Сборник научных статей международной научно-практической конференции «Современные тренды педагогического образования»
жүктеу/скачать 8,65 Mb. Pdf көрінісі
|
pedagogikalyk bilim berudin zamanaui trendteri zhinak
| қазақ халқында:
алыс туыстармен, достарымен, таныстарымен кездесу; кеңесу; жақсы демалыс; бұрынғыдан бетер жақын болу; шынайы достық қатынас; жақсы беделге ие болу; достасу; орнатылған қарым-қатынасты сақтау; мақтану және басқалардан үстем болу; туыстар мен достар арасындағы байланыстың алыстағанын ескерту; сезімдерін, болмысын анықтау, жан рақатын сезіну; танысу арқылы байланыс аясын кеңейту; туыстарының өмірі мен денсаулығы, достарының жұмысы туралы хабардар болу; сенімді қатынас орнату; көңілсіздіктен арылу; дүниетанымы мен мәдениетін жоғарылату; ынтымаққа қол жеткізу; құрметі мен сыйластығын көрсету. – орыс халқында: продолжительное и обильное застолье, показать своё уважение к гостью: подружиться; провести весело время; пообщаться; улучшить отношения; наладить связи для получения услуги от гостя; увидеть приятных для себя людей; в целях знакомства; поделиться информацией, новостями; приятное времяпрепровождение; перейти на более близкие и теплые отношения, отблагодарить человека за оказанную им услугу или помощь, похвастаться, показав своё гостеприимство; показать свою доброжелательность, чтобы сблизиться; установление и улучшение отношений; увидеть тех людей, которых давно не видел; быть коммуникабельным, чтобы устроиться в обществе; установить более близкие отношения с какой-то определенной группой людей; достижение взаимопонимания, сближение; усиление взаимной доброжелательности; получить удовольствие от общения с близкими людьми. Аталған тірек сөздер құндылықтар жүйесін қалыптастырады және қазақ, орыс халқының ұлттық мінез сипатын таныту үшін қолданылады. Демек, көркем мәтіндердегі бай ұлттық-мәдени дәстүрлер «қонақжайлылық» концептісінің көркем мәтіндерде сәйкес келетін ұғым, түсінік, бейне, басымдықтар, стереотиптер мен бағалар арқылы ұлттық менталитет пен дүниетанымды, әлеуметтік-мәдени қатынас, салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптарды 410 ұлттық ерекшелікке сай біріктіргенмен, түрлі этностардың көзқарастарындағы айырмашылықты танытады. Түркі халықтарының қонақ күтуге байланысты дәстүрлерінде ұқсастық болғанымен, дастарқан мәзірін дайындауда біраз ерекшеліктер бар. Мысалы, қазақ сыйлы қонағының алдына қойдың басын тартатын болса, хакас халқы ең қадірлі қонағы үшін қойдың ұшасын (уча), жауырынын (чарын) даярлаған екен. Бұл халықта сыйлы мүше болып табылатын қой ұшасын қонағына тартар алдында, үйімізден құт-береке кетпесін деп құйрық майдың ұшынан кесіп алып қалатын ырымдары сақталған. Егер, қонаққа үлкен әйел адам келсе, қонақжайлықтың нышаны ретінде қойдың төсін (хой төзі) тартқан. Ал, бас бұл халықтың дастарқанында сыйлы мүшеге саналмаған. Қазақ халқындағыдай түркітектес тувин халқы да өзінің қонақжайлық қасиетін тағам тарту барысында ең сыйлы мүше деп ужа (уша) пен жамбасты атаған. Бұл халықтың қонағы етті кесіп алып алдымен отқа лақтырған, одан кейін өзі жеп, өзінен соң қалған адамдарға таратқан. Қонақжайлықтың мәрттігін қойдың «ұша» мүшесі арқылы көрсету алтайлықтарда «ужа» делініп, ал, түркімендерде «уджа» делініп, буряттарда «ууса» делініп, монғолдарда «ууц», «ууц даллах» деп аталып, ең сыйлы қонағына тартылған. Бұл ретте түркі халықтарының бірқатарына ортақ «біреудің төсін жесең, өзіңнің ұшаңды сайла» деген мақал осы құбылыстан туса керек. Этнограф-ғалым Шоқан Уәлиханов «Қырғыздар туралы жазбалар» еңбегінде: «Орта Азиялық барлық халықтарда бас құрметті қонаққа тартылса, қырғыздарда керісінше: құйымшақ пен жамбас қонақтікі, бас төменгінікі болып есептеледі» деп жазған [5, 38]. Осымен байланысты халқымызбен бірге туысқан қырғыздарда ең қадірлі бас (баш), одан кейін жамбас (жамбаш), асықты жілік (жото жилик), ал, жылқы етінен сыйлы қонаққа ұша (уча), қабырға, шұжық (чучук) және жал тарту «сый» тағамына жатқан. Әйелдерге кәделі сыбаға ретінде құймышақты (куймулчак) тартқан. Өзбек халқында сыйлы қонаққа тағам даярлау гендерлік сипатқа ие. Отбасында күнделікті тағамды әйелдер әзірлесе, үлкен жиынға ер адамдар дайындаған. Бұл салт қазіргі өзбек тұрмысында әлі күнге дейін сақталған. Мысалы, өсіңкі бидай суы мен ұн киселінен дайындалатын «сумалак» тағамы тек әйелдер үшін жасалса, суға не еттің сорпасына қайнатылып алынған қамырды етпен бірге қадірлі тағам ретінде жейтін «нарынды» тек еркектер дайындап, өздері ғана жеген. Қай халықтың болмасын, адамды сыйлау дәстүрінде алдымен жасы егде тартқанды немесе қарт адамды сыйлаудың орны ерекше. Мысалы, барша мұсылман елі тойлайтын Ұлыстың ұлы күні – «Наурыз» мерекесінде, соғымға сойылған өгіздің шекесінен дайындалатын «бел көтерер» асы – қазақ халқында қыстан аман шыққан қарт адамдарға сыйлы тағам ретінде ұсынылған. Қорыта келгенде, ежелден ескі салт ретінде қалыптасқан қонақ күту дәстүрі қай халықтың болмасын адамгершілік, азаматтық, болмыстық, меймандостық, 411 ынтымақтық ерекшеліктерін танытқан. Бұл ерекшеліктер тіл білімінде «қонақжайлылық» концептісінің құзырында екені даусыз. жүктеу/скачать 8,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|