Сынақтарының сыры». Қарағанды: «Tengri Ltd»

Аэродромдағы жұмысымыз – ұшақты әуеге шығарып салу. Ол бір сағаттай ұшады. Сол аралықтарды пайдаланып, алған материалымды сөйлем-сөйлемімен жаттап алдым.

Тағы да бардым. Басынан сұрайды, ортасынан, аяғынан. Аудармасын тақылдап айтып берем. Газеттің ортасынан бір сөзді алды да, мына сөздің аудармасын айтшы деді. Білмеймін. «Неге білмейсің? Сөйлемді аударшы». Аударып берем. «Бұл қалай?». «Мына мәтінді толық білем. Бірақ, көп сөздің аудармасын білмеймін». Үш қояйын деп еді, мен тұрып: «Болмайды. Төртке де келіспеймін», – дедім. «Не деген дөрекі солдат едің?» – дейді. «Өткенде үш қойсаңыз ештеңе демес едім. Енді осынша еңбектеніп келгенде қалай келісемін. Қабілетімді көріп тұрсыз. Түптің түбінде, неміс тілін шын мағынасында оқығым келетін болса, біліп те кетем», – деймін мен. «Жарайды, бестік бәрібір артық болады, төртке келіс», – деп, төрт қойып берді. Неміс тілін сөйтіп тапсырғаным бар...

Алтайға, Свердлов облысындағы Ирбит қаласына, Кіші авиациялық мамандар мектебіне оқуға жіберді. Алты ай оқып бітірсек, ұшақ механигі атанамыз. Оқу озаты болдым. Армавир қаласындағы әскери ұшқыштар училищесінде Ю. Гагаринмен бірге оқыған офицерлерден дәріс алдық. Темірдей тәртіпке үйренумен қатар, телегей-теңіз білімге қарық болдық.

Ирбит – ерекше қала. Қала тұрғындарының 85 пайызы әйелдер екен. Ер-азаматтар қалған 15 пайызын ғана құрайды. Біз оқыған мектепте жарақ сайлаушы механик, бекітілген жабдық механигі, аспаппен жабдықтау механигі, ұшақ қозғалтқышы механигі мамандықтарына оқытады. Мен соның ішінде ұшақ қозғалтқышы механигіне оқыдым. Оқу бітіріп шыққан солдатты қала халқы патшадай күтеді екен. Кейбіреулер сонда қалып, кейбірі үйленіп кететін көрінеді. Экскурсияға апарды. Үш дөңгелекті «Урал», «Ирбит» мотоциклдерін шығаратын зауытта, уақытқа шаққанда, бес минут сайын бір мотоцикл құрастырылады. Конвейермен жүріп жатады, бірі анасын, бірі мынасын бұрайды, бір тоқтау жоқ. Шетелге дейін шығарылатын мотоциклдер жалт-жұлт етеді. Сол кездері Кеңес Одағы бойынша тек бір ғана жерде жасалатын тағы бір тауарлардың нүктесі осы Ирбитте орналасқан болып шықты. Кезінде Екатерина II келіп демалған жер бұл. Әйелдердің сонша көп орнығуының бір себебі де сол көрінеді. Орыс пен татар көп. Қалада татардың сабантойы, өзге де мереке-мейрамдары болып жатады.

Полкқа қайтып келген соң, бөлімше командирі ретінде, Ирбитке алты ай сайын барып тұратынбыз. Қасымда капитан мен екі сержант жүреді. Солдаттарды алып барып, алып қайтамыз. Спортпен шұғылдандым, үлгілі әскери атандым. Әскер қатарында жүргенде де комсомол ұйымдастырушысы болдым.

Есте қалған бір жағдай, Алматыдан Жұмағали Нүсіпов деген солдат болды. Әскерде жүрген кезінде үйленемін деді. Әке-шешесі келіп, құда түсіп алып бермек. Қыздың әке-шешесі Омбыдан 25 шақырым жерде тұрады, өзі қаланың басында құрылыста жұмыс істейді, қалалық кеңестің депутаты екен. Надя дейміз, татарша есімін жастықпен сұрамаппыз да. Өзі Омбы қалалық кеңесінің депутаты. Тәрбиелі, жақсы қыз еді. Қыз алуға баратын ешкім жоқ. Жұмағали келіп, маған өтініш жасады. «Женя, сен командирсің ғой, менімен бірге құда түсуге жүр», – деді. Эскадрилья командиріне барып, бөлімдегі он солдатқа демалыс сұрадым. Өзіме – үш күн, басқаларына – той тойлайтын белгілі уақыт. Жұмағали екеуміз автобусқа отырып, совхоздың орталығына жеттік. Сөйтсек, қыздың үйі совхоздан ары алты шақырым жердегі бөлімшеде екен. Көлік жүрмейді. Жаяу тарттық. Аяғымызда етік, үстімізде гимнастерка. Құда түсуге бара жатырмыз. Жұмағалидан үш жас үлкенмін. Жөн-жоралғыны екеуміз де білмейміз. Ауылдың шеті көрінді-ау. Әке-шешесі жұмыста екен, не айтып, не қоярымызды білмей келе жатқан біз қуанып кеттік. Надя үйінде, шаңырақта одан басқа тоғыз бала бар көрінеді. Балалар жүгіріп кетті. Әкесі осы бөлімшеде тракторшы, шешесі сауыншы екен. Хабар жеткен татарлар келіп жатыр. Ешкі сойды. Бірден той жасалды. Ол уақытта аста-төк заман емес, қарапайым дастархан. Өлең айтылып, сырнай ойнап жатыр. Сөйтіп, ертеңіне алты шақырым жерді ат-арбамен жүріп, совхоздың орталығына, одан Омбыға, Надяның бір бөлмелі үйіне жеттік. Омбының қазақ жігіттерімен таныс екен, үстелді дайындап қойыпты. Ортамызда қыз атаулыдан Надя мен бір қазақ әйелі ғана бар. Сол аядай үйде сыйысып отырып, Жұмағалиды үйлендіріп кеттік. Әскерден оралғаннан кейін, 1968 жылы Новосібірге мемлекетгік емтихан тапсырмаққа екі рет барғам. Екі ретінде де жолай Омбыға соғып, Жұмағалимен кездесіп, тіпті ол істейтін құпия авиациялық зауытты да көріп қайтгым. Бірақ, кейін ол хабарсыз кетті.

Омбыда әскерде жүргенде, қаланың барлық мәдениет орындарында – опера. академиялық театрларында, циркінде, саябағында, «Нефтяник» шағын ауданында болдық. Омбы саябағының бір ерекшелігі – үлкен, тоғай деуге де болады. Жолдары асфальтталған, би алаңы, концерт қоятын, кино көрсететін жерлері бар. Бір жақ шетінде қазақ, татарлар жиналып, қазақтар домбырасын, татарлар сырнайын тартып, ән салады, ойын ойнайды.

1966 жылы Лондонда футболдан әлем чемпионаты өткен еді. КСРО кұрамында ойнаған әйгілі шабуылшылар Игорь Численко, Валерий Поркуяндар үшінші-төртінші орындарды иеленіп қайтқан кезі. Мәскеудің «Динамо» командасы мен атақты Тимур Сегізбаев бастаған, алаңның орта шенінен гол салатын шебер қорғаушы Вадим Степановтар қостаған «Қайрат» командасы екеуі бейтарап алаңда Омбыда кездесті. Бізге арнайы демалыс берілді. Тимур допты тепкен кезде айызың қанады-ау! Сол ойында «Тимур, Тимур! «Қайрат», «Қайрат»!», – деп айқайладық. Абырой болғанда, «Қайратымыз» жеңілмеді, тең түсті.

