Сабақтың тақырыбы : «xix ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті» тарауы бойынша «Жұлдызды сәт»

бойынша «Жұлдызды сәт» ойыны

2. Өз бетінше ізденіп, шығармашылықтарын дамытуға үйрету.

3. Білімдері бойынша бәсекелесіп оқып, ойларын қысқа, нұсқа жеткізуге баулу.

Сабақтың түрі: М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» бойынша

сөйлесу бөліміндегі ойын сабағы.

Мұғалім: Құрметті студентер!Бүгін бізде ерекше сабақ.Оқып, танысқан «XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті» тарауы бойынша оқығандарымызды таразыға салмақпыз. Елбасымыз «XXI ғасыр-бой жарыстыратын емес, ой жарыстыратын ғасыр» деп айтқанындай осы сабақта мына отырған МБ-10-1 тобының студенттері білімдеріміз бойынша бір-бірімізбен бәсекелеспекпіз.Әркім-ақ жұлдыз болуға ұмтылады, биіктен көрінуге талпынады. Сондықтан осы ойында сұраққа бірінші және дұрыс жауап беру арқылы мейлінше көп жұлдыз жинап, бүгінгі сабағымыздың ең құрметті орыны боп саналатын «Жұлдызды мінберді » иеленуге мол мүмкіндігі бар.

Олай болса,

«Жұлдызды сәт»-сын сабақ,

Білімдіден мол талап

Күтіледі.Оны біл,

1. 
   «Жаңғырық» бөлімі. Бөлімнің бұлай аталуы жай емес.Ата-бабамыз көшпелі ел болған.Жазда жайлауға, қыста қыстауға түйеге жүк артып, қонысқа жайлы жерге қоныстанып өткендігін бәріміз білеміз. Көш көлігі табиғаттың бар жағдайына төзімді түйе болса, баспанасы- киіз үй. Біз танысқан XIX ғасырдың бірінші жартысындағы көптеген оқиғалар да қазақтың осынау шұрайлы жерлерін отаршылардың тартып алуына тікелей байланысты болғандықтан, осы кезең әдебиеті, ақын-жыраулары, олардың шығармалары туралы киіз үй артқан түйеден өз үлесіміз-сұрақтарымызды аламыз.(барлық студенттің сұраққа жауаптары тыңдалады.Дұрыс жауапқа жұлдызша үлестіріледі. Жауап бере алмаса, білетін оқушыдан сұралады.)
   

1. 
   Зейнолла Қабдоловтың Махамбет Өтемісұлы туралы айтқан пікірі қандай?
   

2. 
   Қай жылы М. Өтемісұлының 200 жылдығы ЮНЕСКО көлемінде тойланды?
   

3. 
   М. Әуезовтың Сүйінбай Аронұлы айтқан сөзі қандай?
   

4. 
   Бала Сүйінбайға қандай сипаттар тән еді?
   

5. 
   Зар заманмен тұстас өмір сүрген адам мінездерін түзеу туралы жырлаған кім?
   

6. 
   1883 жылы жарық көрген «Қырғыз хрестоматиясында» Майлықожаның қай өлеңдері жарық көрді?
   

7. 
   ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қазақ әдебиетінің мазмұн байлығын толықтырған кімдер?
   

8. 
   Махамбеттің әкесі, отбасы, әкесінің түрмеге қамалуы жайы туралы не білесің?
   

9. 
   ХІХ ғасырдың алғашқы жартысындағы көтерілістің себептері
   

10. 
    Кенесары Қасымов көтерілісі туралы не айтасыз?
    

11. 
    ХІХ ғ. бірінші жартысындағы әдебиет қай бағытта дамыды?
    

12. 
    Махамбет өлеңдерінің жалпы саны, шығармаларының тақырыбы.
    

13. 
    Исатай қазасынан кейінгі өлеңдерінің алғашқы «Мұнар күн» туралы айтыңыз.
    

14. 
    Болашақ ақын, бала Дулат туралы не білесіз?
    

15. 
    Дулаттың «Аягөз», «О, Сарыарқа, Сарыарқа!», «Ақжайлау мен Сандықтас» жырлары туралы айтыңыз.
    

16. 
    Дулат Бабатайұлының «Еспембет» поэмасы туралы айтыңыз.
    

17. 
    Махамбет өлеңдерінің тұңғыш жинағы туралы не білесің?
    

18. 
    Махамбеттің «Қызғыш құс» өлеңін жатқа оқып бер.
    
19. 
    Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының «Ақын аға» деген атпен жарық көрген алғашқы 1-кітабындағы «Екі ана-Зере әже мен Ұлжан шешенің жасөспірім Абайдың өтінішімен ауылдарында бір ай шамасы аялдатып, жырлататын ақыны» кім еді?
    

20. 
    Дулаттың атқамінерлердің мінін бетпе-бет, шаршы топта айтатын қандай арнау өлеңдері бар?
    

