Сабақтың тақырыбы: Есімдік, түрлері туралы түсінік.


Дайындаған: Мушатова Жанар



бет2/4
Дата29.03.2017
өлшемі0,5 Mb.
#12698
түріСабақ
1   2   3   4


Дайындаған: Мушатова Жанар

Есімдік. Есімдіктің түрлері

Сабақтың тақырыбы: Есімдік. Есімдіктің түрлері

«Д.А.Қонаев атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі Даулетова Светлана Куанышбаевна

Сабақтың мақсаты:

1. Білімдік: есімдік туралы жалпы түсінік. Мағыналық, тұлғалық жағынан білім беру. Ауызша, жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып, оқушылардың білімдерін толықтыру.

2. Дамытушылық: оқушылардың қабілетін дамытуда, оқушы сезіміне әсер ететіндей, сабаққа ынтасын дамыту үшін таблица, карточка, т.б. құралдар мен әдістерді пайдалану. Ой қорытып, нақты шешім жасауға үйрету.

3. Тәрбиелік: сауатты жазуға, ұқыптылыққа баулу, бір-бірін тыңдай білуге үйрету, сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар есімдіктің түрлерін толық меңгереді, есімдік туралы алған теориялық білімдерін практикада қолданады.

Әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ой қорыту, ізденіс, тест

Жұмыс түрі: ұжымдық

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгеру



Сабақтың көрнекілігі: есімдік туралы кестелер, карточкалар, оқулық, тест сұрақтары

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру. а) сәлемдесу, ә) түгелдеу; б) сабаққа оқушылардың даярлығын тексеру.

II. Есіңе түсір.

Жаңа сабақты түсіндіруде қойылатын кіріспе сұрақтар:

- Сөз таптары дегеніміз не?

- Қазақ тілінде неше сөз табы бар?

- Сіздер нешеуін таныстыңыздар?

«Есімдік» тақырыбы тақтаға жазылады. Есімдік туралы , оның мағыналық түрлерін көрсететін кесте тақтаға ілінеді.



III Жаңа сабаққа түсінік алу. Есімдіктер – заттың атын, сынын, санын, я олардың аттарын білдірмейтін, бірақ солардың орнына жұмсалатын сөз табы. Есімдіктер жіктеледі, септеледі тәуелденеді және көптеледі. Мағыналарына қарай есімдіктер мынадай топтарға бөлінеді:

1. Жіктеу есімдігі

2. Сілтеу есімдігі

3. Сұрау есімдігі

4. Өздік есімдік

5. Жалпылау есімдігі

6. Белгісіздік есімдігі

7. Болымсыздық есімдігі



1) Жіктеу есімдіктер – белгілі бір жақ түрінде қолданылатын есімдіктің түрі. Мен, сен, сіз, ол,біз,сендер, сіздер, олар деген сөздер жатады.

2) Сілтеу есімдік – нұсқау және көрсету мағыналарын көрсетеді: бұл, мынау, анау, сол, мына, міне.

3)Сұрау есімдігі – жауап алу мақсатында қойылған сұрақтар. Қазақ тіліндегі барлық сұраулы сөздер жатады: кім? неше? қайда? неге?

4) Өздік есімдігі – әр түрлі тұлғадағы өз деген бір ғана сөз: өз, өзім, өз-өзіне, өзіміз.

5) Жалпылау есімдігі – жалпылау, жинақтау мағыналарын білдіретін есімдіктің түрі: барлық, бәрі, тегіс, түгел, күллі. 

6) Белгісіздік есімдігі - белгісіз мәнде айтылатын сөздер. Жасалауына әр, бір, әлде деген үш сөз ұйтқы болып қызмет атқарады: әркім, әлдекім, әрқалай, бірнеше, бірдеме,кейбір, әрқалай.

7) Болымсыздық есімдігі – болымсыздық мағынаны білдіреді. Негізінде еш деген сөзбен кейбір есімдіктердің бірігуі арқылы жасалады: ешкім, ешқайда, ештеме, ешқашан, дәнеңе.

IV Жаңа тақырыпты пысықтау.

1-тапсырма: Көп нүктенің орнына тиісті есімдіктерді қойып жаз. ... ата- анаңызбен тұрасыз ба? Мұрат ... әңгімені айтты. Ауа райы ... тамаша! Әр халықтың ... ұлттық тағамы бар. ... үйде жақын досым тұрады. Университеттің ... корпусы бар. Отанын қорғау – ... азаматтың борышы. ... өтірік айтпа. Мына хат ... келген? Есімдіктер: сіз, қандай, өзінің, бұл, бірнеше, әрбір, ешқашан,кімнен, бізге

2-тапсырма: Семантикалық картамен жұмыс - есімдіктерді топқа ажыратыңдар - таңдаған есімдіктермен сөйлем құрастырыңдар р/с Мысалдар жіктеу сілтеу сұрау өздік белгісіздік болымcыздық жалпылау 1. Барлық + 2. Олар + 3. Мыналар + 4. Өздері + 5. Ешқашан + 6. Қайда? + 7.. Бәрі + 8. Кейбіреу + 9. Ешқайда + 10. Әлдеқайда + 11. Өзіміздің +

ІV.Сабақты бекіту:

Тест жұмысы

1. Есімдік қалай қолданылады? А) сұрақтарға жауап беру арқылы В) қолданылмайды С) есім сөздердің орнына қолданылады Д) етістік сөздерінің орнына қолданылады Е) мұндай сөз табы жоқ

2. Жіктеу есімдіктерін белгілеңіз: А) ендеше, соңдықтан В) туралы, үшін С) оның, сіздер Д) Және, әрі Е) да, де, та, те

3. «Мен» жіктеу есімдігінің барыс септігінде түрленіп тұрғанын көрсетіңіз: А) менің В) менде С) менімен D) маған Е) мені

4. Өздік есімдігін табыңыз: А) бәрі, барлығы В) біреу, әркім С) мен, сен D) мынау, анау Е) өзіміз, өзге

5. «Біреу, әркім, әлдекім» сөздері қандай есімдікке жатады? А) жалпылау В) болымсыздық С) белгісіздік Д) өздік Е) сұрау

6. «Ешқашан» сөзінің орыс тіліндегі баламасын көрсетіңіз: А) нет В) никуда С) никогда Д) нельзя Е) ничего

7. Орыс тіліндегі « весь, все, всякий» сөздері қандай есімдікке жатады? А) жалпылау В) белгісіздік С) болымсыздық Д) өздік Е) жіктеу

8. «Қазақ тілін білу- өзіміз үшін керек», - деген сөйлемнің есімдігі қайсы: А) үшін В) өзіміз С) білу Д) қазақ тілін Е) керек

9. Қай сөйлем сілтеу есімдігінен құралған: А) Менің кітабым таза. В) Кітап - білім бұлағы. С) Кітап не үшін керек? Д) Бұл кітапты мен оқимын! Е) Қазақ тілі кітабын таза ұста!

10.Жалпылау есімдікті көрсетіңіз. A) Сен. B) Өзінің. C) Анау. D) Бәрі. E) Ешкім. V Өзіңді тексер. Тақтаға тестінің жауабы көрсетіледі. Қате жіберілген сұрақтарды талдау. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C C D E C C A B D D

VI Сабақты қорытындылау: Мен не білдім, не түсіндім? - Бүгінгі сабағымызда қандай сөз табымен таныстық? - Есімдік дегеніміз не? - Мағынасына қарай есімдіктің неше түрі бар? - Бүгінгі сабағымыз сендерге ұнады ма?

VII. Үйге тапсырма: Есімдіктерді қатыстыра отырып, « Табиғатты аяла! » тақырыбында әңгіме жазу

VIII. Оқушыларды бағалау.

Қазақ тілі (6-сынып)

Сабақтың тақырыбы: «Есімдік»

Сабақтың мақсаты:

Білімдік: Есімдік туралы түсінік, жалпы мағлұмат беру.

Мағыналық: Тұлғалық жағын меңгерту

Дамытушылық: Шығармашылық қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Адамгершілік, парасат тәрбиесін беру

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер, тірек-сызбалар т.б

Сабақтың барысы: Түсіндіру әдісі қолданылады.

І. Жаңа сабақ тақырыбы «Есімдік» интерактивті тақтада көрсетіледі.

Жаңа сабақты түсіндіруде сұрақ-жауап әдісі қолданылады.

Қойылатын сұрақтар:



  • Сөз таптары дегеніміз не ?

  • Оның неше түрі бар ?

  • Осы уақытқа дейін біз неше сөз табын өттік ?

  • Сөз табының ерекшеліктері неде ?

ІІ. Зат есім, сын есім, сан есім тақырыптарында оқығандығын қорытамыз. Осы үш сөз табын алмастырып айтады, солардың орнына жүретін сөздерді келтіріп сөйлем құрайды. «Есімдік» тақырыбын дәптерлеріне жазады.


