Сарсенбаева Гульбарам Баярстановна Ерейментау ауданы Бөгенбай батыр атындағы қазақ орта мектебінің физика пәні мұғалімі

(Жаңа білім беру жеті модулі бойынша сабақ әзірлемесі)

Өйткені қай кезеңде, қай қоғамда болсын жеке тұлғаның қалыптасуы ұстаздан басталады. Білім саласындағы түбегейлі өзгерістер ұстаздан үлкен жауапкершілікті талап етеді. Бұл  өзгерістерді  енгізу  дұрыс па? Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, талпынатын, алдағы өмір жолын өзі болжай алатын тұлға тәрбиелеу -ұстаздың қолында. Ал қоғамдағы жаңа өзгерістер ұстаздардың кәсіби біліміндегі жаңашылдықты талап етеді.Бұл  өзгерістерді  енгізу  дұрыс па? Демек, үш айлық курс бағдарламасында әр аймақтан келген мұғалімдерге қазіргі заманғы оқыту әдістері жеті модуль арқылы ұсынылады. Атап айтқанда, Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету білім беру үшін бағалау және оқытуды бағалау, білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану, талантты және дарынды балаларды оқыту, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және оқыту, білім берудегі басқару және көшбасшылық.

Сыни ойлау-оқушылардың қай нәрсеге болса да терең оймен қарап, салыстыра талдау жасап, көзқарасын білдіру, өзіндік менін қалыптастыру, өз ойын тұжырымды жеткізе білуі деп ойлаймын. Жалпы айтатын болсақ, сыни ойлау дегеніміз – баланы ойлауға үйрету! Ойлау арқылы бала көп нәрсеге қол жеткізуі мүмкін. Сыни ойлауға оқыту – жеңіл міндет емес. Оны белгілі кезеңде орындап, кейін ұмытып кетуге болмайды. Сыни ойлау, бұл – американдық көптеген ғалымдардың алдыңғы қатарлы идеялар негізінде құрылған жоба. Шығыс даналығы былай дейді: «Маған айтсаң, ұмытып қалам, көрсетсең есімде қалады. Ал өзім істесем, үйреніп аламын». Яғни, баланың ынтасын жетелеу қызығушылығын ояту арқылы оқыту, үйрету қажет деген сөз.  Сыни ойлауға апаратын қатаң реттелген қадамдар тізімі жоқ. Дегенмен сыни ойлауды дамытатын оқу шарттарын, яғни оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру, әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау, оқушылардың оқу үрдісіндегі белсенділіктерін мадақтау, оқушыларға мысқылсыз еркін атмосферада жұмыс істейтіндіктеріне кепілдік беру, сыни ойлау тәжірибесі үшін уақыт пен мүмкіндіктер қамтамасыз ету, кез-келген оқушының сыни шешімді қабылдай алатын қабілетіне сенімділік білдіру, сыни ойлауды бағалау, оқыту үрдісіне белсенді қатысуға, басқалардың пікірлерін сыйлауға мүмкіндік беру. Сыни тұрғыдан ойлауда ең басты нерсе-сұрақтың дұрыс қойылуы.

Сыни тұрғыдан ойлау-технология емес, ол-терең философия. Болашақ үшін қызмет етіп жатырмыз деп, бүгінгі қызметін атқармайтын адамдар көп.

 Ал біздің бағдарлама болашақ үшін емес бүгінгі күн үшін қызмет етеді.  Сол арқылы болашаққа жол салады. Сыни тұрғыдан ойлауға жүгінсек алынбайтын қамалдарды аламыз деп ойлаймын. Ең бастысы – біз осы мақсатты оқушының қажеттілігі мен қабілетіне сәйкестендіріп шеше алдық па? Осы жағын дұрыс ойланып жасасақ, өзіміздің дұрыс жолда екенімізді білеміз. Оқушылардың сыни ойлау қабілеттерімен қатар, сөздік қоры артады. Ынтымақтастық атмосферасы орнап, оқушылар бірін-бірі тыңдауға, өзіндік пікірін ашық айтуға дағдыланады. Топтық жұмыста оқушылар бір-бірімен сыйластықта болып,  жауапкершіліктері артады, топта барлық мүшелерінің бір бірін тыңдау, күту шыдамдылығы, сөйлеу дағдылары қалыптасады, мұғалімнің, оқушылардың топ ішінде сөйлеуін бақылау және қажет кезде кірісіп сөйлеп кету еркіндігі тең дәрежеде болады, Терең түсінік пен ойлаудың дамуы арқылы оқушының сөйлеу дағдылары дамиды, жұмыс жасау кезінде топ мүшелерінің қабілетіне, олардың бір-біріне дұрыс көзқараспен қарап, ойларын құрметтеуге  машықтанады, бір- біріне көмектесіп, ойларын ортаға салып, өздерінің білім алуын көтермелейді. Осындай сабақтарда мұғалім тек ұйымдастырушы, бағыттаушы, сараптаушы ретінде көрініп, бар жауапкершілікті оқушылардың өз тізгіндеріне беріп, үлкен жауапкершілікті сезінтеді.

Жас ерекшеліктеріне сай оқытуды бір сынып ішіндегі әр жылдардағы оқушылар деп түсіндім. Психологиялық қабылдау жағынан әр түрлі шығар, бірақ өзім де бұл тақырыпта жұмыс жүргізбедім. Бір сыныпта оқығасын айырмашылығы да байқалмайтын сияқты. Меніңше, бастауышта жас ерекшелігі айқын көрініп тұрады, яғни  алты жастағы бала мен алты жарым  жастағы баланың қабылдауы мен дамуында айырмашылық болады деп ойлаймын.

Мұғалім мен оқушы көшбасшылығы – мұғалім 7 модульді тиімді пайдаланып, нәтижеге қол жеткізе алса – мұғалімнің көшбасшылығы, ал оқушыларда топқа бөлінгеннен кейін-ақ көшбасшы көрінеді, топта айрықша белсенділік танытқан оқушы–көшбасшы, ол әдетте  басқа оқушыға көмектесіп, соған жауап бергізуге тырысады, өйткені ол өзін емес, сыныптастарын, топты алға сүйрейді.

Диалогтік әдісті әр мұғалім пайдаланатынына сенімдімен, сабақ басталғаннан аяқталғанға дейін болады, басқаша сабақ өтпейді ғой. Тек әдісті  мұғалімнің орынды пайдалана білу шеберлігіне байланысты қолданылады. Мұнда сұрақтар деңгейіне қарай ажыратылады.   СТО-да  да бір-бірінен сұраққа жауап алады емеспе?

Оқушылар мұғаліммен, оқушылар оқушылармен сойлесуі, сұрақ қойып жауап беруі осы салада пайда болады!

Білім беруде  ақпараттық  – коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі: оқушының өз бетімен жұмысы, аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу, білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру, қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы, қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі, іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйрену, оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.

Бағалау – оқытудың құрамдас бөлігі және қорытындылау сатысы. Бағалау, бір нәрсенің деңгейін, сапасын, дәрежесін белгілеу. Оны оқушының оқу-таным әрекетінде қарастырсақ оқыту процесінің міндеттерін оқушылардың қандай дәрежеде меңгеруі, дайындық деңгейі мен дамуын, білімдерінің сапасын, білік пен дағды көлемін анықтайтын құрал. Оқушы үлгерімін қалыптастыруда бағалаудың маңызы өте зор. Өзіміз бағалаудың тиімді әдісін таңдап алсақ, оқушыларда жауапкершілік қалыптасады.

Бірақ өзім үшін кейбір жағдайлар әлі де қиындау соғып жатқаны жасырын емес. Практика барысында сыныптағы психологиялық ахуалға ерекше мән бердім, нәтижесінде оқушыларымның өздерін еркін ұстауын байқадым. Психологиялық ахуал – сабақтың табысқа жетуіне немесе кері кетуіне әсер етеді.

Мен үшін ең тиімді сабақ ол-нәтижелі сабақ. Ал сабақтың нәтижесі оқушылардың іс-әрекетінен көрініс табады. Менің байқағаным әлі де оларда еркін ойлау жетіспей жатыр. Өзгерістер болады деп ойлаймын. Әрине бір сарынды оқуға қалыптасқан баланы топтық жұмыспен еркін ұстау, жаңа тәсілдермен оқыту қиын екен. Бірақ, балаларыма қатты ұнады. Олардың көздерінен күнде мұғалім бүгін қызықты не әкелді екен? Сабақ қалай өтеді? дегенді жанарларынан оқып маған да сабақ беруіме бір жаңаша құлшыныс пайда болды. Сондықтан осы жасап жатқан жұмыстың жемісін көрейік деп ойлаймын.

Дарынды балалардың ойлау ерекшеліктері: көп көлемде берілген білімді ұмытпауы, шапшаң ойлау, тез нәтижеге жету, өзіндік пікірі, шешімдер шығара алуы, тыныш отыра алмау, пысықтық, ізденімпаздық. Мұғалімнің мақсаты: әрбір оқушынының дарындылығын табиғи саласын анықтап, оның өсіп-жетілуіне қолайлы жағдай жасау. Дарынды балаларды оқытудың басты мақсаты – әрбір шәкірттің жеке дара ерекше қабілеттерін ілгері дамыту, дарындылығы анықталған оқушыны қабілетіне сай шығармашылықпен ойлай алатын азамат етіп қалыптастыруға жағдайлар жасау аясында жұмыстар жүргізу.

Менің түсінгенім жіберілген қателіктерді түзетуге ешқашан кеш емес тек, осы мақсатқа жету жолында талмай жұмыс атқаруымыз керек.

Сонымен қолданған әдіс-тәсілдер арқылы нәтижеге жетуге болатынына көзім жетті. Дұрыс па, бұрыс па деген ұғымды ұмыту керек пе деймін. Әр адам бір тұлға деп есептеп, пікірін, ойын бағалау керек. Курстың да мақсаты осы емес пе? Үлгі бойынша жұмыс жасауды ұмыту керек.    Өзіме жақсы әсер қалдырды. Кембридждік тәсілдің оқушыларға да, маған да болашақта тигізер пайдасы зор екеніне сенімдімін.  

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өз Жолдауында айтқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін басты орынға қойылып отыр. Жаһандану үрдісінде, шығармашылық ізденістегі, әр баланың ақыл-ой еңбегінің дамуына ықпал жасайтын негізгі тұлғаның бірі – оқушының ұстазы. Педагогикалық қызметімде теориялық білімді тәжірибемен байланыстыра отырып, жан-жақты мүмкіндіктерімді ашуға, оқытудағы Кембридж университеті тәсілінің теориялық негіздерін енгізген, «Негізгі деңгейлі мұғалімдерді даярлау жөніндегі біліктілікті арттыру курстарының» маңызы зор.

Бұл курстың маңыздылығы ой бөлісіп, әдістеме алмасуда мүмкіндік туғызуында және ең тиімді әдістер мен стратегияларды жинақтап, оқытудағы қиыншылықтарды жоюға мүмкіндік тудыратындығы. Бұл курста мен оқыту жүйесіне жаңа көзқараспен қарайтын болдым. Оқушылардың оқуға деген ынтасы мен қызығушылықтың одан да арта түсетініне сенемі

Сілтеме	8 сынып физика және астрономия авторлары:Р.Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Тоқбергенова, Д. Қазақбаева (әдістемелік нұсқау) слайдтар, сабақ жоспары
Жалпы мақсаты	Заттың агрегаттық күйлері және қасиеттері туралы, балқу, қатаю процестері, осы процестер кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі туралы түсінік алуға жағдай жасау. Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Міндеттер	1.Оқушылардың белсенділігін арттыру; 2.Оқушылардың білетін білімін жаңғырту; 3.Өздерін-өздері оқыту арқылы білім беруге ықпал жасау, сыни тұрғыдан ойлауын дамыту арқылы әр баланы қамтуға жағдай жасау; 4. Қайталау сабағынан белгілі бір ой қорытындылар жасау;
Мұғалім үшін оқу нәтижелері	1.Оқушылардың бірін-бірі оқытуы арқылы аталған тақырыпты меңгеріп шығу; 2.Мұғалім оқуға бағыттап отыру; 3.Оқушылардың бірін-бірі бағалау мүмкіндіктерін жасау
Сабақтың түрі,әдіс тәсілдері	Жаңа тақырып сұрақ -жауап, әңгімелесу,талдау, салыстыру.
Сабақтың көрнекілігі	Интерактивті тақта, презентация, әдістемелік құралдар, тест тапсырмалары,бағалау парағы, қорғасын, спирт, су, колбалар, штативтер, мұз, кубик.
Күтілетін нәтиже	1. Балқу мен қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі мен меншікті балқу жылуы туралы түсініктерін нығайту; 2. Теориялық білімдерін тәжірибеде қолдана алады. 3. Өтілген білімнің өмірде бар екендігін, оны пайдалану мүмкіндіктері қандай деген сабаққа үлкен қызығушылық тудыру.
Ұйымдастыру кезеңі	-Сәлемдесу; 3 топқа оқушылар топтасады. (түрлі түсті қағаздарды таратып. Түстер бойынша оқушыларды үш топқа бөлем). 5 мин
Сабақта туындаған негізгі идеялар	1.Оқушының өмірдегі біліміне, білетініне сүйену; 2.Жаңа теориялық ақпаратты беру арқылы оқушыға жаңа ойлау дағдысын, мәнерін, амалдарын қалыптастыруға ықпал жасау.
Жаңа тақырып
1. Мұғалімнің іс-әрекеті			Оқушының іс-әрекеті
1.Оқушылардан үйде берілген тапсырманың орындалу барысын сұрайды.			1.Тұсаукесер бойынша топ оқушылары сабаққа дайын екенін айтады.
Сабақтың барысы
2. Мұғалімнің іс-әрекеті		Оқушының іс-әрекеті 30 мин
1.Өтілген тақырып бойынша оқушылардың өздерінің дайындап келген тұсаукесерін талдату; 2. Әр тақырыпта берілген ережені мысалмен дәлелдету; 3. Оқушылардың тиісті тапсырмаларды орындаудағы қателерін келесі топ оқушыларына тапқызу; 4. Топ оқушыларының жұмысын келесі топ оқушыларына бағалату; 5. Ілулі тұрған бағалау парағына оқушылардың өздерінің бағалауы бойынша бағалары қойылады.		1. Оқушылар өз топтарында кезек-кезек жауап береді. 2.Тиісті анықтамаларды мысалмен талдап, өз сөздерімен дәлелдейді. 3.Топ оқушылары бірін -бірі бағалайды. Топтарға жалпы сұрақтар қойылады. Оқушылар жарысып топтарына смайликтер (градусниктер) жинап алулары керек. Сұрақтар түстерге байланысты қойылады. Сұрақтар. (кубизм) Жылулық қозғалыс дегеніміз не? Ішкі энергия дегеніміз не? Ішкі энергияны өзгерту тәсілдері қандай? Жылу өткізгіштік дегеніміз не? Конвекция дегеніміз не? Сәулелік жылу алмасы дегеніміз не? Жылу мөлшері , оның өлшем бірлігі қандай? Денені қыздырғанда бөлініп шығатын жылу мөлшерін қандай формуламен есептейміз? Меншікті жылу сыйымдылығы дегеніміз не? Отын жанғанда бөлініп шығатын жылу мөлшері қандай? Отынның меншікті жану жылуы дегеніміз не? Энергияның сақталу және түрлену заңы қалай тұжырымдалады? 1-топ (3 мин) Тақырыпқа байланысты бір есеп шығару. 2-топ (3 мин) Тақырыпқа байланысты бір есеп шығару. 3-топ (3 мин) Тақырыпқа байланысты бір есеп шығару. Топтарға қорғасын, мұз, су, спиртовка, колбаларды, штативтерді таратып беремін, топтар тақырыпқа байланысты осы берілген заттармен тәжірибие көрсетіп дәлелдеулері керек. Жаңа тақырыпты түсіндіру. (Видеофрагмент арқылы түсіндіріледі) Газ оңай сығылады. Газ өзіне берілген көлемді түгелдей алады. Газ көлемін де, пішінін де сақтамайды. Қалыпты жағдайда газ тығыздығы дәл сол заттың сұйық немесе қатты денесінің тығыздығынан мыңдаған есе кіші болады. Сұйықтар аққыш, пішінін сақтамайды, көлемін сақтайды. Сұйықты немесе қатты денені сығатын болсақ, яғни сол заттың бөлшектерін жақындатуға тырыссақ, онда олардың арасында тебу күші пайда болады. Ал егер дене көлемін ұлғайтуға тырыссақ, яғни зат бөлшектерін бір-бірінен қашықтатсақ, онда олардың арасында тарту күші туындайды. Қатты денелер көлемін де, пішінін де сақтайды. Заттың қатты күйден сұйық күйге ауысу процесін балқу деп атайды. Зат балқитын температураны балқу температурасы деп атайды. Заттың сұйық күйден қатты күйге өту процесін қатаю немесе кристалдану деп атаймыз. Зат қатаятын температураны қатаю температурасы деп атаймыз. Аморфты қатты денелердің құрылымы кристалдарға емес, сұйықтардың құрылымына ұқсас болады. Аморфты денелерде бөлшектердің қаттамасында жақын реттілік байқалады. Балқу кезінде отынның энергиясы неге жұмсалатынын график арқылы түсіндіру. 1 кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін жұмсалатын Q жылу мөлшерін осы затттың меншікті балқу жылуы деп атайды және λ деп белгілейді. . Кейбір заттардың меншікті балқу жылуы, Дж/кг. Балқу температурасында сұйық күйдегі заттың ішкі энергиясы, массасы осындай қатты күйдегі заттың ішкі энергиясынан артық.. Заттың m массасын балқытуға қажет жылу мөлшері . Массасы m зат қатайғанда осындай жылу мөлшері бөлінеді. АВ учаскесі үшін:
Бекіту 15 мин
3. Мұғалімнің іс-әрекеті				Оқушының іс-әрекеті
Слайд ашылып, әр топқа жекелей тапсырмалар ұсынылады. Мақсаты:оқушылар берілген сұрақтардың жауабын іздейді, алайда бұл жерде жауабы болмайды. Оқушылар неге бес жауаптың сәйкес еместігін айтып, нақты жауабын өз білімдік дағдыларына сүйене анықтайды. Оқушыларға жауабын бағалау;				9-жаттығу. 1-топ (5 мин) №1-есепті шығару. 2-топ (5 мин) №2, есеп шығару. 3-топ (5 мин) № 3 есеп шығару. Тапсырмалардың жауабын анықтайды. Оқушылар бағалайды.
Қорыту Күтілетін нәтиже 5 мин
4 .Мұғалімнің іс-әрекеті				Оқушының іс-әрекеті
Топ оқушыларына бүгінгі сабақтан алған білімнің қаншалықты өмірде қажет екенін өз ойларымен қорытқызу;				Ойларын дәлелдейді, қорытады.
Бағалау 4 мин
5. Мұғалімнің іс-әрекеті				Оқушының іс-әрекеті
Сыныпта ілулі тұрған бағалау парағындағы оқушылардың бағаларын қорыту				Бағалау парағындағы ұпайлар есептеледі.
Үйге тапсырма 1 мин
6. Мұғалімнің іс-әрекеті				Оқушының іс-әрекеті
Тапсырмалар тақтадан жазылады. §13,14. 9-ж. №5, №6, №7, №8.				Күнделікке жазады.