21. 
    Майлықожа Сұлтанқожаұлы сөз өнерін үйренуде кімдерді үлгі тұтты?
    

22. 
    Майлықожа қай өлеңінде жаз, күз, қыс, көктемді адам тұрмысымен, шаруа кәсібімен ұштастыра бейнеледі?
    

23. 
    «Зар заман» ұғымының пайда болуы туралы айтыңыз.
    

2. 
   «Дерекке-дәйек» бөлімі. Интерактивті тақтаға жазылған деректердегі дәйектерді бірінші жазған студент жұлдызшаға ие болады.
   

Ойнайық та, ойлайық.

Қандай жұмбақ болса да,

Шешпей оны қоймайық.

Жұлдызсыз мүлдем болмайық!-деп назарларымызды тақтаға аударамыз.

1. 
   Махамбеттің басқа ақын-жыраулардан алабөтен айырмашылығы-бүкіл дерлік өлең толғауларының _______1836-1837ж.ж.елдің батысын дүр сілкіндірген жойқын көтерілістің _______Исатай батыр екеуі бастаған Бөкей ордасы қазақтары көтерілісінің поэтикалық шежіресі болуында.
   

2. 
   ________Дулат Ақтан деген баланың _______________ болашағы
   

3. 
   «Ғасыр жаршысы» бөлімі. Бұл бөлімде Махамбет Өтемісұлы, Сүйінбай Аронұлы, Дулат Бабатайұлы, Майлықожа Сұлтанқожаұлы шығармаларынан үзінді келтіріледі.Студенттер үзінді кімнің қай өлеңінен екендігін тапса, жұлдызша үлестіріледі.
   

Ісінен болдым құса-дерт.

Атасы өткен Айшуақ.

Соның көзі көрді ғой......

(М.Өтемісұлы «Менің атым – Махамбет»)

2....Осы жақта мен өліп.

Артымда тірі сен қалсаң,

Жасөспірім Жақияны.

Жолдасым, саған тапсырдым.

(М.Өтемісұлы «Әй,Махамбет,жолдасым»)

3...Мінгені Исатайдың Көгілдірді ай,

Әскерін Баршақұмға төгілдірді-ай.

Мыңды алған,бірді беріп Ақтабанды,

Жыландай белге соққан бүгілдірді-ай ...

(М.Өтемісұлы «Мінгені Исатайдың Ақтабан-ай»)

4....Қарасы –антқор, ханы-арам

Батыры көксер бас аман .

Бәйбіше –тантық,бай-сараң

Бозбаласы –бошалау,

Қырсыға туды қыз балаң,

Нары-жалқау, кертабан

Құсы- күйшіл,ат- шабан

Жырғалаң жоқ,жобалаң

Есі кеткен ел болды,

Енді қайда мен барам?!.

(Д.Бабатайұлы «Ақжайлау мен Сандықтас»)

5....Бәрін айт та бірін айт,

Туған елге кетсем деп.

Өнерім болса,еліме

Адал еңбек етсем деп,

Болмаса өнер бойымда,

Қараш құл боп өтсем деп...

(Д.Бабатайұлы «Еспенбет»)


6...Көңілмен құрғақ бос жүрсең,

Алақандай жер жүзі

Аспан болар айнадай,

Істемей қолмен іс болмас,

Құры сөзде күш болмас...

(Д.Бабатайұлы «Ақтанға»)

Бөрілі найза атамыз,

Қарасайлап шабамыз,

Қызыл қанға батамыз...

(С.Аронұлы «Бөрілі менің байрағым»)

8....Арғы атам Әділ төре, Абылайдан

Үш жүздің баласына даңқын жайған.

Тінтушідей ордаға кіріп келдің.

Сұраймын аты-жөнің,келдің кайдан?..

«Сүйінбай мен Тезек төре»

9....Халқым бір мені қолдаса,

Халықты тілмен қорғадым.

Сөз шындыққа келгенде,

Бас кессе де, болмадым...

(С.Аронұлы «Әділеттілік орнаса»)

10...Парасатты ер жігіт,

Жақсыдан ыбырат алады.

Ерінбей бейнет еткеннің,

Еңбегі дейді жанады...

(М.Сұлтанқожаұлы «Толғау»)

11....Ақылды жігіт адал жар,

Ұлықты қылып мақтанба.

Ұрлық,өтірік, жалған ант,

Мұсылманға жаққан ба? ..

(М.Сұлтанқожаұлы «Ұрлықтың түбі қорлық-ты»

12....Толарсақтан саз кешіп,

Тоқтамай тартып шығарға.

Қос үлектен туған катепті,

Қара нар керек біздің бұл іске...