ІІІ. Есімдік туралы, оның мағыналық түрлерін көрсететін таблица интерактивті тақтадан көрсетіледі.
Жіктеу

Сілтеу


Сұрау
Есімдікк

Өздік


Жалпылау

Белгісіздік

Болымсыздық
Оқушыларға есімдік туралытүсінік беремін. Есімдіктерлің көне заманда пайда болған сөздердің қатарына жататынын айтамын. Тілімізде ерте заманнан келе жатқан байырғы түбір есімдіктер бар. Олар: мен, сен, ол, біз, қай ?, кім ?, не ?, бұл, сол, осы т.б. Бұлар: ме-н, с-ен, қ-ай, кі-м деп бөлшектеп айтылатынын түсіндіремін. Қазір бөлшектеп, талдап жатуды қажет етпейтіні айтылады. Тіліміздің жетіліп, баюына байланысты кейінгі заманда (соңғы кезде) туралы қалыптасқан есімдіктер де көп. Олар: бір, бар, біреу, бүкіл, күллі, түгел, мынау, анау, сонау, бірдеңе, брнеше, әлдеқайда т.б. Мағыналары өзгере келе есімдік болғаны ескертіледі. Интерактивті тақтада мыналар көрсетіледі:


  1. Жамбыл – ХХ ғасырдың Гомері. Ол жүз жасаған

  2. Сәкен, Ілияс, Бейімбет - қазақ халқының мақтаныштары. Олар қуғын-сүргін құрбандары болды.

  3. Бірнеше оқушы олимпадаға қатысты. (Бірнеше – сан есім)

Оқушылар мыналарды талдайды. Есімдіктерді табады. Есімдіктің мағыналарына қарай түрленуі тақтадан көрсетіледі. Оқушылар тақтамен жұмыс жасайды. Мысалдар жазып, есімдіктердің орнына тұрған сөздерді тұлғасына қарай айыру тапсыралады.

  1. Мұқағалидың мұрасы - өлмес мұра. (оның)

  2. Қызықты кітапты сен оқы (осы)

  3. Он шақты оқушы концертке қатысты (бірнеше)

Оқушылар кеспе қағаздармен жұмыс жасады.

Интерактивті тақтамен жұмыс жүргізіледі. Сюжетті суреттер көрсетіледі (оқушылар шағын шығармаларды оқып, талдады).

Сабақты пысықтап, бекіту үшін оқушыларға бірнеше мысалдар беріледі, өздері есімдердің орнына есімдктерді қойып айтып береді.

Оқушылармен жұмыс: Кітапта берілген жаттығуларды оқып, есімдігін табады.

Үйге тапсырма: Оқушылар есімдігі бар сөйлем жазады, талдайды. Ақындардың өлең жолдарынан есімдіктерді ауызша тауып, мысал келтіреді.

Сабақты бекіту үшін грамматикалық ойын «Қызықты тор көздер» ойыны ойналады.

Сабақ қорытылады. Оқушылар білімі бағаланады.



ЕСІМДІКТЕРДЕН ӨТКЕНДІ ҚАЙТАЛАУ

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктерден өткенді қайталау 
Сабақтың мақсаты: 
Білімділік: Есімдік туралы алған теориялық білімдерін практикада қолдану; 
ауызша, жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып, білімдерін бекіту. 
Дамытушылық: ойлау қабілеттерін, қиялдарын дамыту; ой қорытып, нақты шешім жасауға үйретіп, өздеріне сенімдерін арттыру. 
Тәрбиелілік: сауатты жазуға, ұқыптылыққа баулу; топпен жұмыс жасап, бір-бірін тыңдай білуге үйрету, сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру. 
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ 
Оқытудың әдісі: жинақтау, талдау, сын тұрғысын ойлау, сатылай кешенді талдау, тест, т. б. 
Пәнаралық байланыс: әдебиет, математика, орыс тілі, ағылшын, неміс тілі, биология. 
Сабақтың көрнекілігі: есімдіктің жасалу жолына арналған кестелер, ашық 
формалы тест, сөзжұмбақ, бейнефильм, компьютер, бағалау парақшалары, т. б. 

Сабақтың барысы: 


І. Ұйымдастыру кезеңі: а) сәлемдесу, ә) түгелдеу; б) сыныпты сабаққа даярлау. 
(Топ жетекшілеріне бағалау парақтарын таратамын) 

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру 


а) Қызығушылығын ояту 
Математикалық ойын «Ғажайып алаң» 
Таңбалары әр түрлі сандарға амалдар қолдану арқылы мына есептерді шығарып, төмендегі ұяшықтардағы жасырын сөзді табайық. 
І топ --------------------------------------- ІІ топ ------------------------------- ІІІ топ 
11, 5+(- 2, 5)=9 ---------------------- - 12, 5х(- 2)=25 ------------------- - 10, 2+12, 2=2 
20, 2х2+(- 3, 4)=37 ------------------ - 153:(- 3)=51 --------------------- - 44х(- 2): 8=11 

Жеңімпазға: 


99: (- 9) х(- 3)=33 
ә) Жұмбақ сұрақтар «Бұл қай есімдіктер?» 
1. Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдік есімдіктің қай түрі? (Біз – жіктеу есімдігі) 
2. Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды. (Сұрау есімдіктері) 
3. Жақтас жалғауға жіктеле қояды, жақтас емесіне жоламай қояды. (Мен, сен) 
4. Көпшіл және көңілшек 
Ештемені бөліп жармайды 
Көптік ұғым беріп 
Көпшілікті қармайды (Жалпылау есімдіктері) 
1. Құрамындағы сөздің көбін көршісінен сұрап алыпты. Алдына бір буын қосыпты да, есімдіктің бір түрі боп тұра қалыпты. (Болымсыздық есімдіктері) 

Жаңа сабақ. 


