5- нші ереже. «Ы» харфі бас буында һәм барша бітеу* буында жазылмайды. Ашық**
буында қалмай жазылды. Мәселен: «мысық» жазылады «ы»-сыз قسم болып
«Мысығына» деген сөзде «ы» қалмай «мысығына» болып жазылады.
Үйткені: «мы-сық» деген сөзде екі буын, бір буын «мы», екінші буын «сық»,
«мы» буынға -«ы» жазбаймыз бас буын болғандықтан, «сық» буынға «ы»
жазбаймыз бітеу буын болғандықтан, сүйткен соң «мысық» قسىم болып
жазылмай, «мсқ» قسم ғана болып жазылады «мысығына» деген сөзді буынға
бөліп, харіфтерін түгел жазсақ, мәселен, «мы-сы-ғы-на» деп төрт буын
болады. Бас буынға «ың» жазбаймыз: басқа «сы», «ғы» буындарға жазамыз,
үйткені бұлар ашық буындар [1,151].
Сынау. Төмендегі создерді көшіріп, «ы» жазылатын буындарына «ы»
жазыңдар.
Алтын алма алғыс ал, алғыс алтын емес пе? Асың-асың асына, береке
берсін басыңа. Сабасына қарай піспегі, мұртына қарай іскегі. Жақын жолдың
алысы жаман. Құлды құл десең өлгісі келер, биді құл десең күлкісі келер.
Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын, жаманның жамандығын айт,
құты қашсын. Жаманнан жақсы туады, адам айтса нанғысыз, жақсыдан
жаман туады, бір аяқ асқа алғысыз. Дәм-тұзым тат, расыңды айт. Өтірік деген
дұшпан бар, отқа сүйреп салады. Арамзаның құйрығы тұтам. Жарлының
байлығы – денінің саулығы. Ерте тұрғанның ырысы артық. Төсегіңе қарап,
аяғыңды көсіл. Жарлылықтан жақсы жоқ: жатып ішер ас болса. Қанағат
қарын тойғызар, қанағатсыздық жалғызын сойғызар. Барлық не дегізбейді,
жоқтық не жегізбейді. Шөбі жоқ деп жерден түңілме, малы жоқ деп ерден
түңілме [1,152].
6- ншы ереже. Шолақ «й» дауысты дыбыстардың ғана соңында я алдында естіледі,
сондықтан дауысты дыбыстардан соң жазылған «и» бүтін «и» емес, шолақ
«й» болады. Мәселен, тай, қой-лар, құй-мақ, кій деген сөздердегі «й»-лер бұл
ережеге теріс сияқты көрінер «и» жазылмайтын бас буындар. Мәселен,
«қыйсық» деген сөзде шолақ «и» дауыссыз «қ»-ның соңынан келіп тұр. Олай
болғаны бас буында бүтін «и» жазылмағандықтан.
Бас буыннан басқа орындарда