(М.Өтемісұлы «Қара нар керек біздің бұл іске»)
Сергіту сәті. (Студенттерден жыраулар шығармашылығы бойынша жаттаған үзінділерін мәнерлеп оқу сұралады. Сол мезгілде ең көп жұлдызша жинаған екі оқушы ортаға шығарылады)

4. 
   «Жұлдызды мінберге жол» бөлімі. Бұл-шешуші бөлім.Қазақ қызы-ешбір халықта кездеспейтін бейне. Қазақ қызы ақылына көркі сай, өзі тұла бойы ізет пен инабатқа толы, қажет жерінде орынды шешім қабылдап, ұтымды жауап бере алатын, шебер де шешен болған. Бүгінде осы қасиеттермен қатар, мыңнан тұлпар болатын білімділікті де қажетсініңкіреп жатамыз. Ақыл-парасаты, асқан білімпаздығымен талайды тәнті еткен қыздарымыз да аз емес. Солардың бейнесінің символикасы іспетті мына ару ұсынатын аз уақытта көп сұраққа жауап берсеңіздер, бүгінгі сабағымыздың төрі – Жұлдызды мінберге ие боласыздар.Олай болса, конверт таңдайық.(Әр студент құмсағат өлшемімен жылдамдық сұрақтарына жауап береді.Дұрыс жауап санымен жұлдызша беріледі. Қорытындысы шығарылады.)
   

1. Бала Абай тыңдаған ақын кім ? (Дулат)

2. Жамбылдың ұстазы кім? (Сүйінбай)

3. Өтемістің үйін шауып, дүние-малын олжалаған кім ? (беріштің ру басы Сүйінішқали)

4.Исатайды жоқтаған Махамбеттің аза жыры. («Мұнар күн»)

5.Үмбетәлі қай елдің ханы? (Қырғыз елінің)

6. Оның әкесі кім? (Орман)

7. Майлықожа Сұлтанқожаұлы қай өлеңінде күнді босқа өткізбей, табыс табуды насихаттады? («Бұлбұл» өлеңінде)

8. «Қырғыз хрестоматиясы» жинағы қай қалада басылып шықты? (Ташкент)

9. 1834 жылы Жәңгір хан кімді старшина етіп сайлады? (Махамбетті)

10. Дулат Бабатайұлы қай жылы дүниеге келді? (1802 ж)

11. Сүйінбайдың ерліктің гимні іспеттес өлеңі («Бөрілі менің байрағым»)

12. Майлықожа неше жасында жетім қалды? (14 жасында)

13. Сүйінбай Аронұлы қай жерде дүниеге келді? (Алматыға жақын жерде Қарақыстақ аулының Бұлақ деген жерінде дүниеге келді.)

14. Майлықожа қай жылдар арасында өмір сүрді? (1835-1898 жылдар)

15. Махамбет Өтемісұлы қай жерде дүниеге келді? (Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданында, Бекетай құмында)

16. Сүйінбайдың арғы атасы кім? (Күсеп)

17. Ол кім болған? (ақын әрі қобызшы)

18. Сүйінбайды ұстаз тұтқан кім? (Жамбыл Жабаев)

19. Махамбеттің өмір сүрген жылдары (1803-1846)

20. Исатай - Махамбет көтерілісінің уақыты (1836-1838 жылдар)

21. Махамбеттің Исатайға арнаған өлеңдері («Исатай деген ағам бар», «Тайманның ұлы Исатай», «Тарланым»)

22. Суырыпсалма ақындық өнер (Айтыс)

23. Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінің шумағы неше тармақтан құралған? (5-10 тармақтан)

24. Махамбеттің 19 жол, 1 шумақтан тұратын өлеңі («Ереуіл атқа ер салмай»)

25. Майлықожа өлеңдерінің жалпы тақырыбы (адамгершілікке үндейтін ғибрат сөздер)

26. Исатай - Махамбет көтерілісіне қатысқан жалынды жыршы кім? (Шернияз Жарылғасұлы)

27. Дулат Бабатайұлы қай өңірде туылған? (Қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданында туылған)

28. Махамбет – ақын, әрі ... (күйші, палуан)

29. «Исатай – Махамбет» дастанының авторы (Ығылман Шөреков)

30. Махамбет поэзиясының жанры (толғау түріндегі лирика)

31. «Бұлбұл» өлеңі кімдікі? (Майлықожа Сұлтанқожаұлы)

32. Махамбетті старшын қып сайлаған кім ? (Жәңгір хан)

33. Махамбеттің жорықтағы ағасы кім ? (Исатай)

34. Өз заманының «байғыз қарты» атанған кім ? (Дулат)

35. Өтемістің неше баласы бар ? (он)

36. Махамбет Өтемістің нешінші ұлы ? (үшіншісі)

37. Біз қай ғасыр әдебиетін оқыдық?( XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті)

38. Бүгінгі сабағымыз қандай технрологиямен жүргізіп отырмыз?(М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» Сөйлесу бөлімі)

IV. Бағалау. Сабаққа белсенді қатысқан студенттер бағаланады.

Жеңімпаз студент Махамбеттің «Жұмыр қылыш» күйімен мінберге тұрып, өз арман-мақсатымен бөліседі. Жеңімпаз студенттің құрметіне Ж.Байырбекова орындауындағы Майлықожаның термесі жолданады.