а) Сөзжұмбақ «Бұл да қызық». 
Тапсырма. Есімдік деген сөздің құрамында қанша дыбыс болса, есімдіктердің түрлері де сонша. Енді сіздер тапсырманы орындадыңыздар. Шақпаққа мыналарды жазсаңыздар, ерекше тордағы сөзді оқисыздар. 

1. Сілтеу есімдігі. 


2. Сұрау есімдігі. 
3. Өздік есімдігі(I жақ көпше түрі, тәуелденіп тұр) 
4. Белгісіздік есімдігі. 
5. жалпылау есімдігі 
(Ережесін бірден сұрап отырамын) 
ә) Сатылай кешенді талдау. 
Бұл жерде ешкім сырымды білмейді. 

Бүкіл ауыл Қазының төрт қанат киіз үйіне жиналды 


Бұл ----------------- Ешкім ----------------------- Бүкіл 
негізгі ----------------- негізгі ----------------------- негізгі 
дара --------------------- күрделі ---------------------- дара 
есімдік -------------------- есімдік --------------------- есімдік 
сілтеу ------------------------- болымсыздық ----------- жалпылау 
сұрағы: қай ------------------- сұрағы: кім ---------------- сұрағы: қай 
анықтауыш ---------------------- бастауыш ------------------- анықтауыш 

б) Мәтінмен жұмыс (Акула жайлы бейне фильм қойылады) 


116 - жаттығу. Акула. 
Мәтіндегі есімдіктерді мағынасына, сұрағына, тұлғасына қарай жазбаша талдатамын. 
В) Полиглот (асты сызылған сөздерді орыс, ағылшын, неміс тілдеріне аудару керек) 

І топ 
Тарих қана, халық қана туатын 


Алыптардың арқа тұтпас кім атын? 
Ұлы арманын жырлау үшін қазаққа 
Керек болды Абай сынды ұлы ақын! 
(Жарасқан Әбдірашев) 

ІІ топ 
Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, 


Еңбегің мен ақылың екі жақтап. 
(Абай) 

ІІІ топ 
Әркімді адам сүйремек, 


Заманды қай жан билемек? 
Заманға жаман күйлемек, 
Заманы оны илемек. 

Бекіту 
А) Көру диктанты. (Жатқа жазып, есімдіктерді талдау) 


Басқа жұрт балалары оқу қуған, 
Біліммен өз жұртының бетін жуған. 
Ішіп - жеп жүрсе егер жайған малдай
Адамзат жер жүзіне не үшін туған?! 

ә) Тест (компьютер арқылы көрсетіледі) 


Ашық формалы тест 
Нұсқау: толықтырыңдар 
1. Үлкенді сен сыйласаң, 
Кіші...(сені) сыйлайды. 
2. Жаманның...(өзі) бола алмайды, 
Болғанды көре алмайды. 
3. Балапан ұяда...(не) көрсе, 
Ұшқанда соны іледі. 
4. Не ексең,...(соны) орарсың. 
5. Біреу тойып секіреді, 
...(Біреу) тоңып секіреді. 

Қорытынды 


А) Бекіту (Дәстүрлі сұрағымыз) 
- Екі көз не үшін керек? 
- Жақсыларды көру үшін. 
- Екі қолың не үшін керек? 
- Елге көмек беру үшін керек. 
- Құлақ деген не үшін керек? 
- Ақыл - кеңес тыңдау үшін 
- Тіл мен жағың не үшін керек? 
- Ақиқатты айту үшін. 
- Ал аяғың ше? 
- Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін. 
- Ал есімдік не үшін қажет? 
- Иә, туған жерге жету үшін екі аяғың қандай қажет болса, қазақ тілінің дәрежесі жоғары болуына есімдік сынды сөз табының қосар үлесі зор. Жүйелі ойлау мен ой - өріс кеңістігінің кеңеюіне есімдік те үлкен ықпал етеді. 

ә) Кластер мен немесе топтастыру әдісі 


Сонымен, есімдік жайлы білдік? 
ЕСІМДІК 
↓ 
....... 

Б) Бағалау (Бағалау парақшаларын жинап аламын) 



Үйге тапсырма 
І топ - Ой толғау. «Достық - татулық белгісі» 
ІІ топ - Сыр толғау. «Ауылым - алтын бесігім» 
ІІІ топ - Жыр толғау. «Ұрпағы ардақ тұтып, бас иеді рухына» 


Сабақтың тақырыбы: «Есімдік. Жіктеу есімдігі»

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: есімдік туралы түсінік, оның ішінде жіктеу есімдігі туралы жалпы мағлұмат беру, оның ерекшелігін ұғындыру.
Дамытушылық: оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға, сауатты жазып, оқу дағдыларын жетілдіруге және шығармашылық қабілетін дамытуға баулу.
Тәрбиелік: оқушылардың белсенді ойлау қызметтерін жандандыру, грамматикалық тапсырмаларды орындау арқылы шапшаңдыққа тәрбиелеу, ұлттық дүние танымын қалыптастыру.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап, ой қорыту, танымдық ойындар.
Сабақтың түрі: жаңа сабақты меңгерту, ұжымдық, ойын сабағы
Сабақтың көрнекілігі: тест жұмысы, жұлдызша, кестесөздер.
Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.
а) Сыныптағы оқушыларды түгелдеу.
ә) Сыныптағы оқушылардың даярлығын тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Есіңе түсір. Жаңа сабаққа қатысы болғандықтан, есім сөздерді «Жұлдызды сәт» ойыны бойынша қайталау.
1. Зат есім қандай сөз табы? - (Есімдер тобы).
2. Зат есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді? – (жалпы, жалқы, деректі, дерексіз).
3. Жалпы, жалқы зат есімдер. – (біркелкі заттарды, құбылыстарды жаппай атайтын сөздер; арнайы берілген есімдер мен атауларды - жалқы есім дейміз.
4. Сын есім қандай сөз табы? – (Есімдер тобы).
5. Мағынасына қарай нешеге бөлінеді? – (сапалық және қатыстық сын есім).
6. Туынды сын есімдер қалай жасалады? – (жұрнақ арқылы есім сөзден де, етістіктен де жасалады).
7. Құрамына қарай сын есім нешеге бөлінеді? – (дара және күрделі сын есім).
8. Сан есім қандай сөз табы? - (Есімдер тобы).
9. Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді? – ( есептік, реттік, болжалдық, топтау, жинақтық, бөлшектік сан есім болып 6 - ға бөлінеді).
10. Сан есім құрамына қарай неше түрге бөлінеді? - (дара және күрделі).
Жауап берген оқушыларға жұлдызша беріп отырамын.

ІІ. Жаңа сабақ. Тақырыбы: «Есімдік. Жіктеу есімдігі».
Талғат биыл мектепті бітірді. Ол енді қалада оқиды. Мен оған хат жазып тұрамын. Мұндайда кім қуанбайды дейсіз?
Қарамен жазылған сөздер есімдіктер деп аталады.
Мысалы: Бірінші сөйлемдегі Талғаттың есімін екінші сөйлемде ол есімдігі ауыстырып тұр. Үшінші сөйлемдегі баяндаушы адам мен Талғаттың есімдерін тағы да мен, оған есімдіктері алмастырып отыр. Төртінші сөйлемде зат есім орнын кім есімдігі басқан.
Зат есім, сын есім, сан есімнің орнына жүретін сөз табы есімдіктер кейде орынбасар сөздер деп аталады.
Есімдіктер есім сөздердің (зат есім, сын есім, сан есім) атын да, белгісін де, санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де, олардың орнына қолданылады.
Есіңде ұста!
Қазақ тілінде есімдіктер сан жағынан көп емес, 60 - 70 - тей.
Есімдіктер мағынасына қарай жеті топқа бөлінеді:
1. Жіктеу: мен, сен, сендер, сіз, сіздер, ол, олар, біз, біздер.
2. Сілтеу: ол, сол, бұл, осы, анау, сонау, әне, міне, әнеки.
3. Сұрау: кім? не? қалай? қашан? қандай? т. б.
4. Өздік: өз, өзім, өздері, өзіміз, өзінен, өзімнің, өздеріңіз.
5. Жалпылау: бар, барша, барлық, бәрі, күллі, бүтін, тегіс, түгел.
6. Белгісіздік: әр, қай, бір, біреу, әлде, кей (әркім, әлдебір).
7. Болымсыздық: ештеңе, ештеме, дәнеңе, ешкім, ешқашан, түк, дым.

- Балалар, біз қандай билерді білеміз?
- Төле би, Әйтеке би, Қаз дауысты Қазыбек би.
- Олай болса, Қазыбек бидің қазақ туралы айтқанын оқып талдаймыз.
Біз қазақ деген елміз, бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт - береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм тұзды ақтай білген елміз. Сен қалмақ та, біз қазақ қарпысқалы келгенбіз. Табысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз. Тұтқыр сары желімсіз жабысқалы келгенбіз. Сен темір де біз көмір еріткелі келгенбіз. Берсең жөндеп бітіміңді айт, не тұратын жеріңді айт.
- Жіктеу есімдігі – біз. «Біз» деп тұрғаны – бүкіл қазақ.
Белгілі бір (затқа, адамға қатысты) жақтық ұғыммен байланысты қолданылатын есімдіктің түрі жіктеу есімдігі деп аталады.

Жіктеу есімдіктерінің үш жағы және жекеше, көпше түрі болады. Жіктеу есімдіктері: мен, сен, сіз, ол, біз (біздер), сендер, сіздер, олар.

Жекеше түрі Көпше түрі
І. Мен (айтушымын, сөйлеушімін) І. Біз (айтушылармыз, сөйлеушілерміз)
ІІ. (анайы) Сен (айтушысың, сөйлеушісің)
ІІ. (сыпайы) Сіз (айтушысыз, сөйлеушісіз) ІІ. (анайы) Сендер (айтушыларсыңдар, сөйлеушісіңдер)
ІІ (сыпайы) Сіздер (айтушыларсыздар, сөйлеушілерсіздер)
ІІІ. Ол (айтушы, сөйлеуші). ІІІ. Олар (айтушылар, сөйлеушілер)

Жақ: Жекеше түрі. Жақ: Көпше түрі.
Жекеше түрі Көпше түрі
І оқушымын, сұрадым І оқушымыз, сұрадық
ІІ (анайы) оқушысың, сұрадың ІІ (анайы) оқушысыңдар, сұрадыңдар
ІІ (сыпайы) оқушысыз, сұрадыңыз ІІ (сыпайы) оқушысыздар, сұрадыңыздар
ІІІ оқушы, сұрады ІІІ оқушылар, сұрады
Екі кестені салыстырып, жіктеу есімдіктерін берілген етістікпен байланыстыра отырып түсіндіремін.

ІҮ. Деңгейлік тапсырмалар.
І деңгей. 169 - жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті есімдіктерді қойып, көшіріп жазу.
ІІ деңгей. 170 - жаттығуды оқып, есімдіктерді табу.
ІІІ деңгей. Жамбыл – ХХ ғасырдың Гомері. Ол жүз жасаған.
Сәкен, Ілияс, Бейімбет – қазақ халқының мақтаныштары. Олар қуғын - сүргін құрбандары болды.
V. Бекіту сұрақтары: 10 сұрақтан тұратын тест жұмысын беремін.
1. Есімдік қандай сөз табы?
А) Заттың сынын білдіреді Ә) Заттың санын білдіреді
Б) Заттың атын білдіреді В) Есім сөздер орнына қолданылады
2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
А) 7 Ә) 6 Б) 5 В) 4
3. Жіктеу есімдігінің қанша жағы бар?
А) 4 Ә) 2 Б) 3 В) 6
4. Сан есімдерді белгіле.
А) он бір, табиғат, сары Ә) адам, оқушы, жеті
Б) алты, он бір, екі мың екі В) сегіз, оқыды
5. Дара сын есімдерді көрсет
А) ақ, қара, ащы Ә) қызыл ала, қара шұбар
Б) қара көк, сұлу, сары В) қара торы, қып - қызыл
6. Жалқы зат есімдерді анықта
А) тау, өзен, қала Ә) қала, оқушы, сана
Б) Көксу, ой, газет В) Астана, Мұхтар, Ұлан
7. Зат есім нені білдіреді?
А) заттың атын білдіреді Ә) заттың қимылын білдіреді
Б) заттың санын білдіреді В) заттың көлемін білдіреді
8. Жинақтық сан есімдерді тап
А) төртеу, тоқсан екі, он тоғыз Ә) үшеу, сегіз, он
Б) біреу, екеу, жетеу В) екіден - бір, үштен екі
9. Туынды сын есімдерді белгіле
А) жақсы, алыс, ауыр Ә) сары, әдемі, көркем
Б) ұзын, салқын, ақ В) бойшаң, сөзшең, таулы
10. Сан есімнің сұрағын анықта
А) қанша, неше, нешінші Ә) қандай, қай, кімнің
Б) кім, не, несі В) не істеді, не қылды

ҮІ. Рефлекция:
- Сонымен нені өттік?
Нені қайталадық? Нені оқыдым? Нені білгім келеді?

ҮІІ. Үйге тапсырма: Жіктеу есімдігін қатыстырып бес сөйлем құрап жазу. Ережелерді қайталау. 172 - жаттығу. Есімдіктің мағыналық түрлеріне мысалдар кірістіре отырып, «Біздің сынып қызықтары» деген тақырыпта шағын әңгіме жазу.
174 жаттығу. Зат есімді (жалқы) жіктеу есімдігімен алмастырып, көшіріп жазыңдар.
ҮІІІ. Оқушылар білімін бағалау.


Сабақ барысы:
І. Психологиялық кезеңі
А) Сәлемдесу.
Сәлеметсіңдер ме балалар. Бүгін біздің сабаққа қонақтар келіп отыр. Сондықтан біз
Мейірімді жүрекпен,
Ақпейілді тілекпен,
Қонақтармен амандасып алайық,
Бір жадырап қалайық!
Балалар қонақтармен амандасады:
Үлкенге де «сіз»
Кішіге де «сіз»
Сәлем бердік сіздерге
Құрметпен «біз»

Табиғат тамашасы. Есімдік

Сабақтың мақсаты:


1) Білімділік мақсаты: Ауызекі сөйлеу тілінде қажеттілік тудыратын есімдік жайлы түсініктерін қалыптастыру, білім дағдыларын кеңейту
2) Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың танымдық қабілетін, тілін, ой - өрісін, ойлау қабілетін дамыту, сөздік қорын молайту
3) Тәрбиелік мақсаты: Тілге деген ынтасын молайту, адамгершілік қасиеттерге баулып, туған жер табиғатын қорғайтын азаматтарды тәрбиелеу
Сабақтың көрнекіліктері: интерактивті тақта, сызба - кестелер, үлестірмелі кеспе қағаздар
Сабақтың түрі: Жаңа білім беру, ойын сабағы, іздендіру
Сабақтың әдіс - тәсілдері: дидактикалық ойын әдісі, сұрақ - жауап, топтық

Сабақтың барысы:


Психологиялық даярлық: «Жүректен жүрекке»
Ұйымдастыру кезеңі:
1. Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. Оқушыларды сабаққа жұмылдыру.
- Мына суреттен не көрдік?
- Табиғат көрінісі қандай?
- Табиғаттың қандай болғанын қалайсыңдар?
- Қалай ойлайсыңдар? Қай аймақтың табиғаты ең сұлу? Әрине бұл Шығыс Қазақстанның табиғаты.
- Әрине, тамаша табиғатты қалаймыз,- дей отырып, бүгінгі тақырып
«Табиғат тамашасы» және «Есімдік» болатындығымен таныстыру.

2. Жетек сұрақтар қоя отырып, сөз таптарын еске түсіру.


Оқушыларға тақтадағы сөйлемнен зат есім, сын есім, сан есім, етістік сөз таптарын анықтату.
Жақында біздің үлкен мектепке жүз жыл толады.
Сөз таптарын саралап айтқыза отырып, келесі сөз табы есімдік
екенін айту.
Есімдік – зат есім, сан есім, сын есімнің орнына жұмсалатын сөз табы. Мағынасына қарай есімдік жеті түрге бөлінеді:
Жіктеу есімдігі: адаммен байланысты болады /мен, сен, сіз, ол/
Сілтеу есімдігі: / бұл, осы, анау, мынау, сонау, ана/
Сұрау есімдігі: кім? не? неше? қанша? қандай? қалай? қашан?
Өздік есімдігі: өзім, өзің, өзі, өзіміз, өздерінің, өз сөзі жатады
Белгісіздік есімдігі: бір, әр, әлде
Болымсыздық есімдігі: емес, жоқ
Жалпылау есімдігі: бәрі, барлық, барша, бар, бүкіл, түгел
Жаңа сабақ кезеңі:
Келесі кезекте туған жер табиғатына саяхат жасалатындығы, ол үшін жолда кездесетін қақпа туралы айту.
Сынып екі топқа бөлінеді. / топтың аты, ұраны/
І топ: Алғырлар
ІІ топ: Тапқырлар
Тақтада «Алтын қақпа» ойынының кезеңдері шығарылады
«Алтын қақпа» ойынының кезеңдері:
• «Тас қақпа» – Зерттеушілік кезең
• «Қола қақпа» – Ізденушілік кезеңі
• «Күміс қақпа» – Тәжірибелік кезең
• «Алтын қақпа» – Шығармашылық кезеңі
• Қорытынды. “Жері байдың - елі бай ”
Ойынның барысы:
• «Тас қақпа» – Зерттеушілік кезең.
Тас қақпа тапсырмасы:
1. Сөздік жұмысы
Жаңа сөздермен сөз тіркесін, сөйлемдер құрау.
Шарты: 2 топты жарыстыра берілген сызбалар бойынша есімдікті қосып сөз тіркесін құру.
Есімдік + зат есім Есімдік + сын есім
Зертте:
Түсініктерін тексеру мақсатында алдарына семантикалық карта үлестіріледі. Сөздерді тиісті ұяшықтарға орналастыру. Есімдік қатарын 2 топ дауыстап оқып береді.

Сөздер Зат есім Сын есім Сан есім Есімдік


Бәрі
Біздің
Сымбатты
Мынау
Тәтті
Сен
Осы
екі
Он төрт
«Тас қақпа» кезеңі тамамдалып, «Қола қақпа» – Ізденушілік кезеңінің басталғанын жариялау. «Қола қақпа» – Ізденушілік кезеңінің шартымен таныстыру.
Шарты: I тапсырмасы:
Берілген сұрақтардағы орыс сөздерін аудару, сол сұрақтарға есімдіктерді қатыстыра, жауап беру.
- Алматы көлі туралы /что /білесің? /Алматы көлі туралы барлық кітаптарда жазылған/
-/Это /көл /тебе/ ұнай ма? / Бұл көл өзіме қатты ұнайды/
-/Этот/ жерді /какой/ саяхатшы аралаған? / Сол жерді неше саяхатшы аралаған?/
- Алатау өңірінде /ты/ болдың ба? /Алатау өңірінде өзім болдым/
II тапсырмасы:
Берілген өлеңдегі есімдікті анықтау, басқа есімдіктермен алмастыру.

Ақсу, Көксу, Қарасу,


Бұл сумен түстеп танысу.
Ырғыз, Торғай, Аякөз,
Сай - саланың бәрі – су
«Қола қақпа» кезеңінің аяқталғанын жариялай отырып,
«Күміс қақпа» тәжірибелік кезеңінің басталғанын хабарлау. «Күміс қақпа» кезеңінің шартымен таныстыру.
1. Табиғат........... байлығымыз. Барыс........... жерді мекендейді? Табиғатты қорғау -.......... адамның борышы.......... қорықта су құстары мекендейді.
....... Қазақстанның қай жерінде тұрасың? Зайсан көлінде........... балықтың түрлері бар.
Қажетті сөздер: осы, мына, барлық, біздің, барша, сен.

2. Жұмбақтар шешу, есімдік табу


Өзі үлбіреп тұр,
Мұртының тиген жері күлдіреп тұр. (гүл)

Сыртым - қызыл, өзім - ақ, денем топтай,


Шешіндірсең, жылатам ұрмай - соқпай. (пияз)

«Күміс қақпа» кезеңінің аяқталып, «Алтын қақпа» кезеңінің басталғанын айту.


«Алтын қақпа» – Шығармашылық кезеңінің шартымен таныстыру.
Шарты: Берілген сызба бойынша шағын әңгіме жазу

Сабақты бекіту: Тест арқылы алған білімдерін бекіту.


Тест
1. Есімдік қандай сөз табы?
А) Заттың сынын білдіреді
Ә) Есім сөздер орнына қолданылады *
Б) Заттың атын білдіреді

2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?


А) 7
Ә) 5
Б) 6

3. Сан есімдерді белгіле


А) он бір, табиғат, сары
Ә) адам, оқушы, жеті
Б) алты, он бір, екі мың екі

4. Дара сын есімдерді көрсет


А) қызыл ала, қара шұбар
Ә) ақ, қара, ащы
Б) қара көк, сұлу, сары

5. Жалқы зат есімдерді анықта


А) Астан, Мұхтар, Ұлан
Ә) қала, оқушы, сана
Б) Көксу, ой, газет

6. Зат есім қандай сөз табы?


А) заттың қимылын білдіреді
Ә) заттың атын білдіреді
Б) заттың санын білдіреді

7. Жинақтық сан есімдерді тап


А) төртеу, тоқсан екі, он тоғыз
Ә) үшеу, сегіз, он
Б) біреу, екеу, жетеу

8. Сан есімнің сұрағын анықта


А) қандай, қай, кімнің?
Ә) қанша, неше, нешінші
Б) кім, не, несі

Сабақты қорытындылау: «Жері байдың - елі бай» қанатты сөзбен оқушылардың ойын түйіндеу. Еліміздің табиғатын қорғап, көркейтетін азаматтар болуына тілек білдіру.


Үй тапсырмасын беру: Оқулықтағы 4 - тапсырма. Берілген есімдіктермен сөз тіркестерін құрау

Каталог: 2016
2016 -> Дәріс №1 Тақырыбы: Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде
2016 -> ОҚУ Әдістемелік кешен пәН «Қазақ Әдебиетін жаңа технология бойынша оқыту әдістемесі» мамандық
2016 -> Жырымен елін қуантқан Т.Әбдірахманова – 95ж
2016 -> Қазақстанның ірі мемлекет қайраткері, ұлт жанашыры, ел қамқоры, халқымыздың біртуар перзенті
2016 -> Сабақтың тақырыбы Үш бақытым. Мұқағали Мақатаев Туған тілім. Дихан Әбілов Жалпы мақсаты
2016 -> «Алаштану негіздері» таңдау курсы Түсінік хат «Алаштану негіздері»
2016 -> Сабақтың атауы Н.Әлімқұлов Қоңырау Мақсаты
2016 -> Силлабус Пән: Педагогика тарихы Курс: 4 Мамандық: 5В010200 «Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» Кредит саны: 2 Экзамен: 7 семестр Семей-2015 «Педагогика тарихы»
2016 -> Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет