Сәкен Сейфуллин атындағы қазақ агротехникалық универси

Жоспары:

Кіріспе

Ағаштүрлерін жылу сүйгiштiгi бойынша бөлу

Орманның әсері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

Ормандағы экологиялық жағдайдың, оның iшiнде 

температура режимінiң өзгеруiне басты мақсатқа пайдаланудың 
түрлi жүйелерi мен кесу тәсiлдерi, сондай-ақ орманды күтiп-
баптау түрлерiмен кесу әдiстерi біршама әсер етедi. Орман 
құрамын, пішінін, толымдылығын және желегінің түйісуін 
өзгерте отырып, орман шымылдығы астындағы температура 
режимін реттеуге мүмкiндiк туады.Кесулерден басқа, екпе 
ағаштар құрамын, пішінін, жиілігін таңдай отырып, беткей 
экспозициясы мен жарық сәулесiнің екпелер қатарына бағытын 
ескеру арқылы ормандағы температуралық жағдайды реттеуге 
болады.

Кесудің температуралық жағдайлары кеспеағаштардың ені 
мен бағытына байланысты. Күрделі шырынды сүрекдіңдерде 
кеспеағаштың енінің азаюы күндіз қызып кетуге және түнде 
гипотермияға ұшырайтын кесінділердегі ауаның тоқырау 
беткі қабатының шоғырлануына байланысты орманды 
қалпына келтіруді қиындатады. Отырғызылған орман, әсіресе 
түсте жарықтандырылған кесу жақтарының бойында, күннің 
күйіп қалуына байланысты толығымен кебуі мүмкін. Орман 
оған 
іргелес 
ауылшаруашылық 
алқаптарының 
температуралық режимін өзгертеді, бұл жолақ аралық 
кеңістіктердегі төмен және жоғары температураның тәуліктік 
ауытқуын азайтады. Орман белдеулері 3 жастан 5 жасқа дейін 
"әрекет ете" бастайды. Олардың биіктігі ұлғайған сайын 
микроортаға оң әсер жолақтың биіктігінен 20--40 есеге тең 
қашықтыққа таралады. Нәтижесінде дақылдардың өнімділігі 
артады. Орман жолақтарының дизайнына, құрамына және 
пішініне байланысты олардың ауа температурасына және 
іргелес ашық жерлердің топырағына әсері әртүрлі. Орман мен 
қар 
жамылғысының 
әсерінен 
ормандағы 
топырақ 
температурасы ашық жерге қарағанда жоғары болады. Ауа 
температурасы көтерілгенде, қар топырақтың жылынуына 
жол бермейді, ал ауаның күрт салқындауымен топырақтың 
температурасы аз өзгереді. Егер қардың бетінде температура 
3 39 °С болса,онда топырақтың бетінде 0,8 м тереңдікте 
температура --3,1 °с болады. Сондықтан өсімдіктер ғана емес, 
көптеген жануарлар мен құстар қатты аяз кезінде қардың 
астында баспана табады. Ауа мен топырақтың жылу режимі 
екпелердің жұқаруымен күтімді кесу немесе астын кесу 
процесінде оңтайлы толықтығы мен тығыздығына дейін 
реттеледі. Орман топырағын оқшаулауда орман қоқысы 
ерекше рөл атқарады. Оны тырмалау немесе қопсыту 
топырақтың температуралық режимін өзгертеді. Орман 
өміріндегі 
жарықтың 
рөлі. 
Жарық 
-- 
толқынның 
электромагниттік 
сәулеленуі, 
көзбен 
сезіледі. 
Күн 

