жерден   кеткен. Жазалаушылар Саржан мен оныңтөңірегіндегілерді 60  шакырымға

дығы», сондай-аққуғындаушылардың катар түзеп, окататын мылтықты кол- 

дана отырып, атты әскермен  шабуыл  жасауына  мүмкіндік  бермей ұйытқи 

соққан  топырақ  боран  құтқарған;  ал  Саржан  жүйрік  тың  аттары  болып, 

көкж иектен қас-қағымда ғайып болған, рас, жазалаушылардың колына тез 

жүре алмайтын, жүк тиелген түйелерін тастап кеткен.62 Н ақсо л  Лукин сәл 

кейініректе,  Сүлтанды  ұстаудағы  сәтсіздігі  үшін  бастыктар алдында акта- 

лып,  былай  деп  жазған:  «Саржан  сұлтанның ауылдарымен  бірге тез  кетіп 

калуына кеш кісін түйелерге жүк артылып, аттардыңжүруге ерттеліп койы- 

лғаны себеп болды, келесі күні таң алдында офицер мырзалар каншама күш 

салғанымен Саржан сұлтан колға түспей кетті».63 Алайда көтерілісшілер де 

аз зиян  ш еккен жок:  Карбыш ев пен хорунжий  Попов 4000 жылкыны, жүк 

артылған 3000 түйені,  100-ге жуы к сиырды, 30 мыңнан 40 мыңға дейін койды 

колға түсірді.64

Ал  С ары арканы ң как ортасында көтерілісшілер қатарын барған сайын 

ж аңа рулар толыктыра түсті.  1836 жылдың жазында далада болып кайтқан 

молда Сәлім Сағынов С.  Б. Броневскийге баканастык би Төңірік Байтөрин, 

сондай-ак «мемлекетке ешкандай жаксы лык істемеген» Ізбасар Алдаберге- 

нов, Мыңбай Төлентаев, Онбай Төлентаев, Бұтанбай Ш уашев айдап салған 

сарымсак және шора руларының «зүлымдык ниетте» жасаған әрекеттері ту- 

ралы хабарлады.65

1836 жылдың басында Актау бекінісінен майор Тинтяк66 баскарған  300 

казактан тұратын өскер командасы шыкты (казактар естілуі бойынша оны 

«тентек» деп атап кеткен); майорға көтеріліске катыскан казактар жөніндегі 

қаскүнемдігі  мен  катыгездігі  үшін осы атак біржола тағылды; кейініректе, 

Кенесарының көтерілісі кезінде де ол  Қамшы-майор деп аталған.67

Дегенмен Саржанның күресі жалғаса берді. Оған коканның кұсбегісі уәде 

еткен  көмек  сөз  жүзінде  калды.  С аржанны ң бүкій  далаға  таралып  кеткен 

атак-даңкы кокандыктар тарапынан кастыктуғызды, оның Үлы жүздің кейбір 

аудандарын камтыған жігерлі іс-кимылын олар мазасыздана кадағалап отыр- 

ған еді, ол аймактағы казак руларынан зекетжинап, бағынбаушылыктың кез 

келген  көрінісін  аяусыз  басып  тастап  отыратын  Ташкент  билеушісінің де 

аландаушылығын туғызды.  Патша отрядтары ығыстырып,  бүрынғысынша 

кокан ханының колдауына үміттенген Саржан Үлы жүз шегіне көшіп барды, 

бұл орайда казак аймактарының бытыраңкы күштерін біріктіруге, Ташкент 

күсбегісіне бағынышты казактарды да өз жағына тартуға тырыскан еді, бүл 

сұлтанның  коқандыктармен  жанжалына  негіз  болды.  Саржанды  Ташкент 

билеушісі  1836 жылдың жазында зұлымдыкпен өлтірді.  Сұлтанның, оның 

інілері Ержанның, Есенгелдінің, сондай-ақоған еріп барған баска да атакты 

казақтардың  каза  табуы  азаттық  күресінің  одан  әрі  өрістеуіне  теріс  эсер 

етіп, бұл орайда казак-кокан катынастарына терең сына салды; оларды алдап 

колға  түсіріп ,  көтерілістің   даңкты   көсем ін ің   өмірін  қиған  коқан ды к 

билеушілердің екіжүзділігі  мен  зұлымдығы  оған  кейіннен  кокандыктарға 

карсы  да  бағыт  беріп,  басқасын  былай  койғанда,  Кенесары  Қасымовтың 

ташкенттік билеушілерге соншалыкты жиіркенішпен карауын туғызды.

Саржан сұлтанның есімі, оның он жылдан астам уакытка созылған күресі 

халыктың жадында,  ауыз  әдебиеті  туындыларында  сақталып  калды; дала 

дарындары жырға қоскан оның істері мен идеялары патшалықотарлауға кар­

сы шығушыларды күші тең емес күресті жалғастыруға жігерлендірді, ал ол 

күресті оны ң інісі, Қасым төренің ұлы  Кенесары жалғастырды.68

336

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: