Сабақтың тақырыбы: Металдардың адам өміріндегі маңызы, Металдардың периодтық жүйедегі орны. Металдардың құрылысы

Мүғалім: Кезекші оқушы сынып сабаққа дайын ба ?Сабақта кім жоқ ?

Тесть түріндегі сұрақтар бердім. Бұған сұрап әрі кейбір түсініксіз жерлерді түсіндіргенім үшін 15 минут кетті.

1.Кәдімгі шыны құрамына қандай заттар кіреді?

1. 
   Na₂OSiO₂
   
2. 
   Na₂OCaOSiO₂
   
3. 
   K₂OCaOSiO₂×CaO×SiO₂
   

1. 
   CO(газ)
   
2. 
   O₂(газ)
   
3. 
   CO₂(газ)
   

1. 
   CO, H₂
   
2. 
   CO₂, H₂
   
3. 
   CO₂, H₂O
   

1. 
   CO(газ)
   
2. 
   CO₂(қатты)
   
3. 
   CO₂(газ)
   

1. 
   әлсірейді
   
2. 
   артады
   
3. 
   артады, сосын кемиді
   

1. 
   22,4л
   
2. 
   44,8л
   
3. 
   2,24л
   

Осыған дейін үлкен тарауды аяқтадық. Яғни «бейметалдар» тарауы болатын. Олай болса бейметалдар периодтық жүйеде қалай орналасқан екен? Бір бейметалды периодтағы орны бойынша сипаттап беріңіз.

Ж: Be – At қарай көлбеу жүргізгендегі сол жақ бұрыштық кеуде тұсына орналасқан. Мысал ретінде Si – ді сипаттасам: Si – IV топ, III периодтың негізгі топшасында орналасқан бейметалл. Реттік нөмірі 16 болғандықтан, электрон саны да 16, протон саны да 16, ал нейтрон саны да 16.

IV. Жаңа сабақты түсіндіру барысы.

Оқушылар біз осыған дейін кейбір металдардың күнделікті өмірде қолданылып жүргенін жақсы білеміз. Яғни металдар адамзат қоғамына ертеден белгілі болған екен. Адамзат қоғамы металдарды қолданып, игеруіне байланысты тарихтағы дәуірлердің аты металл аттары бойынша аталыпты.

Адамзат қоғамы бертін келе металдарды табиғи қосылыстарынан бөліп алуді игеріпті. Соның мысалы ретінде Түркістаннан табылған Тайқазанды және Есік қорғаннан табылған Алтын адамды айтуымызға әбден болады.

Қазіргі кезде ядролық реакциялардың көмегімен табиғатта кездеспейтін көптеген радиоактивті жасанды элементтер алынып жатыр. Сондай – ақ таңғажайып синтетикалық заттардың сан алуан түрі дүниеге келгеніне қарамастан металдар өз маңыздылығын жойған жоқ. Қазіргі кезде металдар түрлі конструкциялық материал болып отыр. Олар автомобильдерде, ұшақтарда, ракеталарда, станоктарда кеңінен қолданылады. Техникада 40- астам металдар қолданылады.

Металдардың қосылыстары литосфера мен биосфераның негізін құрайды. Литосфера: алюминий, темір, кальций, магний, натрий қосылыстарынан тұрады. Ал биосферада да орасан зор қызмет атқарады. Кальций сүйек ұлпасының негізін құрайды, темір қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Міне, металдың маңызы өте зор екеніне көзіміз жетті.Бірақ, металдарды албаты қолдансақ пайданың орнына зиян тигізуі де мүмкін. өйткені кейбір металдардың тұздары улы. Мысалы: қорғасын, кадмий, стронций, сынап тұздарын айтуға болады. Сондықтан металдарды қолдануға көңіл бөлуіміз керек.

Ал енді металдардың периодтық жүйедегі орнына келіп тоқталсақ, Be – At қарай көлбеу жүргізгендегі астыңғы жақтағы s және p, қосымша топ элементтері және лантаноидтар мен актиноидтар болып келеді.

Металдарды элемент ретінде периодтық жүйеде:

• 
  Сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан.
  
• 
  Тотығу дәрежесі оң.
  
• 
  Күшті тотықсыздандырғыш.
  
• 
  Атом радиусы бейметалдарға қарағанда үлкен.
  
• 
  Негізгі топшада орналасқан металдың сыртқы энергетикалық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне тең.
  
• 
  Периодтық жүйенің 80 пайызын алады.
  
• 
  Қосымша топшада орналасқан металдардың сыртқы энергетикалық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне сәйкес келмейді. Олардың электрон саны 2-ден аспайды. Қалғаны астыңғы қабатта орналасады. Соларды беріп жіберу арқылы +4, +7- дейін тотығу дәрежесін, бейметалдық қасиет көрсетеді. Бұлар d-элементтер.
  
• 
  Электр терістілігі бейметалдарға қарағанда аз.
  
• 
  Металдардың кристалдық торындағы оң иондар мен бос электрондар арасындағы байланыс металдық байланыс деп аталады. Металдық байланыс оған тапталғыш, созылғыш қасиет береді. Металдардың кристал торында электр өткізгіштігі әр түрлі болады. (Cu, Ag, AI – жақсы, Hg – нашар өткізеді).
  

Енді бүгінгі тақырыптағы жаңа ұғым Металдық байланыспен танысамыз.

Сілтілік металдар балауыз тәрізді өте жүмсақ, ал вольфрам жөне хромды егеумен де еңдеуге келмейді.

Бүгінгі өтілген сабағымызды қорытындылау ретінде бір неше оқушыдан жоғарыдағы кестедегі металдардың өзіне тән сипаттамасы сұралады. Тағы екі оқушыдан бүгінгі жаңа ұғым МЕТАЛДЫҚ БАЙЛАНЫС туралы сұралады.

1.Металдар электронды бере ме әлде қосып ала ма?

Ж: Оңай береді.

2. Металдар қандай тотығу дәрежесін көрсетеді?

Ж: Оң тотығу дәрежесін көрсетеді.

3.Металдар қандай қасиет көрсетеді?

Ж: Тотықсыздандырғыш.

4. Металдық байланыс дегеніміз?

Ж: түйіндерінде металл иондары болады, олардың арасындағы электрондар ортақ пайдалануға түседі және металдық кристалл торының арасында еркін, ретсіз қозғалып жүреді.