радиациясы тек негізгі жылу көзі ғана емес. Күн сәулелері 
атмосфераның қалыңдығына еркін еніп, өсімдіктер мен 
жануарлар 
әлемінің 
барлық 
негізгі 
физиологиялық 
процестеріне әсер етеді. Жарық, ең алдымен, көмірқышқыл 
газы мен су химиялық қосылып, глюкоза түзетін фотосинтез 
үшін қажет. Фотосинтез теңдеуі келесідей:
6С02+6Н20 
+ 
энергия 
= 
С6Н1206+602. 
Жасыл өсімдіктер Фотосинтездің арқасында 
органикалық заттар түзеді. Вегетациялық кезеңде қоңыржай 
орманды фотосинтез арқылы күн энергиясын пайдаланып, 
20--25 т/га көмірқышқыл газын сіңіріп, 15--18 т/га оттегін 
бөліп, 14--18 т/га органикалық зат түзеді. Көптеген 
физиологиялық 
функциялар 
сияқты, 
фотосинтез 
салыстырмалы түрде тар температура диапазонында 
максималды деңгейге жетеді, ал температура одан әрі 
жоғарылаған сайын оның қарқындылығы төмендейді. 
Жапырақтары 
жарықты 
сіңіретіндіктен, 
олардың 
температурасы күннің ортасына қарай айтарлықтай 
көтеріледі және фотосинтез айтарлықтай басылады. 
Сондықтан таңертең максималды фотосинтез шамамен 9 
сағатты құрайды, содан кейін оның қарқындылығы 
төмендейді және 17 сағатқа дейін қайтадан көтеріледі. Үшін 
оңтайлы температура: фотосинтез қоршаған ортаға 
байланысты өзгереді және шамамен 16° - қа дейінкөптеген 
қоңыржай белдеулер үшін тропикалық өсімдіктер үшін 38 
°C дейін. Фотосинтез көптеген ондаған жылдар бойы тыныс 
алуға қарама-қарсы процесс ретінде қарастырылды. Алайда, 
фотосинтез және тыныс алу-бұл зат алмасу мен энергия 
алмасудың бірыңғай процесінің бір-бірімен тығыз 
байланысты екі жағы. Күн энергиясы мен Бейорганикалық 
тұздарды пайдалана отырып, жасыл өсімдіктер жердегі 
барлық тіршілік иелерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру 
үшін өнімдер жасайды. Бұл жалпы Жер атмосферасының 
сипатын анықтайтын жасыл жапырақтың "ғарыштық" рөлін 

көрсетеді. Ағаш түрлерінің сәтті өсуі үшін оңтайлы 
жарықтандыру қажет. Шамадан тыс көлеңке, артық жарық 
сияқты, өсімдіктерге теріс әсер етеді. Орман шатырына 
түскен күн сәулелері ішінара сіңеді, ішінара шағылысады 
және тәждер арқылы енетін күн радиациясының аз ғана 
бөлігі топырақ бетіне жетеді. Органикалық заттарды жасау 
үшін орман шатыры тұтынатын күн сәулесінің тек 1--2% 
ғана пайдаланылады. Күн сәулесінің едәуір бөлігі 
транспирацияны, тыныс алуды және басқа физиологиялық 
процестерді қамтамасыз етеді. Жапырақ сіңіретін және 
фотосинтез процесіне қатысатын күннің сәулелік энергиясы 
белсенді сәулеленудің (фаралардың) фотосинтетикалық 
энергиясы деп аталды. Фаралар спектрдің негізінен5 
көрінетін бөлігін қамтиды. Ю. Л. Зельникер (1969) ашық 
жерде интегралды радиацияның құрамындағы фаралар саны 
түзу үшін 40% және шашыраңқы радиация үшін 54% (күннің 
биіктігі 30° 50 ° және ашық ауа-райында) екенін анықтады. 
Орман екпелерінің тігінен күн радиациясының ағыны 
белгілі бір үлгіде бөлінеді. Жабық орман шатырының астына 
физиологиялық белсенді сәулелердің 5 4 40% ашық жердегі 
жалпы ағынынан енеді, орман шатыры сәулелердің 35 7 70% 
сіңіреді және 20--25% қайтадан атмосфераға шағылысады. 
Жоғары жабық шырша ағаштарында жалпы ағынның 5--10% 
- на дейін жарық топырақ бетіне түседі. Жабық бук ағашы 
тәждермен жарықтың 97 9 99% - на дейін ұстап, топырақ 
бетіне 1-- 3% -. ғана жібере алады. 1-деңгейдегі ағаш 
тәждерінің жоғарғы бөлігінің жапырақтары мен инелері 
ұзын толқынды сәулеленудің едәуір бөлігін сіңіреді; 
максималды белсенділікке ие. Сондықтан жоғарғы 
деңгейдегі жапырақтар мен инелердегі хлорофилл мөлшері 
ең жоғары. Жарықтың көптігі биіктіктің жақсы өсуіне және 
тәждердің пайда болуына ықпал етеді, ағаш өсімдіктерінің 
өсуі мен дамуын ынталандырады. Шатырдың астындағы 
барлық дерлік жарық шашыраңқы. Өте жоғары тығыздық 

ағаштың жалпы өнімділігін төмендетеді. Оның жабылуын 
оңтайлы деңгейде ұстап тұру үшін (0,7--0,8), фотосинтез ең 
қарқынды болған кезде, шатырдың сатылы құрылымына 
жетуге 
тырысып, 
күтім 
кесіледі. 
Фаралар 
қарқындылығының артуы екпелердің өнімділігіне оң әсер 
етеді. Сонымен, Д. д. мәліметтері бойынша. Лавриненко, 
ылғалды буково-шырша сурамени жағдайында Карпат 
шырша екпелерінің өнімділігі Ленинград облысының 
ылғалды 
салыстырмалы 
бай 
топырақтарындағы 
шыршалардың өнімділігінен едәуір жоғары, мұнда жылу 
көп, бірақ фаралар саны аз. Көлбеу Экспозиция жалпы 
жарықтандыруға 
және 
оның 
Жылдың 
күні 
мен 
маусымындағы режиміне үлкен әсер етеді. Қоңыржай 
ендіктерде күн радиациясының бір жылында Солтүстік 
экспозициялардың беткейлері көлденең беткейге түсетін 
мөлшерден аз, ал оңтүстік шыршалар көп, бірақ жазда өте 
тік Оңтүстік беткейлерде радиация мөлшері азаяды, өйткені 
түстен кейін күн сәулелері олардың бетіне өткір бұрышпен 
түседі. Тәждегі жарықтың көптігі тұқым өнімділігін 
арттырады. Жасанды көлеңке гүлдердің пайда болуын 
азайтады. Сонымен қатар, егер сіз тәждің жартысын 
көлеңкелейтін болсаңыз, онда гүлдің пайда болуының 
төмендеуі байқалады, өйткені тәждің әртүрлі бөліктері 
арасындағы метаболизм баяулайды. Сондықтан жеміс ағаш 
тәжінің Шығыс және оңтүстік-шығыс бөліктерінде мол 
болады. Бұл тірі тәждегі магистральдың диаметрі бойынша 
оның бессучковый бөлігіне қарағанда үлкен ағымдағы өсуді 
түсіндіреді. Ағаштардағы тұқымдардың пісетін кезеңінің 
басталуы да жарыққа байланысты. Шеттерінде немесе 
жарық терезелерінде өсетін ағаштар барлық жағынан 
көршілерімен тығыз байланыста болатын ағаштарға 
қарағанда ерте жеміс береді. Оби- .қылқан жапырақты 
ағаштардағы конустар тәждің жоғарғы бөліктерінде 
байқалады. Дегенмен, тұқым себу ағаштың физиологиясы 

мен сапасына байланысты. Бір жастағы екпелерде бірдей 
жағдайда қалың бұтақтары бар кең сирек тәжі бар үлкен 
ағаштарда жеміс тар пирамидалық тәжі бар ағаштарға 
қарағанда мол болады, бірақ соңғыларында биіктігі белсенді 
өседі. Жарық пен ағаштардың өсуіне үлкен әсер етеді. Ағаш 
өсімдіктерінің бір түрдегі жарықтандыруға реакциясы 
жасына қарай, әртүрлі топырақ-климаттық жағдайларда, 
өсудің әртүрлі фенологиялық фазаларында өзгеруі мүмкін. 
Мысалы, көшеттер мен жас ағаштар ересектерге қарағанда 
көлеңкеге төзімді, нашар топырақтарда өсімдік құнарлы 
топыраққа қарағанда фотофильді болады. Фотофильділік 
дәрежесіне қарамастан, барлық өсімдіктер жемістер мен 
тұқымдарды қалыптастыру үшін жоғары жарықтандыруды 
қажет етеді. Сондай-ақ, өсімдіктердің өсуі мен даму 
процестеріне күн мен түннің әр түрлі арақатынасы үлкен 
әсер етеді, өсімдіктердің реакциясы фотопериодты деп 
аталды.
Ағаш түрлері фотофильді және көлеңкеге төзімді болып 
бөлінеді. Жарыққа деген қажеттілігімен ерекшеленетін 
олардың барлығы оған мұқтаж, тіпті көлеңкеге төзімді,яғни. 
көп немесе аз дәрежеде барлық тұқымдар фотофильді. 
Сондықтан, ХІХ ғасырдың ортасына дейін орман 
шаруашылығында болған и. с. Мелехов атап өткендей.ағаш 
түрлерін фотофильді және көлеңке сүйгіш түрлерге бөлу 
дұрыс емес деп танылды.Орман шаруашылығындағы 
фотофильм деп өсімдіктердің көлеңкеге теріс реакциясы, 
көлеңкеге төзімділік — өсімдіктердің көлеңкеленген кезде 
Фотосинтездің салыстырмалы түрде жоғары белсенділігін 
сақтау қабілеті түсініледі.Ағаш түрлерінің жарыққа 
қатынасы туралы идеяны келесі сыртқы белгілер мен 
биологиялық ерекшеліктер негізінде алуға болады'. 
1) жапырақтардың тығыздығы және тәждердің сипаты-
тығыз, төмен түсірілген тәж тұқымдардың көлеңкеге 
төзімділігін, сирек (ашық), жоғары көтерілген тәж-

