Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия
жүктеу/скачать 3,68 Mb.
|
| §45. Жыныс генетикасы
Жыныстыц анықталуынын генетикалык механизмі. Табиғатта кездесетін көптеген тірі организмдердің арасындағы аталыктары мен аналықтарының аракатынасы шамамен тең, ягни 1:1 катынасындай болады. Бұл 100 аналыкка 100 аталык сөйкес келеді деген сөз. Осы күбылыстың генетикальщ негізі жыныстардың біреуінщ гомозиготалы (аа), ал екіншісінің гетерозиготалы (Аа) болуына байланысты. Бүл Мендель төжірибелеріндегі талдай будандастырудың нөтижелерімен сөйкес келеді: 2 Аа Л Аа
1Аа I а 1аа
Жүргізілген цитогенетикалык зерттеулердің нәтижесі жануарлар мен өсімдіктердің көпшілігінде аталык жөне аналық организмдердің хромосома жиынтығындағы бір жүп хромосоманың өзгелерінен ерекше болатындығын көрсетті. Кейінірек бүл хромосомалардың жыныстың аньщталуына катысы бар екендігі белгілі болды, сол себепті олар жыныстыц хромосомалар деп аталды. Сөйтш, адам мен жануарлардың жөне өсімдіктердің хромосома жиьштьпында дене (сома) хромосомалар немесе аутосомалармен катар жыныстык хромосомалар да болады. Олар X жене У деп белгіленеді. Сонын, ішінде X хромосома аналыкты, ал У хромосома аталықты аныктайды. Мүны дрозофила шыбыны мысалынан керуге болады (122-сурет). Дрозофиланың дене 
122-сурет. Аталык жэне аналык дрозофиланын хромосомалар жиынтыгы 205Полимер синтезделетін кіші молекулалы зат мономер деп аталады. ЖМК кұрамының күрделілігі оның молекулалық массасының да өте улкен болуын камтамасыз етеді. "Үлкен", "кіші" деген сөздер салыстырмалы шартты түрде қолданылады. Сондыктан Мг<500 болса, кіші молекулалы, Мг>5000 болса, жошры молекулалы косылыс деп саналады. Ал 500 < Мг<5000 болса, онда олигомер (грек, "олигос" — "көп емес, шамалъГ деген мағынаны білдіреді) деп аталады. Бұлай бөлудің негізі молекула шектен тыс көп атомнан тұратын жағдайда олардың сандарының шамалы өзгеруі касиеттеріне аса кеп әсерін тигізбейді, кейде тіпті езгермейді. Полимерлердін осындай ірі макромолекулаларынын пішіні өр түрлі болады. Оларды: сызыцтыц, тармацты немесе торлы жөне кеңістпіктік, т.б. деп беледі. Табиғи полимерлерден целлюлоза мен табиғи каучуктың курылымдары сызыкты екенін білесіндер, ал синтетикалык полимерлерден капрон, төменгі кысымда ондірілетін полиэтилен сызыкты болады. Тармақты кұрылымды полимерлерге: крахмал, полипропилен жатады. Жүн, резеңке мен фенол формальдегид полимерлерінің күрылымдары кеңістік болады. Полимерлердің физикалык, касиеттері полимерлену дәрежесі мен полимердің кұрылымына тәуелді болады. Полимерлер атаулының барлығында сансыз жіңішке жіптердін катарласа немесе шумактала шатасып жатуы мүмкін емес. Үсак молекулалар бірімен-бірі түйін арқылы берік жалғасып, шарбак немесе торкез тәрізді пішінде болады. Мүндай торкездердің үш елшемі: биіктігі, ұзындығы және ені болғандықтан, тримерлі молекула деп аталады (55-сурет). Қазіргі кезде полимерлер өндіру карқынды дамуда. Машина жасау, радио және электротехника, кұрылыс, сонымен қатар кеме, авто, үшак, ракета жасау өндірісін, женіл енеркөсіпті, тұрмысты полимерсіз көзге елестету мүмкін емес. Полимерлердің осындай кеп түрлі болуы олардың жүктеу/скачать 3,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|