КӘДІМГІ БАҚБАҚ ТАМЫРЫМЕН ИТМҰРЫН ЖЕМІСІ КЕШЕНІНЕ ФИТОХИМИЯЛЫҚ ТАЛДАУ Сейтказинов М.М Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Тоқтарбек М. әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті marlen939@mail.ru Зерттеу насаны болып отырған Итмұрын жемісі мен Кәдімгі бақбақ тамыры әлде
қашан зерттелген. Итмұрын жемісі құрамында флавонойдтардың мөлшері көп
болғандаықтан бауырды жақсы тазартады және тотығу үрдісіне қарсы белсенділік көрсететін
дәрі ретінде қолданылса, ал Кәдімгі бақбақ тамырында инулин көп мөлшерде кездеседі және
тамыр қайнатындысы ас қорытуды жақсартатын, сондай-ақ қан тазартатын агент ретінде
қолданылады. Біздің мақсатымыз екі өсімдік қоспасынан кешен әзірлеп, фитопрепарат
алудың оқтайлы жолын ұсыну.
Зерттеу нысаны: Итмұрын жемісі 2022
жылы қыркүйек айында Алматы обылысы,
Қаскелең тауынан терілген. Кәдімгі бақбақ тамыры 2021 жылы маусым айында Алматы
обылысы, Қарасай ауданы, Райымбек ауылынан жиналған.
Зерттеу әдістері. Өсімдіктер кешеніне фитохимиялық сараптау ҚР Мемлекеттік
Фармакопеясының І-том әдістемесі бойынша жүргізілді. Фитохимиялық сараптау үшін бір
және екі жүйелі қағазды хроматография, жұқа қабатты хроматография әдісітері қолданылды.
Хроматограммаларға аммиак буы, ДЗПНА+сода ерітіндісі , ЖАК , FeCl
3
1%-ды, AlCl₃ 1%-ды
және 15% H
2
SO
4
ерітінділерімен сапалық реакциялар жүргілді. Өсімдіктер кешенінен
фитопрепарат алу үшін мацерация және сокслет экстракция әдістері мен 70% этанол-су
еріткіші қолданылды. Кешен күлінің құрамындағы минеральды элементтердің мөлшері
атомды-абсорбционды анализатор көмегімен анықталды.
Нәтижелері. Ең алдымен өсімдіктер кешеніның шынайылығын бағалау жүргізілді,
нәтижесінде кешеннің ылғалдылығы-10,35%, күлділік-7,27% және экстрактивті заттар-
27,45% екені белгілі болды. Сапалық талдау барысында кешен құрамында амин қышқылдар,
көмірсулар, флавонойдтар, тері илегіш заттар, каратинойдтар, пектинді заттар және басқада
кластардың бар екені қағазды және жұқа қабатты хроматография көмегімен дәлелденді.
Кешен құрамындағы биологиялық белсенді заттардың кейбір топтарына сандық талдау
жасалынды, талдау нәтижесі бойынша флавонойдтар – 4,7%, тері илегіш заттар – 3,7%,
органикалық қышқылдар - 2,1% және полисахаридтер – 5,3% болды. Кешен күлінің
құрамында Ca – 412.36 мкг/мл; Mg – 217.71 мкг/мл; K–198.34 мкг/мл; Na – 54.14 мкг/мл
және Fe – 119.13 мкг/мл сандық мөлшері белгілі болды.
«Фараби Әлемі» атты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық конференциясы
117