фотофильділіктіңбелгісі; 
2) жапырақтардың бағыты-көлеңкеге төзімді ағаш 
түрлері 
жапырақтардың 
мозаикалық 
орналасуымен 
ерекшеленеді. Өскіндердегі жапырақ жапырақшаларының 
әр түрлі ұзындығына байланысты олар жарық ағынына 
перпендикуляр орналасқан бір жазықтықта болады, бұл 
фаралардың 
тиімді 
сіңуіне 
ықпалетеді; 
3) діңдерді бұтақтардан тазарту жылдамдығы-жарық 
сүйгіш 
жыныстарда 
діңдер 
бұтақтардан 
тезірек 
тазартылады, көлеңкеге төзімділерде-көлеңкеде ұзақ уақыт 
тірі 
бұтақтарсақталады; 
4) сүрекдіңнің шатырының сипаты-көлеңкеге төзімді 
жыныстар сүрекдіңнің тығыз жабық шатырын құрайды, 
фотофильді-сирек, тіпті осы тұқым үшін шекті толықтығы 
болсада; 
5) сүрекдіңнің шатыры астында өскіннің болуы және жай 
— күйі-шатырдың астында фотофильді жыныстардың 
өскіндері, әдетте, жоқ немесе аз мөлшерде ұсынылған және 
қысымға 
ұшыраған 
күйде 
болады; 
6) өсу қарқындылығы-фотофильді тұқымдар жас кезінде 
тез өсумен сипатталады, көлеңкеге төзімді — баяу; 
7) табиғи жұқару қарқындылығы — жарық сүйгіштерде 
неғұрлым қарқынды және 
көлеңкеге 
төзімділерде 
баяулайды; 
8) тұқымның мөлшері, жеміс берудің жиілігі мен көптігі-
фотофильді тұқымдарға (қайың, көктерек), көлеңкеге 
төзімділерден айырмашылығы, ұсақ тұқымдар, едәуір жиі 
және 
мол 
жеміс 
беру 
тән; 
9) қабықтың қалыңдығы мен сипаты — фотофильді 
қабығында қалың және өрескел (емен, қарағай, қайың, 
көктерек), көлеңкеге төзімді қабығында-жұқа, тегіс (шырша, 
мүйіз); 
10) аязға және күнге деген көзқарас-көлеңкеге 
төзімділерден айырмашылығы, фотофильді жыныстар осы 

абиотикалық факторлардың теріс әсерінен Қорықпайды, 
соның арқасында олар орман алқаптарының ашық кеңістігін 
тез 
толтырады; 
11) тірі жер жамылғысының сипаты және орман түбінің 
ыдырау жылдамдығы — жарық сүйгіш жыныстардың 
екпелерінде шөпті қабаттың қалыптасуы күшейеді, құлау 
мен орман түбінің ыдырау процесі белсенді жүріп жатыр.
Бір тұқымның ағаш өсімдіктерінің жарыққа қатынасы 
әртүрлі факторларға байланысты айтарлықтай өзгереді: 
1) жас-әр түрлі жастағы ағаш тұқымдарының жарыққа 
деген қажеттілігі бірдей емес: жас өсімдіктер көлеңкеге 
төзімді, 
ескілері 
фотофильділіктің 
жоғарылауымен 
ерекшеленеді; 
2) шығу тегі - тұқымдық сүрекдіңдер өскіндерге 
қарағанда көлеңкеге төзімді емес. Соңғыларында қоршаған 
орта жағдайларына, соның ішінде жарықтың болмауына 
бейімделуді жеңілдететін мұраға қалған қуатты тамыр 
жүйесі 
бар; 
3) климат-солтүстікте бірдей ағаш түрі фотофильді. 
Климат неғұрлым жақсы болса, өсімдіктер соғұрлым аз 
фотофильді болады, бұл жылу қуатының жоғарылауымен 
байланысты; 
4) теңіз деңгейінен биіктік-теңіз деңгейінен биіктік 
ұлғайған сайын фотофильм артады, өйткені жылумен 
қамтамасыз ету азаяды;
5) топырақ құнарлылығы — неғұрлым құнарлы топырақта 
фотофильм 
азаяды, 
аз 
байтопырақта-артады; 
6) жыл мезгілдері — өсімдіктер вегетациялық маусымның 
ортасында байқалатын белсенді өсу шыңынан өткеннен 
кейін жарыққа деген қажеттілік табиғи түрде азаяды.

жүктеу/скачать 1,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: