Сабақтың тақырыбы: аитв/житс-тен қорғану өз қолыңда

 ЖИТС сөзін таратып айтқанда, « Жүре пайда болған Иммунитет Тапшылығы Синдромы» дегенді білдіреді. Бұл қорғаныш жүйесінің күрделі зақымданғанын айқындайтын жұқтырылған белгілердің жиынтығы. Жүре пайда болатын Иммунитет Тапшылығы Синдромы басқа жұқпалы аурулардың жұғуына жағдай жасайды, яғни адамның қорғаныш қабілетін төмендетеді.

СПИД қоздырғышын немесе адамда иммунитет жетіспеушілікті туғызатын вирусты (ВИЧ-1) 1983 жылы француз ғалымы, вирусолог Л.Монтанье тапты. Ал 1984 жылы америкалық ғалым Р.Галло вирустың барлық қасиеттерін жан-жақты тексеріп жариялады.

ЖИТС ауруы болғаннан бері адам баласының өмірі қорқынышты жағдайда өтуде, өйткені ЖИТС өте қауіпті қатер, оны «ХХІ ғасыр обасы» деп бекер атамаған. Қорқынышты жағдайдың себебі: ауруды және вирусты жұқтырған адамдарды емдейтін дәрі дәрмек жоқ. Тіпті жақын арада оған қолданатын вакцина мен дәрілерді шығару мүмкіндігі белгісіз. Ол вирус иммунитет жүйесін зақымдап, көптеген басқа жұқпалы аурулардың бас көтеруіне жағдай жасайды. Сондықтан ЖИТС – мен ауырған адам ерте ме – кеш пе өлетіні анық. Міне бұл аурудың пайда болғанына қанша жыл өтсе де аурудан түгелдей емделіп шыққан ешкім кездескен емес.

Адам ағзасына енген ол қанның лимфоцит клеткаларының ішіне кіріп, клетканың генетикалық аппаратына жабысып тез көбейе бастайды.Осының әсерінен клетка жарылып өледі.Одан шыққан вирустар жаңа клеткаларға жабылып,өткен процестерді қайталайды. Лимфоцит клеткаларының осылай өле беруі салдарынан күндердің-күнінде ағзасында иммунитет жетіспеушілік пайда болады.Бұл жасырын кезең ондаған жылға дейін созылуы мүмкін.Айырықша еске салатын жай, осы жасырын кезең кезінде адам өзін аурумын деп есептемейді.Бірақ, ол өзімен қатынастағы адамдарға жұқпалы аурудың көзі ретінде СПИД-ті тарата береді.

Вирус адамға жұққаннан кейін ЖИТС ауруының жасырын кезеңі басталады. Ол кезең бірнеше айдан 6-7 жылға созылуы мүмкін. Осы кезеңнің ішінде вирус жұққан уақыттан бірнеше апта өткеннен кейін аурудың кейбір белгілері білінуі мүмкін. Мысалы; адам ұзақ уақыт бойы себепсіз делсал болады, оқтын-оқтын дене қызуы көтеріліп, басы ауырады, іші өтеді. Егер желкедегі, қолтықтағы, бұғана үстінде бездер үлкейсе – ол аурудың өте бір күдікті белгілері болып табылады.

Жасырын кезеңнің аяғында вирустың көбейіп иммунитет қабілетіне зақымын келтіруіне байланысты адам түрлі-түрлі ауруға шалдыға бастайды. Мысалы, өкпе қабыну, туберкулез, ісік ауруларының да біраз түрлері көріне бастайды. ЖИТС вирусы орталық жүйке жүйесіне әсерін тигізіп, есалаңдыққа шалдықтырады.

Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының шешімімен 1988 жылдан 1 желтоқсан – Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні. Бұл күн жапа шегушілердің қайғы-мұңына, осы жұқпалы дерттің әлем бойынша қауіптілігін түсінетін ниетке толы күн.

- АИТВ жұқтырған  адамның қанын құйғанда немесе мүшесін ауыстырып салғанда.

- Медициналық мекемелерде стерилденбеген құрал- жабдықтарды пайдаланғанда.

- Қан тамырына есірткі енгізу үшін ине мен шприцтерді бірлесіп пайдаланғанда.

- Құлақ тесу үшін, пирсинг және  татуировка үшін стерилденбеген құрал-жабдықтарды пайдаланғанда.

- АИТВ бар анадан баласына жүкті болғанда, босанғанда және емізгенде.

Ал енді қай кездерде жұқпайды?

Абай

АИТВ қалай  жұқпайды:

  -  қол алысқанда, құшақтасқанда;

-   гигеналық заттар, денеге жағатын немесе киімге себетін иіс-майлар арқылы;

-   бассейнге,  ваннаға, моншаға барғанда;

-   су және ауа арқылы;

-   жәндіктер шаққанда және жануарлармен  жанасқанда;

-   ойыншықтар, спорттық құрал-жабдықтар арқылы;

-   жәй сүйгенде.

 Амандасқанда, құшақтағанда, иіскегенде

 Тамақты бір ыдыстан ішкенде

 Бірге жуынып, орамалмен сүртінгенде

су, ойыншық арқылы

ЖИТС деген тағы да бір жау шықты,

Жер астына жөнелтті небір албыртты.

Ажал себер аждаһадан аулақ бол,

Жастар неге сақтамайды саулықты?

О, жаратқан!

Бұл тірлікте не тындырдым, не көрдім,

Құрбанымын ЖИТС деген кеселдің.

Ақтамай-ақ кетіп барам арманын

«Жалғыз бала» деп өсірген әкемнің.

Кім кінәлі, аялаған анам ба,

Бар қажетті даярлаған қоғам ба?

Тек қана өзім кінәлімін, сол үшін

Улы дерттің құрбаны мен болам да.

Жас жеткіншек!

Өздеріңе өлер кезде айтып кетер - борышым,

Ауырсаңдар бұл кеселмен,

Дәрігер де бере алмайды қол ұшын.

Құтқаратын күш жоқ, онда әлсіз тірі өліксің,

Жат әдет пен темекіге, есірткіге жоламаңдар сол үшін!

ЖИТС – тажал,

Күресейік белсеніп,

Қиндықты тастайық та еңсеріп!

Жас ұрпақпыз – халқымыздың қорғаны,

«болашағым» дейді бізге ел сеніп.

Қазақпын мен жеті жұтты өткерген,

Аман-есен өтіп келген өткелден.

СПИД деген аждаһа бар, сақ болайық,

Дүниені орап келер беткейден.
Обасы ол ХХІ ғасырдың,

Айырмаған досың менен қасың кім?

Мың-миллиондап жеп келеді жегі құрт,

Қиылуда қыршынынан жасыл гүл.

Таңдамайды, талғамайды кімді де,

Қазақ, орыс, америка, үнді ме?

Тыңдаңыздар, оқыңыздар, көріңдер,

Жұтпақшы ол тірлікті де, күнді де.
СПИД деген – ғасыр уы, зобалаңы,

Сан адамға жазылмас жара салды.

Сан адамды өмірден алып кетті,

Мамандар да бір емін таба алмады.

Ей, адамзат, бұл дертке мойынсұнба,

Өлмейсің сен үміт пен сенім барда!

Салауаттылық – жарқын өмір кепілі,

Көтер басты, тағы айтамын, мұңайма!

Жігерің бар, талабың бар, қайратың,

Мақсат тұтсаң қанатың бар талмайтын.

Өз-өіңді ұстай білсең тартынып,

Өмірің бар алда әлі солмайтын.
Салауатты өмір салтын қолдайық,

Әдеттен жаман әманда аулақ болайық!

Өз өмірің өз қолыңда, ей, жастар,

Су ішпеген гүлдей болып солмайық!

Бұл өмірде не керек?

Дұрыс сөйлеп, дұрыс жүру керек.

Ішімдік ішпей, шылым шекпей,

Денемізді шынықтыру керек.

Ерте тұрып ,кеш жатып,

Есірткіге еліктемей,

Ерінбей еңбек ету керек,

Бәрі: Бәріне де салауатты өмір керек.

2-жүргізуші:

ЖИТС пандемиясы аумақты, ұлтты, жалпы адамзатты жынысы мен жасына ажыратып жатпайтын, бүкіл жер шарына қаһарын төгіп, бүкіл қоғамды зардаптайтын дүлей күш. Денсаулық тәрбиесі – ортақ мәселе. Елімізде ғасыр індетіне айналған жат қылықтарды жасөспірімдер бойынан алшақтату әр адамның өз еркіне, біліміне байланысты.