Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Ел қалай орыстандырылды?
ғына айналғандықтан, миссионерлік кадрлар мен оқытуш ылардың бәрі де Қазанның рухани академия- сында даярланып, дін ісіне берік болып шығатын- ды. Осы себепті олар түрік халықтары арасындағы миссионерлік қозғалыстың үйтқысы болып, белсе- не қызмет атқаруға міндетті болғандықтан, проте- рей А. И. Макаров: «...Учителя мы, а ученики они. Изучая их, сближаясь с ними, не следует прятать себя и свое все русское, тем более православное. Повторяю, русскому православному нужно всегда и везде оставаться и быть лишь русским и православ- ным» (Н. П. Остроумов «Отчет Туркестанской учи- тельской семинарии за 25 лет ее существования», Ташкент, С. 5), - деп, әрі бүған үлгі ретінде Пушкин- ді мысалға келтіріп, миссионер ғалымдар мен шіркеу қы зметкерлерінің идеологиялық танымын аңғартып түр. Ф. Соколов жоғарыда аталып өткен мәлімде- месінде қазақ арасы нда болып, қазақ тіліне аударылған православие дінінің қасиетті кітаптарын оларға оқып беріп, тікелей діни насихат жүмысын жүргізгенін айтады. Қазақтар арасында әлі де болса татарлардың діни әсері күшті болуына наразылық білдіріп, оларды қазақ даласынан қууды талап етеді. Өзінің мәлімдемесінде ол 1892 жылы мамыр айыңда Николаевкадағы 21 қазақ пен екі татар- ды шоқындырғанын, 1893 жылы Торғай облысының Дамбар болысынан үш қазақты, Кеңарал болысынан он алты жасар Қанипа Жүматова деген қазақ қызын, Арақарағай болысынан екі кісіні, Сырдария болысы Перовский уезінен екі кісіні, Ақмола облысы Қүсмү- рын болысынан бір қазақты шоқындырып, олардың Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?» 53 аты-жөнін орысша қойғанын қуана хабарлайды. Осыдан келіп М. Әуезов автоцензурасыңдағы: «...Мекеш деген атын жоғалтып, Михаил, Мишка деп қойыпты», - деген сездерінің астарында емірде болып өткен шындықтың ызғарлы табы жатыр десе болғандай. Миссионер атаулының ең ұрымтал тәсілдерінің бірі шоқынушы бұратана атаулының ата-анасының азан шақырып қойған атын өзгертіп, орысшалап қою болатын-ды. Осы тұрғыдан қарағанда, неге екені белгісіз, Сталин миссионерлік оймен рухани семи- нарияда оқығандықтан ба, әйтеуір ұлты түрік атақты опера әншісі Краузені тыңдап, риза болады. Бірақ артынан ұлты түрік екенін білгенде, оның фамилия- сы ұнамай, оны Петров атандырып жібереді. Бұл кездейсоқ нәрсе емес, ейткені осы оқиғадан бұрын грузия әскери ревкомының мүшесі, ұлты түрік, рево- люционер ақын Омар Файкті фамилиясын орысшаға ауыстыруды Сталин талап еткенде, кенбей қойғаны үшін атылуы көп нәрсенің сырын аңғартса керек- ті. Немесе месхет түріктерін туған жерінен Орта Азия мен Қазақстанға сүргін жасауының астарын- да не ой жатқанын кім білсін? Дәл Сталиннің тікелей нұсқауымен бүкіл түрік тілді халықтардың ғасырлар бойы бауыр басып, қолданып келген алфавитін орыс жазуына алмастырып жіберілуі - миссионер атаулының ғасырлар бойы жүзеге асыра алмаған арманын іске асырудың, әсіресе, бұның көсемнің бастауымен болуының астарында көп нәрсе бар, бұл саясат көп құпияны ішіне бүгіп жатыр деген сөз. М. Әуезовтің үйінде сол үйге аса сенімді Ахмет деген шешен шалы жүрді. Ахметпен кеп әңгіме |