Новосібірдің де көрікгі жерлерін араладым. Сырттай бөлімде бірге оқығандардан үш-ақ қазақ болдық – мен, Теміртас Қалимуллин және Шакира Жексенбина. Сол уақыттағы Новосібір теміржол вокзалы заман талабына лайықтылығы жөнінен дүние жүзінде үшінші орында екен. Терминалға дейін бар. Ерекше салынған бұл вокзалдың мейрамханасынан да дәм таттық. Академиялық Тундра қалашығы Тайганың ішінде орналасқан. Мұнда біз бұрын-соңды кермеген жиырма-отыз қабатты биік үйлер бар. Шырша, қарағайына қарасаң, баскиімің жерге түседі. Орталық әмбебап дүкенінде эскалаторлар бар, оны да алғаш көрдік. Ең мықты ғалымдар Мәскеуде емес, Новосібірдегі сол бір академиялық қалашықта десетін сол кезде.

* * *

Әскерде бастан кешкен жағдайлардың қысқаша мазмұны осындай. Бәрін айта берсең, жеке бір кітапқа жүк болар еді. Көпке жаюға болмайтын құпия дүниелер де бар... Бір атап өтерлігі, авиацияда бірге қызмет істеген жігіттер шетінен спортшы еді. Әскери тәлім менің кейінгі өміріме үлкен сабақ болды. Үш жыл әскери өміріме ризашылығым зор.

* * *

Сол 1967 жылдан 1968 жылға қараған, қараша-қаңтар айлары өміріме өзгеріс енгізді. Техникум бітірдім, әскерге барып келдім, институтты тәмамдаймын, енді не істеу керек? Үйлену қалды. Әке-шешем көргісі келер ендігі қызығым – отбасын құру. Ойланып жүрмін. Ауылда ананың қызы, мынаның қызы бар деп айтып жатты. Әнияшқа тоқтадым. Анасы Бақытты білетінмін. Әкесі өмірден ерте озған. Нағашы ата-әжесі Әбутүсіп, Рақия деген кісілермен әкей қатты араласып, соғымын сойысатын. Сонымен не керек, Әнияшқа бармаймын ба. Бір-екі рет киноға шақырып, сөйлестік. Маған тұрмысқа шық десем, Әнекең: «Мен жиырма беске дейін тұрмысқа шықпаймын. Жұмабала құрбым екеуміз солай серттескенбіз», – дейді. Бұл әңгімені әке-шешеміз біледі. Сол екі ортада Құстия апам да естіп қалып, «Жиырма бесі несі? Жарылқасынға шығуы керек», – деп, ақыры не керек, ол кісілер Әнияштың жиырма бес деген сертін бұздырды. Новосібірге барып келгеннен кейін құда түсіп, Ақмолаға барып, тойға шақыру қағазына суретке түстік.

Теміртас екеуміз емтихандарымыздан өте жақсы деген баға алып, курстастарымызбен «Советская Россия» мейрамханасында соңғы рет бас қосуға бардық. Тойлап жатырмыз. Сағат он бірдің кезінде ақшамыз бітіп қалсын. Үстіне үш сомнан қосып жинауымыз керек, ал ақша ешкімде жоқ. «Кімде бар, ертең диплом алуға келгенде береміз», – дейді ғой. Қалтамда 150 сом бар. Елу баламыз, сол 150 сомды қалтамнан алып бере қойдым. Ертеңіне 30-40 сом ғана жиналды. «Мекен-жайынды беріп кет», – дейді бәрі. «Үш сомды поштамен салып отырасыңдар ма?», – деймін күліп. Сәуір айында үйленуім керек. Қазір ойлап отырсам, жастық екен ғой, 150 сом деген ол уақытта көп ақша.

Новосібірде жүргенде, Киевкадағы Ақаңа күнара қоңырау шалам. Уақытқа қарамаймын, сөйтсем, мен телефон соққанда Нұрада түнгі екі-үштің кезі болады екен. «Ақа, мен оқуды бітіріп жатырмын, біздің үйде бір тиын ақша жоқ. Маған қаражат керек», – деймін. «Әй, Жарылқасын-ау, ол ақшаны қайтесің, ауылға қайт. Келгеннен кейін ақшаны табамыз», – дейді. Алыстағы бастығымнан ақша сұрап жүргенде, қалтадағы бар ақшам әлгіндей далаға кетті.

