Студенттерде ауызша және жазбаша ғылыми коммуникация дағдыларын қалыптастыру мақсатындағы тәжірибелік-педагогикалық ЖҰмыс нәтижесі

Қазақстан Республикасының Президентінің Жолдауына сәйкес қазіргі таңда сауатты, ғылыми білімі мол, шығармашыл, мамандығын жетік меңгерген жастарды тәрбиелеу жоғары оқу орнының негізгі мақсаты болып табылады. Сәйкесінше, жоғары курс студенттерінің ауызша және жазбаша ғылыми коммуникация дағдыларын қалыптастыру өзекті мәселе болып отыр.

Кез келген жоғары оқу орнында ғылыми тіл белгілі бір ақпаратты меңгеру құралы ғана емес, сонымен қатар, алынған ақпаратты оқу әрекетінің нақты түрінде жүзеге асыру құралы болып табылады. Мысалы, бақылау және курстық жұмыстарды, баяндамалар мен мақалаларды жазу барысында, семинарларға, конференциялар мен пікірталастарға қатысу барысында студентте жазбаша ғылыми коммуникация және өзінің зерттеу жұмысын сауатты қорғай алу үшін ауызша ғылыми коммуникация дағдыларының болғаны абзал.

Қазіргі таңда жоғары оқу орны бағдарламаларында студенттің өзіндік жұмысына сағат санын көбейтуде, сол себепті студенттердің ауызша және жазбаша ғылыми коммуникация дағдыларын қалыптастыру мәселесі өзекті болып табылады. Дегенменде, көптеген тәжірибелер жоғары курс студенттерінің өзінде ауызша және жазбаша ғылыми коммуникация дағдылары қалыптаспағандығын көрсетеді. Сәйкесінше, студенттерді ғылыми тілдің ерекшеліктерімен, ғылыми басылымдардың құрылымдарымен, библиографияны құру мәселесімен, ғылыми тілде аннотация және реферат жаза алу дағдыларын қалыптастыру, өзіндік мәтін жазуға дайындау мәселелерімен таныстыру қажеттілігі туындайды [2].

«Дағды» ұғымына Ж.Ы. Намазбаева, О.С. Сангилбаева, Қ. Жарықбаев, Ә. Табылдиев, Р.Н. Нұрғалиев, Ғ.Ғ. Ақшамбетов, Ж.Н. Әбілдин т.б. ғалымдар өзіндік тұрғысынан анықтама берген. Мәселен, Ж.Ы. Намазбаева, О.С. Сангилбаева дағдыға санасыз қайталау нәтижесінде қалыптасатын іс-әрекет түрі деп анықтама берген. Ғалымдардың пікірінше, дағды қайталау нәтижесіне қалыптасатын іс-әрекет уақыт өте келе автоматталған әрекетке айналады [3].

Зерттеушілер «коммуникация» терминін тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар оның күнделікті өмірде жиі қолданып, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауында маңызды рөл, өзара түсінісуі, топтық түсінісуге, ал топтық пікір алмасы коғамның жетілуіне жетелейді, - дейді. Коммуникация терминінің өзі жалпы қарым-қатынас, байланыс, бір-бірімен араласу, яғни адамдардың тіл арқылы сөйлеу процессін, тілдік қатынастың ерекшеліктерін, оның қоғамда атқаратын қызметін көрсетеді [4].

Коммуникация процессі мынадай құрылымдрдан тұрады: ақпаратты өндіруші, оны тарату, қыбылдау және пайдалану. Яғни, белгілі бір адамнан коммуникациялық процесс арқылы алынған ақпаратты әлеуметтік тұрмыстада пайдалана алады. Коммуникация процессінің жүзеге асуының стандартты үлгісі бар (Сурет - 1). Мысалы, Аристотельдің еңбегінде коммуникация мынадай үлгіде жүзеге асады. «Шешен» – «сөйлеу» – «аудитория». Ал Ж.Г.Лассуэлл еңбектерінде коммуникация мына сұрақтарға жауап беру арқылы жүзеге асуы қажет деп көрсетеді. Ол сұрақтар: «кім?», «нені?», «қай арна бойынша?», «кімге?», «қандай әсермен?».


Коммуникатор

Коммуникант



Ақпарат беру каналы


Сурет - 1. Коммуникация процессінің жүзеге асу үлгісі.

Педагогикалық тәжірибе барысында, жоғарыда туындаған мәселені шешу мақсатында, «Ғылыми мәтін» атты оқу бағдарламасы құрастырылды.

Ғылыми коммуникация – ғылыми қауымдастықта жүзеге асатын кәсіби қарым-қатынастың түрлері мен формаларының жиынтығы, сонымен қатар оның бір компонентінен екіншісіне ақпарат беру. Көптеген педагогикалық және психологиялық әдебиеттерде ғылыми коммуникацияның екі түрін көптеп көрсетеді. Олар: ауызша ғылыми коммуникация және жазбаша ғылыми коммуникация.

Жазбаша ғылыми коммуникация алғашқы кезеңдерде ғылыми білімді қағаз бетіне түсіру мақсатында кітаптартың пайда болуымен сипатталады. Кітаптарда ғалымдар көбінесе өздерінің ғылыми-зерттеулерінің нәтижесін, ол нәтижеге қалай жеткенініің жүйелі түрде сипаттайды. Дегенмен, уақыт өте келе ғалымдар арасында ақпарат алмасудың жаңа формасын ойлап табу қажеттілігі туындады. Себебі, кітаптар арқылы ғалымдар жаһандық мәселелер талқыланса, әрдайым кездесетін өмірлік мәселерді талқылау үшін ғалымдар арасында ақпарат алмасу мақсатында ғылыми журналдарда мақалалар пайда бола бастады. Сөйтіп, жазбаша ғылыми коммуникацияның түрлері әрі қарай өз жалғасын тапты.

Ауызша ғылыми коммуникация қарым-қатынастың вебралды формасы. Ол білім беру саласындағы барлық мекемелерде көптеп кездеседі. Ауызша ғылыми коммуникацияға: баяндамалар, дәрістер, ғылыми пікір-таластар, ғылыми-зерттеу жұмыстарды қорғау жатады. Ауызша ғылыми коммуникацияның жазбаша ғылыми коммуникациядан басты айырмашылығы өзіңді қызықтырған сұраққа немесе көтеріліп отырған мәселе жайлы бірден кері байланыс арқылы жауап аласың. Сонымен қатар, коммуникатордың берген ақпараты тыңдаушыларға қандай деңгейде түсінікті екендігін білуге болады. Ауызша ғылыми коммуникацияның кемшілігі ақпарат алмасуға бірнеше адамдар түскен кезде көрінеді. Яғни, коммуникатордан берілген ақпаратты, тыңдаған коммуникант келесі адамға өз еркінен тыс толық жеткізілмеуі мүмкін. Ақпараттың құрылымы өзгеріп, мазмұнына өзгеріске ұшырайды.

Тәжірибелік бөлім

• 
  Жаңа тақырыптың мазмұнын ашатын, тақырыптардың бір-бірімен иерархиялық және желілік байланысын көрсететін схемалар мен кестелер;
  
• 
  Ғылыми мәтін жазу жоспарлары (реферат, мақала, аннотация және т.с.с);
  
• 
  ақпаратты меңгергенін көрсететін студенттердің нақты іс-әрекеттерінің формалары.
  

• 
  студенттерде ауызша және жазбаша ғылыми коммуникация дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  студенттерді ғылыми мәтін жазу ережелерімен таныстыру;
  
• 
  студенттердіңөз мәтінін жазуға дағдыландыру;
  
• 
  Ғылыми мәтінмен жұмыс жасау техникаларын үйрету.