Т. Я. Эрназаров 201 ж

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

бет	3/9
Дата	31.01.2018
өлшемі	2,89 Mb.
	#36396

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

1 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 2 шілдедегі №461-ІІ "Бағалы қағаздар рыногы туралы" Заңы (10.12.2008 берілген өзгерістер мен толықтырулармен)

2 Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы (2009.13.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

17. ҚазЭУ хабаршысы, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық университетiнiң мерзiмдi басылымы, тоқсан сайын (қазақша және орысша).

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
6 тақырып. Бағалы қағаздар нарығы, оның қызметі және құрылымы – 2 сағат.

Мазмұны:

Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының құрылуы. Жекешелендіру экономиканың қайта құрылу процессі. Шағын жекешелендірулер. Жаппай жекешелендірулер. Жекелеген жобалар бойынша жекешелендірулер. Ауыл гаруашылығын жекешелендіру.

Бағалы қагаздар нарығының түсінігі және оның құрылымы мен түрлері. Бағалы қағаздар нарығының маңыздылығы. Бағалы қағаздар нарығының функциялары. Бағалы қағаздар нарығының жалпы нарықтық функциясы. Бағалы қағаздар нарығының ерешелік функциялары.

Бағалы қағаздар нарығының институционалдық құрылымы. Бағалы қағаздар нарығының құрамдас бөлігі. Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары. Эмитенттер. Инвесторлар. Бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылар.

Бағалы қағаздар нарығының құралы. Бағалы қағаз түсінігі. Бағалы қағаздардың түрлері. Негізгі бағалы қағаздар. Туынды бағалы қағаздар. Бағалы қағаздардың жіктелімі.

Акция түсінігі және түрлері. Қазақстан Республикасындағы акциялар нарығы және оның даму мәселелері. Облигация түсінігі. Облигация түрлері. Қазақстан Республикасындағы облигацияның айналыс ерекшеліктері. Қазақстан Республикасы мемлекеттік бағалы қағаздары. МЕККАМ, МЕОКАМ, МЕАКАМ, МЕУЖКАМ, МЕИКАМ, МЕКАВМ маңыздылықтары және міндеттері. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің ноталарының маңыздылықтары мен міндеттері.

Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының жағдайы. Бағалы қағаздардағы баға белгілеу. Бағалы қағаздардың номиналды бағамы түсінігі. Қазақстандағы қайталамалы бағалы қағаздар нарығы. Қазақстан Республикасындағы қайталамалы қағаздар нарығының даму мәселелері.

Құнды қағаздың нарығын шығару бойынша экономикалық қарым-қатынастың және оның қатысушылары арасында құнды қағаз айналымының жиынтығы. Осы мағынада ол белгіленген нарықтағы басқа тауарлардан ерекшеленбейді және ерекшелене алмайды. Зерттелген нарықта объектіні салыстырғанда ғана айырмашылығы көрінеді. Құнды қағаздар нарығындағы номенклатурада нарыққа емес, басқа бір тауарға сәйкес келеді, нарықтағы тауарға өзге елдің қаржылық нарығының жалғамалы бөлігі болып табылады. Құнды қағаздар нарығының негізі тауарлық нарық, ақша және ақша капиталы болып табылады.

Құнды қағаз топтау түрлерінен нарықтың топтау түрлерінде көптеген ұқсастықтар бар және келесідей айырмашылықтар бар:

- Халықаралық және ұлттық нарығының құнды қағазы;

- ұлттық және аймақтық нарықтар;

- құнды қағаздар түрлерінің нақты нарығы (акциялар, облигациялар);

- мемлекеттік және корпоротивтік нарығының құнды қағаздары;

- алғашқы және өндірістік нарықтың құнды қағаздары.

Құнды қағаздардың функцияналдық нарығын екі топқа бөлуге болады: жалпы нарықтық және өзіндік. Бірінші топқа жататындар:

- коммерциялық – нарықтағы операциядан пайда табу функциясы;

- бағалық - нарықтағы бағаның құрылу процесін, оның үздіксіз қозғалысын және т.б. қамтамасыз етеді;

- ақпараттық – нарық өндіреді және өзінің қатысушыларына нарықтық ақпаратты сауда объектілері және оның қатысушылары туралы жеткізеді;

- реттеуші, сауда тәртібін және оған қатысуын шығарғанда, қатысушылардың арасындағы талас тәртібін қарастыруда, бақылау органдарын тіпті басқарманы және т.б. орнатады.

Құнды қағаздар нарығына келесі өзгешілікті жатқызуға болады:

- қайта бөлушілік;

- қаржылық тәуекел және құнды сақтандыру функциялары;

Қайта бөлу функцисының бөлімшелері үш бөліктен тұрады:

- нарықтық қызметтің сфера және сала арасында ақша жабдықтарын қайта бөлу;

- қор жинау аударымы, барлығынан бұрын халыққа, өнімсізден өнімді формаға;

- инфляциондық емес негізде мемлекеттік бюджетке жетіспеушілік қаржыландыру, қосымша ақша қаражатының айналымы шығарылмайды.

Бағалық сақтандыруға және қаржылық тәуекелге жататын функцияларға келетін болсақ, немесе сақтандыру мәмілесіне құнды қағаздар – фьючерстік және опциондық келісім шарттар пайда болуымен мүмкін болды.

Құнды қағаздар нарығында сауда тәсілі келесіні белгілейді:

алғашқы және екінші;
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған;
биржалық және биржадан тыс;
дәстүрлі және компьютерлендірілген;
ккассалық және жедел нарықтар.

Құнды қағаздардың пайда болуы саудалық және өсім алушының операцияларының тәжірибесімен байланысты. Олар құнды қағаздарды – вексель және жүк құжатты бірінші сатты.Одан әрі оның кеңеюі акционерлік қоғамдар мен мемлекеттің змиссиялық қызметінің пайда болуымен байланысты.

Қазіргі уақытта нарыққа қатысушылардың құнды қағаздары бір мезгілде және эмитенттермен болып табылатын бірнеше негізгі топтарға бөлуге болады:

- мемлекет, муниципалитеттер, жоғарғы мәртебесі бар ірі ұлттық және халықаралық компаниялар. Сондықтан құнды қағаздарды шығару және іске асыру әдетте қиын болмайды, оларды әрқашанда көп мөлшерде қабылдауға даяр;

- қаржы институттары, құнды қағаздармен операцияларды жасау (коммерциялық және инвестициялық банктер, сақтандыру қоғамдары, зейнетақы қорлары және басқалары). Көбінесе оларды әр түрлі инвесторлар біріктіреді (жеке және заңды тұлғалар) және оларды кіріс әкелетін құнды қағаздарға салуға мүмкіндіктер іздейді;

- жекеленген инвесторлар – жеке тұлғалар, сонымен қатар кішігірім венчурлік бизнес кәсіпорындарының иелері;

- құнды қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары. Құнды қағаздар операцияларын өткізу үшін қажетті ақпаратты алу оларға жеңілдік береді.

Бір немесе бірнеше қызмет түрлерімен айналысу үшін, сәйкес лицензияны алуға, қаржы нарығының кәсіби қатысушыларына келесі талаптар қойылған:

- біліктілік талабы сәйкес, белгілі бір қызметпен айналысуға құқығы бар біліктілік куәлігін иеленген мамандар заңгерлік шататы бойынша қажет. Осы талаптар әлемдік тәжірибеден шыққан;

- құқықтық ұйымдастырушы формасының талаптары, кез келген кәсіби құнды қағаздар нарығының қатысушылары заңнамаға сәйкес акционерлік қоғамның құқықтық ұйымдастырушылық формасында тіркелген болуы қажет;

- қаржылық талаптар – кәсіби қатысушының жеке капиталының жеткілікті деңгейі.

Құнды қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына жатады:

а) саудалық алаңдар:

1) биржалық. Бүгінгі күні тек Қазақстандық биржа қоры (КASE) жұмыс істейді, 1997 ж. бастап жұмысын бастады;

2) Биржадан тыс;

б) саудалық агенттіктер:

1) брокерлер – бұлар делделдар, кленттер атынан операцияларды жүзеге асырады;

2) дилерлер – бұлар делдалдар, өз атынан операцияларды жүзеге асырады;

Қазақстанда брокерлік-диллерлік қызметпен айналысатындарға жалпы лицензия беріледі, делдалдар өздері үшін мәміле кімнің және кімнің атынан жасалатының анықтайды. Атап өту қажет, әлемдік тәжірибеде брокерлермен және дилерлермен заңды және жеке тұлғалар бола алады, ал осы уақытта республикада брокерлер мен дилерлер қызметтерін заңды тұлғалар орындайды;

В) ұйымдар, қор нарығына кіретін инфрақұрылымдарға жататындар:

1) сенімді тұлға – қор нарығының кәсіби қатысушысы, клиринг функцияларын іске асыратын, нақтылы иесі, төлемдік агенттік және басқалары.

Қазақстанда «Құнды қағаздың депозиттік орталығы» акционерлік қоғамы бар, 1997 жылғы 16 мамырдағы құрылтай жиналысы шешімімен құрылған және 1997 жылғы 18 шілдедегі №212301-1910-AO Алматы қаласының Әділет басқармасымен заңды тұлға болып тіркелді.

Орталық сенімді тұлға коммерциялық ұйым болып және келесі негізгі функцияарды анықтайды:

- номиналдық ұстамдылығын жүзеге асыру;

- қаржылық құралдармен мәмілелерді тіркеу және эмиссиондық құнды қағаздар бойынша құқығын есептеу және басқалары;

- қаржылық құралдармен мәмілелер бойынша төлем агенттіктерінің функциялары, кіріс төлеу бойынша нақты ұстау болып табылатын;

- қаржылық құралдармен мәміле бойынша клиринг;

- кеңестік және ақпараттық және басқа да қызмет түрлері, ҚР заңнамасына қарсы емес;

2) тіркеушілер. Кез келген акционерлік қоғам, ҚР заңнамасына сәйкес құнды қағаздарды мемлекеттік тіркеуге алынғаннан кейін бір ай мерзімнен кешіктірмей, құнды қағаздарды сақтау және ұстау тізбесін қамтамасыз ету қажет;

3) Клирингтік ұйымдар – қаржылық нарықтың кәсіби қатысушылары, екі жақтың өзара міндеттемелері мен талаптарын өзара есептерін өткізу, қаржылық құралдармен мәміле жасауға қатысушылары;

4) кастодиандар – қаржылық нарықтың кәсіби қатысушылары, қаржылық құралдарды және клиенттердің ақшаларын сақтау және оларды сақтау үшін өзіне міндеттемелерді растау құқығын орындау, ҚР кастодиандар тек кастодиандар қызметіне лицензиясы және сейфтік операциялар бар банктер бола алады;

5) құнды қағаздардың портфелін басқарушылар - қаржылық нарықтың кәсіби қатысушылары, өз атынан клиент қызметінің қызығушылығын жүзеге асыру бойынша азаматтық құқық объектілерін басқару. Олардық негізгі функциялары:

Басқа да бір қызмет түрімен, ерекшелерінен басқа, кастодианамен қосарлана алады, ал құнды қағаздардың портфелін басқарушылар – брокерлік, диллерлік және кастодиандық.

Заңды тұлғаларға қандай да бір қызмет болмасын құнды қағаз нарығында шарттары мемлекеттік лицензия болу керек, ал жеке азаметтарға - ҚР қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарын бақылау агенттігінің біліктілік куәлігі.

Қазақстан республикасында 2004 жылы құнды қағаздар нарығында 50 астам компанияар, оның ішінде – 38 кәсіби қызметтке 1996 жылы рұқсат алды. Кәсіби қатысушылар құрамында екінші деңгейлі 23 акционерлік банк.
Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
7 тақырып. Сақтандыру нарығы және оның Қазақстан Республикасында дамуы – 2 сағат.

Мазмұны:

Сақтандыру нарығын дамытудың негізгі аспектілері. Сақтандыру нарығының түсінігі. Сақтандыру нарығының функциялары. Қазақстан сақтандыру нарығының құрылымы.

Сақтандыру нарығының қаржылық құралдары. Сақтандырудың экономикалық мәні. Сақтандырудың түрлері. Қазақстан Республикасындағы міндетті сақтандырулары. Ерікті сақтандырулар. Өмірді сақтандыру. Азаматтық-құқықтық міндеттемелік сақтандыру. Көлікті сақтандыру. Медициналық сақтандыру. Сақтандырудың жіктелімі. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру нарығының қызмет ету ерекшеліктері.

Сақтандыру марапаттаулары мен сақтандыру жарналарының түсінігі.

Сақтандыру нарығының қатысушылары. Сақтандыру нарығын реттеулер. Сақтандыру нарығының құралдары. Қазақстандағы сақтандыру нарығының дамуы. Қазақстанда сақтандыру нарығын құқықтық қамтамасыз ету. Сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы.

Сақтандыру өнімдеріне баға белгілеу. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру нарығының даму мәселелері.

Әлеуметтік-экономикалық кеңістікті білдіретін сақтандыру нарығында сақтандыру қызметтеріне мұқтаж сақтандырушылар, оларға деген сұранысты қанағаттандыратын сақтандыратындар (сақтандыру компаниялары), сақтандыру делдалдары мен сақтандыру инфрақұрылымының ұйымдары (консалтингілік фирмалар) әрекет етеді. Болжамдалмаған қолайсыз жағдай кезінде зардап шеккендерге ақшалай көмек көрсету арқылы ұдайы өндіріс үдерісінің үздіксіз жүргізілуін қамтамасыз ету қажеттілігі оның қалыптасуының объективті негізі болып табылады.

Сақтандырудың мәніне байланысты сақтандыру нарығының келесі негізгі функцияларын бөліп көрсетуге болады:

реттеушілік – нарық қалғандары сияқты мемлекеттік реттеуге жатады;
коммерциялық – сақтандыру бойынша операцияларды жүзеге асырудан пайда алуды қамтамасыз етеді;
бағалық – компанияның сақтандыру қызметтеріне баға қалыптастыруды қамтамасыз етеді;
сенімділік функциясы – сақтандыру операциялары қолайсыз жағдай және т.б. туындағанда сенімділікті қамтамасыз етеді.

сақтандырудың келесі түрлері бар:

салалық белгі бойынша;
ауқымдылығы бойынша;
сақтандыру индустриясының ұйымдық-құқықтық нысандарына байланысты;
жүзеге асыру нысанына байланысты;
объектілер бойынша.

Міндетті және ерікті сақтандырудың оңтайлы үйлесімділігі қоғамдық өндірісті және халықты сақтандырып қорғаудың әмбебап көлемін қамтамасыз ететін жүйені немесе қандай да болмасын сақтандыру жағдайын қалыптастыруға мүмкіндік береді, ол көптеген тұлғалардың мүдделеріне әрқашан әсерін тигізеді.

Жеке сақтандыру объектілеріне азаматтардың өмірін, денсаулығын және еңбекке қабілеттілігін жатқызады. Мүлікті сақтандыруды жеке адамдар және шаруашылық ететін субъектілер өздері иелік ететін немесе жалға алған меншігін тікелей жіне жанама залалдан сақтау ретінде жүзеге асырады. Мүліктік сақтандыру объектілеріне: жердегі, әуедегі және судағы көлік, жүктер мен басқа мүлік, сондай-ақ қаржы тәуекелі жатады.

Мемлекеттік сақтандыру – сақтандыратын тұлға ретінде мемлекеттік ұйым әрекет ететін сақтандыру нысаны және ол заңмен реттеледі. Ол сақтандырудың барлық түрлерін жүргізуге мемлекеттің абсолюттік монополиясы, мемлекеттің сақтандырудың тек жеке түрлеріне қатысты монополиясы жағдайында немесе мемлекеттік сақтандыру монополиясы болмаған кезде жүзеге асырылуы мүмкін. Қазір ТМД елдерінде сақтандырудың дамуы соңғы нұсқаға келе жатыр.

