Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

Көтерілісті дайындау мен өткізудің барлық кезендерінде азаттык қозға- 

лысыны ң негізгі әлеуметтік базасы еңбекші көшпелі шаруалар болды.  Қоз- 

ғалыстың көптеген белсенді қатысушылары халықтың кедей және ең кедей 

топтарынан шыққандар еді.  М әселен, көтерілістің ең басынан аяғына дейін 

қатысқан Айтас Күсеповтен мүлкін тәркілеген кездетек «ескі киіздер, киіз 

үйдіңтозы п біткен керегелері» ғана алынған. Соған қатысқан хан шенеунігі 

мүлкі  тәркіленген  адамның  «кедей  болғаны  көрініп  түр»  деп  атап  өткен. 

Көтеріліске тағы бір белсене катысушы Нашақұр Ақынбаевта алынуға жата- 

тын мүлік мүлде болмай шыққан. ІІІінік Абылаев сүлтан Ж әңгірге  1838 жы- 

лғы 3 тамыздағы хабарламасында Исатайдың серіктері  Ергіс,  Нұрғыс ж әне 

Көшім Сартовтартуралы  «оларда мал ғана емес, өздерінің ішерге астары да 

жоқ» деп  ж азған.74 Көтеріліс  басш ыларының өздері  Исатай Тайманов пен 

Махамбет Өтемісовтің, олардың ер жеткен балаларының және азаттык қоз- 

ғалысына белсене қатыскан туыстарыныңтүгелдей жеке еңбегімен бағатын 

азы н-аулақ малы болған ж әне шаруа әлеуметтік тобына жатқандығы айты- 

лады.

Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліс қозғаушы күштері жағынан ша­

руалар көтерілісі болды, мұның өзі ордада терең әлеуметтік жіктелу үрдісі 

болғанын дәлелдеді. Көтерілістің бағытын, дәлелдері мен идеологиясын көп 

жағынан оның шаруа мүддесін қорғау сипаты анықтады.

Қандай да болсын ш аруалар қозғалысы сияқты, ол туындау сатысында 

стихиялы ,  тіпті  ең  көп  құлаш   ж айған  кезеңінде де  ж еткілікті  дәреж еде 

ұйы м дасты ры лмаған  болды.  Ж алпы   ш аруалар  қозғалы сы ны ң  әлсіздік- 

теріне қазақ қоғамына тән өзіндік киындықтар — оның экономикалык және 

саяси меш еулігі, дәстүрлі-патриархатты қ ж әне отарш ылдық езгі, халық- 

ты ң ауы лдар бойы нш а бытырап ж атқандығы , халықтың көш пелі тұрмыс 

салты қосылды.  Осының бәрі азатты қ қозғалысын-Бің барлык кезендеріне 

қатты  эсер  етті.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: