Әңгiмелеу (сұхбат).Абай Құнанбаев (1845-1904)
Абай Құнанбаев-ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.
"Жетінші қара сөз"
Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады: біреуі-ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Бұлар-тәннің құмары, бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды. хәм өзі өспейді, қуат таппайды. Біреуі-білсем екен демектік. Не көрсе соған талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен болса, оған қызығып, аузына салып, дәмін татып қарап, тамағына, бетіне басып қарап, сырнай-керней болса, дуысына ұмтылып, онан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп, "ол немене?", "бұл немене?" деп, "ол неге үйтеді?" деп, "бұл неге бүйтеді?" деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі-жан құмары, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен деген.
Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдеп, ең болмаса денелеп білмесе, адамдықпен орны болмайды. Оны білмеген соң, ол жан адам жаны болмай, хайуан жаны болады. Әзелде құдай тағала хайуанның жанынан адамныңжанын ірі жаратқан сол әсерін көрсетіп жаратқаны. Сол қуат жетпеген, ми толмаған ессіз бала күндегі "бұл немене, ол немене?",-деп, бір нәрсені сұрап білсем екен дегенде, ұйқы, тамақ та есімізден шығып кететұғын құмарымызды, ержеткен соң, ақыл кіргенде, орнын тауып ізденіп, кісісн тауып сұранып, ғылым тапқандардың жолына неге салмайды екеміз?
Сол өрістетіп, өрісімізді ұзартып, құмарланып жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді. Тәннен жан артық еді, тәндә жанға бас ұрғызса керек еді. Жоқ, біз олай қылмадық, ұзақтай шулап, қарғадай барқылдап, ауылдағы боқтықтан ұзамадық. Жан бізді жас күнімізде билеп жүр екен. Ержеткен соң, күш енген соң, оған билетпедік. Жанды тәнге бас ұрғыздық, ешнәрсеге көңілменен қарамадық, көзбен де жақсы қарамадық, көніпайтып тұрса, сенбедік. Көзбен көрген нәрсенің де сыртын көргенге тойдық. Сырын қалай болады деп көңілге салмадық, оны білмеген кісінің несі кетіпті дейміз. Біреу кеткенін айтса да , ұқпаймыз. Біреу ақыл айтса: "Ой, тәңірі-ай, кімнен кім артық дейсің!" дейміз, артығын білмейміз, айтып тұрса ұқпаймыз.
Көкіректе сәуле жоқ, көңілде сенім жоқ. Құр көзбенен көрген біздің хайуан малдан неміз артық? Қайта , бала күнімізде жақсы екенбіз. Білсек те, білмесек те, білсек еекн деген адамның баласы екенбіз. Енді осы күнде хайуаннан да жаманбыз. Хайуан білмейді, білемін деп таласпайды.Біз түк білмейміз, біз де білеміз деп надандығымызды білімділікке бермей таласқанда, өлер-тірілерімізді білмей , күре тамырымызды адырайтып кетеміз.
Талқылауға аналған сұрақтар
1. "Жан бізді жас күнімізде билеп жүр екен. Ержеткен соң, күш енген соң, оған билетпедің" деген сөздерін қалайша ұқтыңдар, балалар?
2. Тәннің "азығы" неліктен бірдей емес?
3. Рухани байлыққа не жатады?
|
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Абай.Шығармаларының бір томдық толық жинағы. Алматы,
1961 ж., 267 б.
2. А.Абдрахманова. «Абай – дана ақын». Алматы .// Ұлағат, № 6, 2007 ж., 123 б.
3. Р. Сыздық. «Абайдың сөз өрнегі». Алматы, «Санат», 1995 ж.
4. Е.Ахмерова . «Абай және бизнес». Алматы. // Ұлағат, № 3, 2008 ж. 98 б.
5. Д.Омаров. Абайтану «Білім алу». Алматы., 2002 ж., 155 б.
|