Акционерлік сақтандыру – сақтандыратын тұлғалар ретінде акционерлік қоғамдар әрекет ететін сақтандыру қызметінің нысаны, олар өзінің жарғылық капиталын акциялар арқылы қалыптастырады, ол құрылтайшыларға шағын меншікті қаражаты болғанда ақшалай ресурстарды тарту есебінен сақтандыру операцияларын жүргізуді тез арада жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бастапқы капиталды қалыптастыру тәртібіне байланысты акционерлік қоғамдар ашық және жабық сипаттағы, жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып бөлінеді. АҚ осындай түрлері жалпы әлемдік тәжіриебеде бар. Қазақстанда акционерлік қоғам нысанындағы сақтандыру ұйымын құру заңнамамен белгіленген.

ҚР сақтандыру нарығында сақтандыру қатынастарының келесі қатысушыларын бөліп көрсетеді:

- сақтандыру қызметтеріне деген сұранысты қалыптастыратын сақтандырушылар;

- осы сұранысты қанағаттандыратын тікелей сақтандыру компаниялары (сақтандыратын тұлғалар);

- залалды сақтандыру операциялары бойынша бөлуді, жалпы сақтандыру нарығының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ететін қайта сақтандыратын компаниялар;

- сақтандыру қызметінің сақтандыратын тұлғадан сақтандырушыға жетуіне ықпал ететін сақтандыру делдалдар;

- сақтандыру инфрақұрылымның ұйымдары.

ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі сақтандыру бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік орган болып табылады. Оның сақтандыруды реттеу саласындағы негізгі міндеттері:

елдегі тұрақты сақтандыру жүйесін құру және оған қолдау көрсету және ұлттық сақтандыру нарығының инфрақұрылымын қалыптастыру;
сақтандыру нарығын реттеу және сақтандыру қызметін қадағалау;
сақтандыру негіздерін заңнамалық бекіту, міндетті сақтандыру түрлерін, республиканың халықаралық сақтандыру жүйесіне қатысу қағидаттарын белгілеу;
сақтандыратын тұлғалардың, сақтандырылғандардың және пайда алушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау.

Сақтандырушы – сақтандыратын тұлғамен сақтандыру шартын жасаған адам. Заңды, жеке тұлғалар, коммерциялық емес мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар, шағын және орта бизнес, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар, қаржы институттары мен т.б. сақтандырушы бола алады.

Сақтандыру агенттері мен брокерлер дамыған сақтандыру нарығының белсенді қатысушылары болып табылады.

Сақтандыру агенті – берілген өкілеттіктерге сәйкес сақтандыру ұйымының атынан немесе оның тапсырмасы бойынша сақтандыру шарттарын жасау жөніндегі делдалдық қызметті жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға. Сақтандыру ұйымынан алынған өкілеттіктер шегінде сақтандыру агенті оның атынан жасаған сақтандыру шарты бойынша сақтандыру ұйымы қабылдаған міндеттемелерді сақтандыру ұйымы өзі тікелей қабылдағандай орындайды.

Сақтандыру брокері – сақтандыру және қайта сақтандыру мәселелері бойынша консультациялық қызметті және өз атынан және сақтандырушының тапсырмасы бойынша сақтандыру шарттарын немесе өз атынан және цедент тапсырмасы бойынша қайта сақтандыру шарттарын жасау бойынша делдалдық қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.

Кез келген мемлекеттің заңында брокерлік қызметін лицензиялау рәсімі жазылған, осы қызметтің тәртібі мен шарттары, брокерлердің функциялары, құқықтары мен мндеттері белгіленген. Сақтандыру брокерінің құрылтайшылары мен қызметкерлері сақтандыру ұйымында да қызмет ете алмайды. ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» Заңымен сақтандыру ұйымының немесе оның қызметкерлерінің, сондай-ақ сақтандыру брокері болып табылмайтын резидент емес ұйымның сақтандыру брокерін қабылдауға немесе оның қызметіне қатысуға тыйым салынады. Сонымен қатар, республика аумағында ҚР резидент емес сақтандыру брокерінің филиалдары мен өкілдіктерін ашуға тыйым салынады.

Қазақстан Республикасында екі негізгі нарық белгіленген: өмірді сақтандыру және жалпы сақтандыру.

Сонымен қатар, міндетті сақтандырудың 15-ке жуық түрі бар, олардың көбі бойынша занды түрде оларды өткізудің нақты талаптары белгіленбеген. Мысалы, еңбек міндеттерін орындағанда қызметкердің өміріне зиян келтіру үшін (10.22.99 ж. «ҚР еңбек туралы» № 493-1Заңы), мұнай операцияларын жүзеге асырумен байланысты тәуекелдер үшін (28.06.95ж. «Мұнай туралы» № 2350 Заң), міндетті экологиялық сақтандыру үшін (15.06.97ж. «Қоршаған ортаны қорғау туралы» № 160-1 Заң) жауапкершілікті міндетті түрде сақтандыру.
Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
8 тақырып. Зейнетақы нарығы – 1 сағат

Мазмұны:

Қаржы нарығы жүйесіндегі зейнетақы нарығының орны. Зейнетақы нарығының маңызы. Зейнетақы нарығының функциялары. Қазақстан зейнетақы нарығының құрылымы.

Зейнетақы нарығының қатысушылары. Зейнетақы жүйесінің түрлері. Ынтымақтастық зейнетақы жүйесі. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі. ҚР-дағы зейнетақы жүйесін жетілдіру. Қазақстанда зейнетақы жүйесін реформалау. ҚР-да зейнетақы жүйесін құқықтық қамтамасыз ету.

Зейнетақы нарығындағы баға белгілеу. Қазақстан Республикасында зейнтақы нарығының жетілдірудің ерекшеліктері.

