Сабақтың тақырыбы: Хлор, хлорсутек, тұз қышқылы және хлоридтер

табиғатта кездесуі, физикалық және химиялық қасиет

тері, биохимиялық ролі, оның маңызды қосылыстары

және олардың қолданылуымен таныстыру.

1. 
   Галогендер атауы нені білдіреді? («тұз түзушілер»)
   
2. 
   Топ бойынша фтордан йодқа ауысқанда галогендердің агрегаттық күйлері мен түстері қалай өзгереді? (фтор – ашық жасыл газ, хлор – сары жасыл газ, бром – қызыл-қоңыр сұйық, йод – қара көкшіл крист.)
   
3. 
   Галогендердің салыстырмалы электртерістіктерітоп бойынша қалай өзгереді? (төмендейді)
   
4. 
   Галогендердің тотықтырғыштық қасиеттері топ бойынша қалай өзгереді? (төмендейді)
   
5. 
   Галогендер табиғатта бос күйінде кездесе ме? (галоген молекуласының атомдарға жеңіл ыдырауы – олардың жоғары белсенділігін көрсетеді, сондықтан бос күйінде емес, металл галогенидтері түрінде)
   
6. 
   Галогендер қосылыстарында қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді? Фтордың ерекшелігін қалай түсіндіруге болады? (фторда бос d-орбиталі жоқ, сондықтан тек І валентті; Cl, Br, I – І, ІІІ, V, VII валенттіктерді көрсете алады?)
   

1. 
   Төмендегі айналуларды іске асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар:
   

Тұнба түзілген жағдайда иондық теңдеуін жазыңдар.

Хлор, хлорсутек, тұз қышқылы және хлоридтер.

Периодтық жүйедегі орны. Хлор VІІА топ элементі

Атом құрылысы. Оның электрондық формуласы: ₁₇Сl 1s²2s^s2p⁶3s²3p⁵

Графиктік формуласы:

ІІІ

ІІ

І

Табиғатта кездесуі. Алғаш рет хлорды 1774 ж. Швед химигі К.Шееле тұз қышқылымен MnO₂- ге әсер етіп алды.Хлордың белсенділігі жоғары болғандықтан, табиғатта тек қосылыс түрінде кездеседі(жер қыртысындағы үлесі 0.2%)Хлордың маңызды қосылыстары- ас тұзы немесе натрий хлориді NaCl, калий хлориді (сильвин) KCl , магний хлориді MgCl₂, карналлит KCl*MgCl₂*6H₂O, сильвинит KCl*NaCl және т.б минералдар. Хлор тірі организм ұлпаларының құрамына кіреді, мысалы , адам организміндегі оның мөлшері 0,25% –ке тең

Физикалық қасиеттері. Хлор – сары жасыл түсті, өткір иісті, ауадан 2,5 есе ауыр газ.Балқу температурасы -101ºС, қайнау температурасы -34,1 ºС. Судың бір көлемінде 2,5 көлем хлор ериді.

Химиялық қасиеттері. Хлор – белсенді элементтердің бірі.Бірақ фторға қарағанда химиялық белсендігі төмен.Бұл хлордың периодтық жүйеде үшінші периодта орналасуымен түсіндіріледі.(видеотәжірибе көрсетіледі)

Күн жарығында хлор сутекпен қопарылыс түзе әрекеттеседі:  

H₂ + Cl₂ = 2HCl

Сурьма ұнтағы хлор атмосферасында өздігінен сурьма (V) хлоридін түзе жанады.

2Sb + 5Cl₂ = 2SbCl₅

Хлормен барлық металдар тікелей реакцияға түсе алады.Тотығу дәрежесі әр түрлі болатын металдар хлормен әрекеттескенде, жоғарғы тотығу дәрежесін көрсетеді:

_{Cu + Cl2} = CuCl₂

Алдын ала қыздырылған темір ұнтағы хлорда темір хлоридін FeCl₃ түзе жанады.

KMnO₄ + 16HCl → 2MnCl₂ +8H₂O + 5Cl₂ + 2KCl

KClO₃ + 6HCl → KCl + 3H₂O+ 3Cl₂

CAOCl2 + 2HCl → CaCl2 + Cl2 + H₂O

Хлорсутек,тұз қышқылы және хлоридтер. Хлорсутек HCl – түссіз газ,ауадан ауыр. Судың бір көлемінде 500 көлемге жуық хлорсутек ериді.Оның судағы ерітіндісі тұз қышқылы деп аталады.
Концентрлі күкірт қышқылы мен натрий хлоридін әрекеттестіру арқылы хлорсутекті алуға болады:
NaCl + H₂SO₄ = NaHSO₄ + HCl
Қайнатқанда NaHSO₄ натрий хлоридіне әсер етіп, Na₂SO₄ және HCl түзе әрекеттеседі:
NaHSO₄ + NaCl = Na₂SO₄ + HCl
Бірақ та бұл әдіс қымбатқа түседі (күкірт қышқылының шығымын қажет етеді), ал алынған хлорсутек аса таза
болмайды.
Қазіргі кезде хлорсутекті синтездік жолмен - хлор ағынында сутекті жағу арқылы алады:
H₂ + Cl₂ = 2HCl
Алынған хлорсутекті суда еріткенде, күшті қышқылдар қатарына жататын тұз қышқылы түзіледі.

Тұз қышқылы электрохимиялық кернеу қатарында сутекке дейін орналасқан металдармен, оксидтермен және көптеген металдардың гидроксидтерімен әрекеттеседі.Ол кейбір тұздардың ерітінділерімен алмасу реакциясына түседі:

Тұз қышқылының тұздары. Тұз қышқылының тұздары хлоридтер деп аталады.Олардың көпшілігі суда ериді, тек күміс,қорғасын,бір валентті сынап және мыс хлоридтері ерімейді. Cl^- иондарының Ag⁺иондарымен әрекеттесуі кезінде AgCl тұнбасының түзілуі - хлор ионына сапалық реакция болып табылады.Тұз қышқылының маңызды тұздарына – натрий, калий, мырыш кальций тұздары және т.б жатады.

Натрий хлориді немесе ас тұзы тамақ өнеркәсібінде қолданылады, сондай-ақ хлор, натрий, тұз қышқылы,

натрий гидроксиді, сода және т.б. алуда негізгі шикізат болып табылады.

Калий хлориді - маңызды минералды тыңайтқыш.

Мырыш хлоридінің ерітіндісін темір жол шпалдарына сіңіріп шіруден сақтау үшін, сондай-ақ дәнекерлеу кезінде пайдаланылады.

Кальций хлориді - суытқыш қоспа дайындауға қажет. Сусыз CaCl₂ газдарды кептіру үшін қолданылады.