгейшөп

9. күнбағыс

10. қараған

11. пияз

12. гүлшетен

13. сәбіз

14. гүлкекіре

15. қарабидай

1. Алдымен алдарыңа үлестірілген гүлшоғыр түрлерінің кеппешөбін жай және күрделі гүлшоғырға бөліп алу.

2. Жай гүлшоғырлардың түрлерін талдап өсімдіктің атын жазып оқулықтағы суретпен салыстыру, суретін салу.

3. Күрделі гүлшоғырлардың түрлерімен танысу, талдау, өсімдіктің атын білу, жай гүлшоғырларына ұқсастықтары мен айырмашылықтарын қарау.

 

1.	2.	3.	4.
5.	6.	7.	8.

 

Қорытынды:

1. Гүлшоғыр дегеніміз не?________________________________________________________

______________________________________________________________________________

2. Жай гүлшоғырынан күрделі гүлшоғыр несімен ерекшеленеді?_______________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

 

Ой дамыту

Танымдық ойындар

«Гүл-дүние көркі» десек қателеспейміз. Гүлдердің де біздер сияқты жаны бар. Олар адамға үлкен пайда келтіреді. Кейбір гүлдер қоршаған ортаға жағымды. Энергия бөледі. Әр адамның өзінің сүйікті гүлі болады. Гүл адамды эстетикалық ляззатқа бөледі. Қазақ халқы қызды гүлге теңеген. Жақсылықта гүл силау-үлкен құрметтің белгісі.

Гүлдер, гүлдер, көп гүлдер,                                   

Қызыл гүлдер, көк гүлдер.

Жайнар кезім келді деп...

( Т. Молдағалиев.)

Кім білмес қыр аруы қызғалдақты,

Өң беріп көркейтеміз әрбір бақты.

Сәні деп өмірімнің, көңілімнің,

Сый етіп, мені жігіт қызға арнапты.      

                                                           (Оразақын Асқар)

Сауалнама

-         Сендер қандай түсті гүлді ұнатасындар?

     Қызыл – белсенділік пен өмірлік күш қуаттың белгісі. Бұл түсті батыл, табанды, ерік  жігерлі  адамдар  ұнатады. Олар қызба, әсершіл, қызу қанды келеді. Негізінен олар жетекшілер. 

     Қызғылт – жалынның түсі, негізінен  ол адамдар ыстық қанды болып келеді. Олар жарқын,   айрықша адамдар. Көптің ішінде ерекшеленіп тұрады. Жұрттың назарын өзіне  аударып алады. Алға қойған мақсаттарына жету жолында өмірлерін қиюға әзір.

      Сары – жылу мен жарықтың түсі. Бұл адамдар көпшіл, достыққа берік,                                                                                                                           еркіндікке талпынғыш. Ол бәрінен де өз еркіндігін биік қойып, әр түрлі шектеулерді жек көреді. Көңіл күй тез өзгергіш, оптимист адам. 

     Алқызыл – нәзік жанды ұяң жандардың түсі. Осындай адамдар туралы жұрт өмірдің тек жақсы,  жарқын жақтарын ғана елеп ескеріп, қараңғы тұстарын ескергісі келмейді. Аузын ашса жүрегі көрінетін кіршіксіз, табиғи болмысты биязы және әдемі заттар  мен    жайлылықты сүйетін адам. Оған сезімталдық нық сенімділік қасиеттері де тән.

      Ақ – шаттықтың түсі ақ түсті ұнататындар өте әсершіл қызба келеді, тез еліктегіш. Мұндай  адамдар кейде өзінің ықпалында қалады, кейде ол өзгенің ықпалында да кетеді. Оларға өздерін  демеп бағыттап отыратын сенімді достар ауадай қажет.

       Көк – адамдар арасындағы жақсы қарым-қатынасты ең жоғары бағалайтын             адамдар. Олар достықты бағалап, ал махаббатты бәрінен жоғары қояды. Олар зұлымдықты, салқынқандықты, араздықты ұнатпайтын ақтілекті жандар.

Сонымен балалар бүгінгі біз гүлшоғырлары мен олардың биологиялық маңызы тақырыбын өттік. Табиғатта гүлдердің түрлері өте көп, олар саналуан. Гүлдер бізді әсемдікке ізгілікке тәрбиелейді. Елбасының халыққа жолдаған «Жасыл ел» бағдарламасын орындау жолында өз үлесімізді қосуымыз қажет. Ол үшін сыныптағы бөлме өсімдіктерін күтіп баптап, аялап отыруымыз керек. Мектеп, өз үйіміздің айналасын көгаландыру жасыл желекке айналдыруға ат салысу бәріміздің парызымыз.

 

Сабақ: 24

1. Жынысты көбеюге гүлдің қай бөлімдері қатынасады?

2. Тозаңдану деген не, оның қандай түрін білесіңдер?

3. Бунақденелілермен тозаңданатын өсімдіктердің негізгі ерекшеліктері қандай?

4. Өсімдіктер жел арқылы айқас тозаңдануға қалай бейімделген?

5. Ұрықтану қай кезде жүреді?

6. Ұрықтану жолын түсіндіріңдер.

Желмен және бунақденелілермен айқас тозаңданатын өсімдіктерге тән

1.Тозаңдары құрғақ, майда, жеңіл, өте көп. 2. Гүл күлтелері ашық реңді. 3. Аталық жіпшелері ұзын, төмен қарай иіліп сәл ғана қимылға тербеліп тұрады. 4. Гүлдері аңқыған хош иісті. 5. Гүлдері реңсіз. 6. Гүлдеріндегі шірнеліктерінен тәтті шірне бөледі. 7. Аналық аузы ірі, түкті. 8. Гүлдерінде иіс болмайды. 9. Тозаңдарының ең сыртқы қабығы қалың, тікенкеті, ілмешекті, бүртікті, өсінділері болатындықтан тегіс емес. 10. Гүлдері көбінесе жай гүлсерікті. 11. Гүлдері қос гүлсерікті, пішіндері алуан түрі. 12. Гүлінде шірнеліктері болмайды.