Халықтың жалпы санында қарт азамттар үлесінің ұлғаюы салдарынан туындаған Қазақстандағы зейнеткерлікті қамтамасыз ету жүйесінде шынайы қиындықтардың нәтижесінде елдің зейнеткерлік жүйесін дереу реформалау қажеттлігі туды. Ұрпақтардың ынтымақтастық қағидатының дербес зейнетақы қорлары қағидатына, мемлекеттіктен мемлекеттік емес жинақтау зейнеткердік жүйеге көшу оны өткізудің негізгі қағидаты, ол 1980-ші жылдардың басында пайда болған барынша прогрессивті чилилік үлгінің көрінісі.

Осыған байланысты 1997 жылғы наурызда ҚР Үкіметі «ҚР-дағы зейнеткерлікті қамтамасыз ету жүйесін реформалау тұжырымдамасын» мақұлдады және 1997 жылғы 20 маусымда ҚР «ҚР-да зейнеткерлкті қамтамасыз ету туралы» Заны қабылданды.

Қазақстанның зейнеткерлікті қамтамасыз ету жүйесінің күрделі жағдайының негізгі себептері мыналар:

- халықтың қартаюы, туушылықтың төмендеуі, жұмыссыздықтың артуы нәтижесінде жұмыс істейтін және нақты зейнеткерлер санының арасындағы ара қатынастың қысқаруы;

- бюджеттен тыс қорларға міндетті аударымдардың жоғары төлемдері (жалпы мөлшер 32% құраған) және төлемдермен байланыстың болмауы тұрақты төлемеушілікке, олардан бас тартуға, бюджеттен тыс қорлар үшін есептерде ең аз кірісті көрсетуге және белсенді жарғылық қызметті жалғастыра отырып, салық огандарында мүлдем тіркелмеген жағдайларға әкелді. Зейнетақы қорына түсімдердің аз түсуі көрсетілген кіріс бөлігіне салынатын салықты көбейту қажеттілін туғызатын, ол өз кезегінде төлемді азайтып, тағы төлемдер төлейтіндерді салықтан бас тартуға итермелейтін, ал бұл одан да жоғары салықтарға әкеліп соқтыратын;

- зейнетақы жарналарын дербестендіру есебінің болмауы жеке жауапкершіліктің және қартайған кезде өзін қамтамасыз етуге қызығушылықтың болмауына әкелетін;

- өзін-өзі жұмыспен қамтыған тұрғындар толықтай дерлік бақыланбаған. Мысалы, 1996 жылдың бірінші жартыжылдығы ішінде кәсіпорындар жарналарының сомасы 34,7 млрд. теңгені құрады, ал өзін-өзі жұмыспен қамтыған тұрғындардан – тек қана 2,4 млрд. теңге түсті;

- бюджеттен тыс қорлардың қаражатын бақылаусыз пайдалану;

- түрлі облыстардың жергілікті түсімдерден зейнетақы төлеу жөніндегі мүмкіншіліктірінің бірдей болмауы. ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі түсімдерді қайта бөлу тетігін әзірледі. Ай сайын жиналған жарналардың 30% республикалық шотқа жіберіледі. Министрлік осы түсімдерді тапшылығы бар облыстарға қайта бөледі. Облыстар бойынша зейнетақы төлемдерінің ерекшеліктері әділ емес және халықты әлеуметтік қорғаудың ұлттық ынтымақтастық сезімін әлсіретеді. Сонымен қатар бұл тиімді емес:

- басқарудың әкімшілік құрылымының екі жақтылығына әкелген жергілікті жерлердегі биліктің бөлінуі: бір жағынан – аймақтық деңгейдегі операциялар министрліктердің бөлімшелерімен жүзеге асырылады, екінші жағынан барлық аймақтық ұйымдар әкімдерге бағынады;

- зейнеткерлерге ондаған миллиард теңгеге жететін зейнетақылардың тұрақты және көптеп төленбеуі.

Республикада жинақтаушы зейнетақы қорларынан, зейнетақы активтерді инвестициялық басқару жөнндегі компаниялардан, кастодиан банктардан, құнды қағаздар бойынша брокерлік компаниялардан, екінші дейгейдегі депозиттік банктардан, қор биржасынан, орталық депозитарийден, мемлекеттік реттеуші органдардан тұратын қатысушыларының барынша түзу институционалдық құрылымы құрылған.

Қазақстанда Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық (ЗТМО) құрылды. ЗТМО-дан зейнетақы төлемдерін алуға келесі азаматтар санаттарының құқығы бар:

1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зейнетақы алатындар;
Атақтар берілген және Еңбек еткен жылдары бойынша зейнетақы төлемдерін алуға құқыға бар ішкі істер органдрының қызметкерлері үшін ҚР заңнамасымен белгіленген тәртіп таралатын әске қызметшілер, ішкі істер органдарының, ҚР Әділет министрлігі Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің, қаржы полициясы органдарының және мемлекеттік өртке қарсы қызметтің қызметкерлері;
1949 жылғы 29 тамыздан бастап 1963 жылғы 5 шілдеге дейінгі кезеңде төтенше және максималды радиациялық қауіп-қатер аймағында кем дегенде 10 жыл тұратын азаматтар: жалпы жұмыс өтілі кем дегенде 25 жыл болатын 50 жасқа келген ер адамдар және жалпы жұмыс өтілі кем дегенде 20 жыл болатын 45 жасқа келген әйелдер;
Бес және одан да көп бала туып, оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдердің 50 жасқа келгенде толық көлемде жасы бойынша зейнетақы алуға құқығы бар, олар болашақта көрсетілген зейнеткерлік жасты жыл сайын 1998 жылғы 1 шілдеден бастап, жалпы алғанда үш жылдан асырмай көбейте алады.

ЗТМО мемлекеттік кәсіпорын түрінде құрылған. Осы органның негізгі фукцияларына мыналар жатады:

республикалық бюджет қаражаты есебінен зейнетақымен қамтамасыз етуге құқығы бар азаматтарға зейнетақы төлеуді жүзеге асыру;
азаматтарға ӘЖК (СИК) беру;
міндетті зейнетақы жарналарын дербестендіре отырып, есепке алу;
міндетті зейнетақы жарналарын агенттерден ЖЗҚ (НПФ) және т. б. ауыстыру.

Жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар және кастодиан банк бір-біріне қатысты өз қызметінде үшжақты кастодиандық шарт ережесін басшылыққа алады, онда әр тараптың құқықтары мен міндеттері және туындайтын барлық құқықтық қатынастар толық көрсетіледі.
Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
2 бөлім. Қаржы нарығындағы қаржылық делдалдардың қызметі

9 тақырып. Қаржы делдалдығы және қаржы делдалдары - 1 сағат

Мазмұны:

Қаржы делдалдығының түсінігі. Қаржы нарығындағы қаржылық делдалдықтың ролі. Тікелей және жанама қаржыландырудағы қаржылық делдалдықтың басымдылықтары.

Қаржы делдалдарының түрлері. Қаржылық делдалдықтың функциялары. Қаржы делдалдарының нарықтағы ролі. Қаржы делдалдарының операциялары.

Депозит түріндегі қаржы институттары. Депозиттік емес түрдегі қаржылық институттар. Банктік институттар және олардың міндеттері. Коммерциялық банктер және несие ұйымдары. Зейнетақы қорлары. Инвестициялық компаниялар және қорлар. Сақтандыру ұйымдары. Басқа да қаржылық делдалдар.

Кез келген мемлекеттің қаржылық жүйесі қаржылық ресурстарды топтайды және орналастырады. Функцияларды үнемді орындаған сайын, әр қайсымызда өзіміздің нақты жоспарымызды, мақсатымызды жүзеге асыру үшін көп мүмкіндіктер болады. Осымен өндіріс деңгейі және қоғамның әл-ауқаты дамиды.

Сатып алу – қаржылық міндеттемелермен қаржылық нарықтың тауарларын сату, мысалы, ақша қаражатының соммасын келісілген мерзімінде қайтару. Қаржылық міндеттемелермен иеленген несие берушіге өзінің нақты ақша қаражатын белгіленген мерзімде алу құқықтық негіз болып табылады.

Қаржылық делдалдарда көбінесе экономикалық субъетілер сияқты қызығады, уақытша бос ақша қаражаты бар, және ақша қаражатын мұқтаж субъектілер де, олар қаржылық өнімнен белгілі бір артықшылық және пайда көреді.

Төртіншіден делдалдар қаржы құралдарын түрлері бойынша салымдарды синдицирленген несиелер мен несие берушілер арасында бөлу диверсификация тәуекеін жүзеге асырады, ол несие тәуекел деңгейінің төмендеуіне әкеп соғады. Қаржылық делдалдың болмауы несие тәуекелінің жоғарлауына әкеледі. Делдал жүйені дамытып, ақша алушының төлеу мүмкіндігін тексереді өзінің қызмет жүйесінің таратылуын ұйымдастырады, сондай-ақ несиелеу бойынша несие тәуекелін және шығындарын төмендетеді.

Бесіншіден, қаржылық институттар өзінің клиенттері үшін тұрақты тарату деңгейін және ақша қаражатын қолма – қол алуды қамтамасыз етеді, қаржылық институттар өздерінің активтерінің анықталған бөлігін қолма-қол түрінде ұстауға мүмкіндіктері бар. Басқа жағынан қарағанда, кейбір қаржылық институттарына мемлекет таратуды реттеуші заңнамалық нормаларды белгілейді. Коммерциялық банктер үшін шығарушы сақтаушы норматив арқылы орталық банк және кассаның ақша қаражаты есебінде аз қалдықты ұстауды қамтамасыз етеді.

Тәжірибеде қаржылық делдалдардың келесі топтарын белгілейді:

- Депозиттік түрдегі қаржылық мекемелер;

- жинақтаушы мекемелер;

- инвестициялық қорлар;

- басқа да қаржылық ұйымдар.

финансовые учреждения депозитного типа;

Қаржылық делдалдардың ең көп таралғаны депозиттік түрдегі мекемелер.

Тартылған ақшалар банктік, тұтынушылық және ипотекалық несиелерді беру үшін қолданылады. Осы группадағы негізгі институттарға коммерциялық банктер, жинақтаушы институттары және кредиттік одақтар жатады.

Қаржылық нарықта маңызды ролді коммерциялық банктер атқарады. Уақытша бос ақша қаражатын қызметтерді тарту бойынша және әр түрлі несиелерді беру бойынша үлкен санды береді. Мемлекет ақша – несиелік жүйесін қаржыландыруда орталық банк жағынан қатал бақылау объектісі болып табылады.
Қаржылық нарықта маңызды орын жинақтаушы мекемеге тиіс, ол кірігірім қорларды және кірістерді жинайды: жинақтаушы банктер және кассалар, өзара жинақтаушы банктер, сенімді – жинақтаушы банктер, несие-жинақтау ассоциациялар, несиелік кооперативтер.

Жинақтаушы банктер – ол мемлекеттік несиелік мекеме, үлкен емес мөлшерде қаражат салымдарды алуын жүзеге асырады, азаметтарды несиелеуін іске асырады, құнды қағаздар операцияларын, кассалық-есеп бойынша жұмысты ұйымдастыруын қамтамасыз етеді және басқаларды.

Инвестициялық қорлар өздерінің құнды қағаздарын инвесторларға сатып және алған қаражаттарын тура қаржылық міндеттемелерді сатып алу үшін қолданады. Олардың негізгі түрлері өзара қорлар болып табылады, инвесторларға өз үлестірін өткізеді және тапқан ақшаларына акция мен облигацияны сатып алады.Үлес құны өзгереді, ол инвесторлардың пайда табуына әкеледі, егер де олар үлестерін өзара қорға сататын болса.

Қаржылық делдалдардың бірінші топтарына қаржылық компаниялардың басқа түрлері жатады. Ақшалық қаражаттың негізгі бөлігін коммерциялық қағаздар түріндегі қысқа мерзімдегі міндеттемелердің сатуларынан алады. Осы компаниялардың қызметі заңнамаық құқықтық актілермен және атқарушы билік органдармен реттеледі.

Қаржылық компаниялардың келесі түрлері бар:

- несиелік және лизингілік операцияларда мамандандырылған;

- тұтынушылардың несиелері үй шаруашылығына бөліп – бөліп өтеуге берілетін несиелер.
Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
10 тақырып. Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі- 1 сағат

Мазмұны:

Банк түсінігі. Қаржы нарығының инфрақұрылымындағы банктердің рөлі. Эмиссиялық және эмиссиялық емес банктер.

Орталық банктердің маңызы. Қаржы нарығы жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны. Қаржы нарығы жүйесіндегі орталық банктердің ролі. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің делдалдық операциялары. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісі үкісеттің қаржылық агент ретіндегі функциясы. Мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастырудағы алғашқы диллерлік функциясы.

Коммерциялық банктердің маңызы. Коммерциялық банктердің қаржы нарығы жүйесіндегі ролі.

Коммерциялық банктердің негізгі функциялары. Коммерциялық банктердің активті және пассивті операциялары. Коммерциялық банктердің депозиттерді тартуы. Коммерциялық банктердің депозиттік емес операциялары. РЕПО операциясы.

Коммерциялық банктердің несиелік операциялары. Банктердің инвестициялық және несиелік стратегиялары. Банктердің несиелік саясаты.

Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктер эмитенттер мен инвесторлар. Банктердің инвестициялық портфелінің құрылымы. Инвестициялық банктер, олардың әртүрлі елдердегі қызметін реттеудің тәжірибесі.

Коммерциялық банктердің брокер-дилерлік қызметі.

Банктердің кастодиандық қызметі.

Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен операциялары. Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру. Бағалы қағаздар бойынша табыстылық.

Бүгінгі күні коммерциялық банк – бұл ҚР заңнамасына сәйкес депозиттік, кассалық, аудару, есепке алу, ссудалық және басқа операцияларды жүзеге асыратын коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.

Банктің негізгі мақсаты ақшалай қаражатты кредиторлардан қарыз алушыларға және сатушылардан сатып алатындарға ауысуындағы делдал қызметін атқару. Банктермен қатар нарықтардағы ақшалай қаражатты ауыстыруды басқа да қаржы және кредит мекемелері: инвестициялық қорлар, сақтандыру компаниялары, брокерлік фирмалар жүзеге асырады. Бірақ банктердің қаржы нарығы субъектілері ретінде екі негізгі ерекшелендіретін белгісі бар:

қарыз міндеттемелерінің екі есе ауысуы, яғни олар өздерінің меншікті қарыз міндеттемелерін (депозиттер, жинақтаушы сертификаттар және басқалар), ал осының негізінде жұмылдырылған қаражатты қарыз міндеттемелеріне және басқалар шығарған құнды қағаздарды орналастырады. Бұнымен банктер меншікті қарыз міндеттемелерін шығармай, өз қызметін қаржы нарығында жүзеге асыратын қаржы брокерлері мен дилерлерден ерекшеленеді;
мысалы, клиенттердің қаражатын шоттарға және жарналарға орналастыру, депозиттік сертификаттар шығару кезінде пайда болатын заңды және жеке тұлға алдында бекітілген қарыз сомасы бар шартсыз міндеттемелерді өзіне қабылдау. Бұнымен банктер түрлі меншікті акциялар шығару негізінде ресурстарды жұмылдыратын инвестициялық қорлардан ерекшеленеді. Қарыз сомасы бойынша бекітілген міндеттемелер ешбір нәрсеге тәуелсіз толық көлемде төленуі міндетті болғандықтан банктер үшін қауіп-қатер туғызады, сол уақытта инвестициялық қор активтері мен пассивтері құнының өзгеруіне байланысты қауіп-қатерлердің барлығын өзінің акционерлері арасында бөледі.

Банктердің спецификасына байланысты оларды екі негізгі түрге: эмиссиялық және эмиссиялық емес банктерге бөлуге болады.

Эмиссиялық – ақша белгілерін айналымға шығару құқығы берілген орталық банктер. Әр түрлі елде олар, ұлттық, халықтық және резервтік деп аталады. Қазақстанда – бұл ҚР Ұлттық банкі. Ақшаны айналымға шығару, банктер арасында ақша тауарын сату, елдің банк жүйесінің эмиссиялық, кредиттік және есептік қызметін басқару оның негізгі міндеті болып табылады.

Ұлттық банктің негізгі функциялары:

эмиссиялық – бұл орталық банктің барынша маңызды функцияларының бірі, дегенмен қазіргі жағдайда қолма қол ақша қаражаты қолма қол ақшасыз қаражатқа қарағанда аса маңызды емес, қолма қол ақша төлемдердің басым бөлігі үшін және қарыз міндеттемелерді толық өтеу қаражаты болатын кредит жүйесінің өтімділігін қамтамасыз ету үшін бұрынғыдай қажет болғандықтан банкноттық эмиссия өзінің мәнін сақтауда.
Ұлттық кредит жүйесінің мүшесі болып табылатын әрбір коммерциялық банк ұлттық банктің резервтік шотында оның салымдары мөлшеріне қатысты белгілі ара қатынастағы соманы сақтауға міндетті.
Еліміздің ресми алтын валюталық резервтерін сақтаушының дәстүрлі функциясы;
Үкіметтік органдарға кредиттер беру және олар үшін есеп айырысу операцияларын орындау. Мемлекеттік бюджеттерде елдердің ЖІӨ жартысына жуық және одан да көп бөлігі шоғырланған. Сондықтан Ұлттық банк үкіметтік мекемелер мен ұйымдардың, жергілікті билік органдарының шоттарын жүргзеді, осы шоттарда қаражатты шоғырландырады, олардан төлемдер жүргізеді.
Мемлекеттік құнды қағаздармен операциялар жүргізеді.
Тікелей қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді ссудалар түрінде мемлекетке кредиттер береді немесе мемлекеттік облигацияларды сатып алады.
Үкіметтік органдарының тапсырмасы бойынша алтынмен және шетел валютасымен операциялар жүргізеді.
Ақша саясаты (ол ең алдымен ақша көлемінің өзгеруін реттейді) мен кредит саясаты (кредиттердің көлемін, пайыздық мөлшерлемелер деңгейін, ссудалық капитал нарығының басқа көрсеткіштерін реттеуге бағытталған) іс-шараларының жиынтығын білдіретін ақша-кредиттік саясатты жүзеге асырады.

Коммерциялық банктер негізінде салымдар түрінде алатын ақшалай капитал есебінен өнеркәсіп, сауда және басқа кәсіпорындарды кредиттеу жөніндегі әмбебап операцияларды жүргізетін жеке меншік және мемлекеттік банктер болып табылады.

Коммерциялық банктердің функциялары:

мерзімсіз депозиттерді шоғырландыру (ағымдағы шоттарды жүргізу) және осы банктерге жазылған түбіртектерді төлеу;
кәсіпкерлерге кредиттер беру;
есептер жүргізу және бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында төлем айналымын ұйымдастыру;

Коммерциялық банк – бұл заңды тұлға болып табылатын және шаруашылық есеп қағидаттары негізінде әрекет ететін дербес шаруашылық ететін субъекті. Өнеркәсіпке ауыл шаруашылығына, құрылысқа, көлік және байланысқа қарағанда банктер өндіріс емес, айырбастау саласында жұмыс істейді. Олар ресурстарды тартады, кредиттер береді, яғни қайта бөледі, тауарды айырбастауға жәрдемдеседі.

Орындайтын функциялардың санына байланысты әмбебап және мамандандырылған коммерциялық банктерді бөледі.

әмбебап коммерциялық банктер – бұл көптеген қаржы операциялары мен қызметтерді орындайтын кредиттік мекеме. Бүгінгі күні олар өз клиенттеріне 200-ге жуық түрлі өнім мен қызмет ұсынуға қабілетті. Операциялардың осындай кең жіктелуі коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтап, қолайсыз жағдайдың өзінде де табысты болып қалуға мүмкіндік береді.

Мамандандырылған банктер – бұл бір не одан да көп функцияларды жүзеге асыратын, сондай-ақ өз қызметін экономиканың белгілі саласында жүзеге асыратын кредиттік мекемелер.

Банктердің функционалды мамандануына байланысты инвестициялық, инновациялық және ипотекалық банктер деп бөлуге болады.

Инвестициялық және инновациялық банктер ақшалай қаражатты ұзақ мерзімге, соның ішінде облигациялық қарыздарды, акцияларды және басқа да құнды қағаздарды шығару және ұзақ мерзімді ссудалар беру арқылы шоғырландыруға мамандандырылады. Инвестициялық банктер көп жағдайларда ұзақ мерзімді салымдар үшін қаражаты жетпейтін кәсіпкерлер мен ұзақ мерзімге қаражат салушылар арасындағы делдалдық мекемелер болып табылады. Инновациялық банктер сонымен бірге инвестициялық бола отырып, технологиялық жаңалықтардың (инновациялардың) әзірленуі мен игерілуін ғана кредиттейді.

Кооперативтік банктің құрылтайшысы мен үлескері болып коопертивтердің тиісті одағы табылады. Әдетті, бұл жарғылық капитал, сонымен бірге қызмет көлемі жағынан барынша шағын банктер. Кооперативтер ғана емес, сонымен қатар басқа тұлғалар да, мемлекеттік кәсіпорындар кооперативтік банктің бірлескен иесі бола алады.
Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиет

3. Исқақов. Қаржы нарықты және делдалдар Изд-во "Экономика",2008ж-295б

4. М.Искаков, Д. