Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»
жүктеу/скачать 8,82 Mb. Pdf көрінісі
|
baytanaev 2022 zhinak 1 tom gotov
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БУЫН ТҮЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ Хасанова Г. А. –117-48 тобының студенті, Ғылыми жетекші: Үкібасова Қ.А.
| Әдeбиeттep:
1. I. Кeңecбaeв. Қaзipгi қaзaқ тiлi. Лeкcикa.Фoнeтикa. Aлмaты, 1962. –260 б. 2. П.М.Мeлиopaнcкий. Кpaткaя гpaммaтикa кaзaк-киpгизcкoгo языкa. Чacть I. Фoнeтикa и этимoлoгия. Caнктпeтepбуpг, 1894. –72 бeт. 3. Джуниcбeкoв A. Пpoблeмы тюpкcкoй cлoвecнoй пpocoдики и cингapмoнизм кaзaхcкoгo cлoвa: диcc... дoкт.фил.нaук. Aлмa-Aтa, 1988.–328 c. 4. Қaзaқ гpaммaтикacы. A. Бaйтұpcынұлы aтындaғы Тiл бiлiмi инcтитуты. Aлмaты, 2005. 5. Мыpзaбeкoв C. Қaзaқ тiлiндeгi дыбыcтap тipкeci. – Aлмaты: Қaзaқ унивepcитeтi, 2002. – 248 б. 6. Бaйтұpcынов A. Тіл тaғылымы. —Aлмaты: Aнa тілі, 1992. —448б. 7. Досмұхамедұлы Х. Таңдамалы (Избранное). —Алматы: Ана тілі, 1998. —384 б. ӘОЖ 811. 512. 122 ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БУЫН ТҮЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ Хасанова Г. А. –117-48 тобының студенті, Ғылыми жетекші: Үкібасова Қ.А. - ф.ғ.к., аға оқытушы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты, Шымкент қ. Summary Types of the Kazakh language and its study Біздің сөзіміз айтылуы жағынан ең кішкене (бөлшектер) буындарға ажырайды. Сөздерді, буындарды жеке фонемалаларға жіктеу лингвистикалық талдаудың нәтижесі деп қарау керек. Жанып тұрған май (балауыз) шамға таяу отырып сөйлегенде, ол жалп –жалп етіп тұрады. Мұның өзі сөздің буын жігін аңғартады, өйткені ауа сөздің құрамындағы дауыстыларды айтқанда еркін 11 шығады да, дауыссыздарды айтқанда кедергіге ұшырайды. Сонда буын өкпеден келе жатқан ауамен (лекпен) тікелей байланысты болады [1, 7 б.]. Буын осы ауаның кілт үзілуінің не кедергіге ұшырауының нәтижесінде пайда болатын жеке (дауысты) дыбыс, не дыбыстар (дауыссыз) тобы. Қазақ тілінде буынның маңызы ерекше. Дыбыстың негізгі заңдары осы буынның төңірегінде өрбиді. Қазақ тіліндегі буынның түрін Қ. Жұбанов алтыға Н. Сауранбаев төртке, С. Кеңесбаев үшке бөледі.Соңғы бөліс (ашық, құйық, бітеу) барлық оқулықта жүр [4, 60 б.]. Академик А. Қайдаров қазақ тілінде 1352 бір буынды түбір барын анықтады. Құрылымына қарай солардың 1051 –і ВАВ , 158 –і АВ, 117 –сі ВАВВ, қалған үш түрі жиналып 40 –тан әрең асады. Бұған қозғау салған, бастап айтқан М.Райымбекова қазақ тілінде қос дауссыздан басталатын 20 шақты тұйық буынды (ВВАВ) сөзді экспериментті –фонетикалық зерттеу арқылы анықтағанын хабарлағанда, орыс тілінің “игі ықпалы” болар деп, мән бере қоймағанбыз [2, 248 б.]. Сөздердің қос дауыссыздан басталатынына күмәнданған А. Айғабылов сөз емес, қос дауыссыздан басталмайды дейтін ғасыр бойы айтылып келген пікірлер сыңаржақ айтылған болып шығады; Қ. Жұбановтың сөздің жігін ажырату жөніндегі қағидасы далада қалады, қатаңдардан соң да ( жүктеу/скачать 8,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|