Қойшы, әйтеуір, аман-есен елге келдік. Тойға дайындық жүріп жатыр. Тұтынушылар одағының кассасында ақша жоқ. Соған қарамастан. Иван Иванович 800 сом ақшаны алты айға жазып берді. Бұл арада бір айта кетері, Қашаубек деген ақсақал болды. Совхоздан мал жинайды да, балалар үйіне, ауруханаға, балабақшаға, мектеп-интернаттарға арзан бағамен үлестіреді. Жұмысы сол. Қашекеңнен тойға деп өтініп, бір семіз сиырды әкеліп сойдық. Еті жылқының етінен дәмді шықты. Ақаңнан сұрап, бір жәшік армян коньягын, бір жәшік «Столичный» арағын, бір жәшік шампан алдым. Ол уақытта мұның бәрі өте қат. Есептесеңіз, ауданның тоқсандық қоры болып қалады. Мәуеш апам да бір жәшік арақ, бір жәшік шарап, бір қой, үстінен 100 сом алып келіпті. Басқалары да барын әкеліп, тойды дұрыстап өткіздік.

... Бүкіл ауданда бір ескі «Волга» бар еді. Ол бар болғыр сынып қалыпты. Шаплюк дегеннің «Москвичі» бар, Әнияш екеуміз соған отыратын болдық. Қабдолла марқұм үш дөңгелекті мотоциклімен, учаске милиционері болған ағамыз Өмірбай «ГАЗ-51» жүк көлігімен жүрді, бұл біздің той кортежіміз, баяғы.

Көбетейде жүріп жаттық. Әкейдің Мұхамедия құдасы (Қабдолланың әкесі, Рафқат ағамыздың қайын атасы) мұсылманша некемізді қиды. Ауылдық кеңестен неке туралы куәлігімізді алдық. Ауданға барып-келіп жұмыс істеп жүрмін. Таңертең кетем, кешке келем. Іссапарға барам. Күздің кезінде пәтер алып, аудан орталығына көштік. Әке-шешеміз төсек-орын, ыдыс-аяғын беріп, бөлек отау етіп шығарды. Ертеңіне Әнияш екеуміз шаруашылық дүкеніне барып, бес-алты кесе, оншақты қасық, шанышқы, стаканымызды алдық. Солай үй болуды бастадық. Аудан орталығында Мадин Мәжиттен басқа ешкімді білмейміз. Мәжит – Телғозы шоңның ұрпағы. «Казгородокта» тұрады. Маруся деген әйелі бар. Ол уақытга анасының, Самар деген жездесінің көзі тірі. Киевкада Мұқатай Смағүлұлы ЬІсқақов деген ағасы болды. Ол кісі поселкелік кеңестің төрағасы болып қызмет істеді. Әйелі Жамал Алтайдың қызы болғаннан кейін, маған апа болып келеді. Мәжит сол үйде жататын. Мәжит арқылы Мұқатай, Жамалмен жақын араласып, өмірлік дос болып кеттік. Бірінші соғымға әкей семіз тайынша сойып берді. Шешей бөліп берейік деген екен, әкей тұтас береміз депті. Сол тайынша етінің тәттілігін Әнияш осы күнге дейін айтып отырады.

Раукен, Раушан, Рәшила деп келетін. Рәшиланы Бәя мен Бікі Бақыт пен Әнияшқа барып көмектесуі үшін тойдан екі-үш күн бұрын жіберген болатын. Аудан орталығынан керек заттарды алып, Амангелді (Аманкен) Есенов досыммен келе жатқан бетім еді. Аманкен Тұтынушылар одағында шопыр болып істейді. Қатыш деген анасы, Қатпа дейтін әжесі бар еді. Зайыбының аты – Рахима. Жолда Бақаңның үйіне аялдадық. Шай жасаулы тұр екен. Басымыз қосылған соң, Рәшиламен қалжыңдасып отырып, әртүрлі ішімдіктерден ішуін сұрадық. Ол тек армян коньягін ішемін деді. Өзінше ол коньяк табылмайды деп ойлаған. Өзіміз әкеле жатқан армян коньягін алып шыктық. Сол шишаны өзі ішіп, көмектескеннің орнына, үш күн демалды. Рәшила Еркінмен қосылды, балалы-шағалы болды. Қатынасып тұрамыз.

Той өтті. Келесі күні Тұтынушылар одағының төрағасы Ақаңды, Зейнеп апамызды, Карстен Иван Иванович пен Самсонов Владимир Ивановичті әйелдерімен, Тұтынушылар одағының басқа да адамдарын шақырып қонақ еттік.

Айтпақшы, тойдың ертесіне қарасақ, шашудан бірталай ақша жиналыпты. Одақтан алған 800 сомды қайтарып әкеліп тұрсам, Ақаң айтады: «Әй, Жарылқасын-ай, Новосібірден түнгі үште қоңыраулатып, әурелеп ең. Сондағы ақшаң осы ма!?», – деп. Иван Иванович өмірінің соңына дейін біздің шаңырақпен бірге болды. Қызық-қуанышымыздың басы-қасынан табылды. Менің жолымда, өмір университетімде кілең осындай жақсы кісілер кездесіп, солардың арқасында бүгінгідей дәрежеге жетіп, осындай адам болдым.

* * *

Новосібірдегі институтта дипломды қолыма проректор Фольковичтің өзі тапсырды. Сонда ол кісі: «Бикенов жолдас, сені бухгалтер факультетінің аспирантурасына қалдырсақ деп отырмыз», — деді. Ол кезде Кеңес Одағының өзінде ғылым кандидаттары аз. Сонда мен: «Жоқ, мен аспирантураға қала алмаймын. Осы жасқа дейін техникумды бітірдім. Міне, институтты бітіріп отырмын. Әскерде де болдым. Әлі үйленгем жоқ. Әкем-шешем – зейнеткер, бауырларым жас», – дедім. Сол уақытта ол кісілердің сөзін тыңдап, аспирантурага түсіп кетсем, қазір кім болатынымды құдай біледі. Сол кісілердің сөзі мен көзінің дұрыстығы, ұлтына қарамай, біліміне, адамгершілігіне қарап, біз секілді жастарды көтермелегеніне мен осы күнге дейін ырзамын. Өмірден өтіп кеткен шығар, жатқан жері жайлы болсын.

... Күндер өте берді. Иван Иванович Солтүстік Қазақстанның Преснов ауданына бас бухгалтер болып кететін болды. Мені Қарағандыға ертіп апарып, облыстық Тұтынушылар одағы төрағасының орынбасары Қадырсызов Камал Қожанұлына кірді. «Мынау — Жарылқасын Бикенов, менің орынбасарым. Мен кетіп бара жатырмын, міне арызым. Орныма осыны қойыңыз». Камал Қожанұлы мені білмейді. Карстенге ерегісіп: «Әй, Иван, сен не деп тұрсың? Біз сенен сұрадық па, кімді қоямыз деп. Жетіспегені сол еді. Алып келіп, мынаны қой дейсің. Болмайды оның. Басты қатырма, шығып тұр», — деді. Иван Иванович шыққасын маған: «Ашумен айтып жатқаны ғой, жүр», – деді. Төрағаның қаржы жөніндегі орынбасары Николай Васильевич Байчиков деген кісі еді. Ол іссапарда екен. Облыстық Тұтынушылар одағының бас бухгалтері Мұхтар Ілиясұлы Азамбаев ауруханада жатқан көрінеді. Иван Иванович екеуміз сәлем-сауқат алып, аруханаға бардық. «Мұхтар Ілиясұлы, мен отбасы жағдайымен көшіп барамын. Бас бухгалтерді алыстан іздемеңіз. Мына Жарылқасынның білімі бар, дипломы бар. Қолынан келеді.

Киевкаға қайттық. Иван Иванович мені орнына бас бухгалтердің міндетін атқарушы етіп отырғызып кетті. Тұтынушылар одағының үш бөлмелі үйін маған берді. Сол екі ортада Ақаң облыстық басқармаға мен туралы ұсыныс беріп, аудандық Тұтынушылар одағы бас бухгалтер етіп бекітті. Сөйтіп, алғашқы қызметімізді бастап кеттік.

* * *

Жас кезіміз. Әртүрлі қызметкерлер істейді. Бас рабкооптың төрағасы Иосиф Иосифович Мозер деген болды. Бұл 1968 жыл болатын. Мен 1960 жылы «Шахтерде» істеген уақытта Иосиф Иосифович аудандық Тұтынушылар одағының бас бухгалтері еді. «Шахтердің» аға бухгалтерінен тапсырма алып барғанда, қарындаштарын ұштатып қоятын... Жұмыста ұрлық-қарлық, жетіспеушілік көп болып жатады. Тәртіп сұмдық. ОБХСС, Халық бақылауы, сауда инспекциясы, ревкомиссия дегендер бар. Солардың бәрі тексереді. Соның бәріне жүгіріп, білмегенімді үйреніп, білетіндерден сұрап алып, оқитынын оқып, нұсқаулықгарды жинап жүрем. Күні-түні солай болып жатты. Бір күні кабинетімде отыр ем, жаңағы Иосиф Иосифович қоңырау соқты. «Жарылқасын, мынадай-мынадай жағдай, осыны қалай шешу керек? Нұсқаулық бойынша қалай екен бұл?», – дейді. Шыны керек, тура сол уақытта мен оның сұрағына жауапты білмейтін едім. Тауып кеткенім сол, «Иосиф Иосифович, қазір қолым тимей жатыр, шаруамен кісілер келіп отыр еді. Мен сізге сәлден соң хабарласпи айтайын», — дедім. Кабинетімде ешкім жоқ. Нұсқаулықты тауып алдым да, егжей-тегжейлі оқып, бас рабкооп балансының жағдайын, цифрларын тиісті жерлерге телефон шалып, біліп алдым. Сөйттім де, қайта қоңыраулатып: «Иосиф Иосифович, бағанағы сұрағыңыз қалай еді? Кісілер болып, сізбен дұрыс сөйлесе алмадым, кешірім сұраймын», – деп қойдым. Сұрағын тыңдап алдым да: «Иосиф Иосифович, сіз маған ондай сұрақты қалай қоясыз? Кешегі аудандық Тұтынушылар одағының бас бухгалтері емессіз бе. Пәленбай жылғы тәжірибеңіз бар. Ал қазір бас рабкооптың төрағасысыз. Біліміңіз жетеді. Білмесеңіз, айтайын. Айтайын ба, жоқ, нұсқаулықты өзіңіз оқисыз ба?», – дедім. Ол кісі: «Айып етпе, Жарылқасын Бикенұлы. Мен қазір бухгалтерді шақырып алып мұны қараймын», – деді. Сөйтсем, сол уақытта жассынып, білім-білігімді тексеріп көргісі келген болуы керек.

Шаңырақ көтерген 1968 жылы Әнияш екеуміз бір демалыста Қарағандыға келдік. Бірінші барған үйіміз – Әнияштың нағашылары. Үй толған кісі, ет асылып жатыр. Бізді қарсы алып, төрге шығарды. Өздерінің балалары, Сапар мен Раукен сол үйде тұрады. Көшек те сонда, шахтада істейді. Амангелді совхозынан келіп жатқан Орақ пединститутта оқиды. Тұяқ политехта білім алып жүр. Біз келді деп, қазанға тағы да ет салды. Келіп-кетіп жатқан кісі. Біздің етіміз пісіп, оны жеп болдық дей бергенде,

* * *

Өсіп-өніп жаттық. 1969 жылдың қысы, жазы өтті. Үйдің жанында жазда пай- даланатын ас үйіміз де бар. Үйдің төбесі шиферленген, бақшасы, қорасы салынған. Қызанақ, қияр, картоп егіп, суарып отырамыз. Қолда қой, сиыр, тауық пен қаз, үйрек ұстадық. Енем соларға қарап, жем-шөбін жинайды. Жаспыз, денсаулық бар. Таңертең тұрып, мал жайлаймыз.

Бұл – алғаш шаңырақ көтерген жылдар, қоғамға өз алдына бөлек отбасы ретінде еніп, қалыптасуымыз...

* * *

Сонау 1971 жылға дейін Нұрада жүргенде, Искаковтар әулетімен, Төлеутайұлы Рашид пен жары Күләшпен жақсы араластық. Анасы Балкен апамыз үлкен жүректі, бала-шағасына мол тәрбие берген, қазақтың әдет-ғұрпын әдемі ұстанған жан еді. Ол кісіні сыйлап, әрдайым төрімізден орын бердік. Ақсақалы Төлеутай ағамыз өмірден өтіп кеткен, мен ол кісіні көре алмадым. Дәулет деген баласы да ерте қайтыс болды. Ал Балкен апамен, әулеттің басқа балалары Сәуле, Дауыл, Роза, Жанналармен ара-қатынасымыз үзілген жоқ. Біздің Құтпан ағамыз бен Дәмежан апамыздың ұлы Төлеутайдан өрген немересі Жанна осы Рашидтің ұлы Жанатпен қол ұстасып, үйленеміз деген соң, өзара құда болып, соның басы-қасында болдық. Қазіргі күні олар әке-шешесіне бірнеше немере сүйгізіп отыр. Еліне қадірлі, қызмет істеп жатыр. Сол балалардың жетістіктерін көріп қуанамыз. Рашид Төлеутайұлы еліне белгілі азамат. Сот саласындағы қызметін Нұра ауданында бастады. Жеткен жетістіктері мен алған асуларына өзіміз куә болдық. Ақ-адал еңбегімен, маңдай терімен қызметі өсіп, республикалық деңгейдегі лауазым иесіне айналды. Көмек сұрап алдына барған ешкімді бөліп-жарған емес, адам баласынан қолынан келген көмегін аямайтын азамат. Соңынан ерген жастарға жол сілтеп, қазақ еліне қызмет етудің үлгісін көрсетіп жүрген адам. Рашидтің адамдығын, адалдығын көзіміз көрді. Бұл азаматқа қайда жүрсе де тілектес болып отырамыз.

Ерлі-зайыпты Ерсайын Зейнекешұлы мен Бақыт – біздің Рахаттың жан жолдастары. Өмірде қандай қиындығымыз, қандай жақсылығымыз болса, соның бәрінің басы-қасынан табылған Ерсайын күні бүгінге дейін бізді аға деп сыйлайды. Рахаттың тағы бір достары Топархан мен Айгүл Рақымбековтер еді. Топархан Нұрада парторг, инженер, қызметі өсе келе ауыл әкімі, аудандық Мәслихаттың хатшысы болды. Рахат дегенде шығарға жаны бөлек еді. Рахат қайтыс болғаннан кейін көп ұзамай, жүрек талмасынан ол да бақилық болды...

Менің туыстарымның ішінде Итжан Байділдин деген кісі бар. Менімен аталас – Қалыбек. Зайыбы Рымтай екеуі Киевка кентінде тұрды. Кезінде әкем туысым деп іздеп барып, қона жатып жүретін. Сонда әкемді олар патшадай күтетін. Өле-өлгенше сыйласып өтті. Балалары Амангелді, Нұргелді, Жангелді, Хангелді, Есенгелді, Дәулеткелді, қызы Айгүл – бәрінің қызық-тойларының басы-қасында болдық. Ол кісі заманында Нұра совхозында еңбек етіп, кейін қайтадан аудан орталығындағы сақтандыру компаниясында зейнет демалысына шыққанша қызмет істеді.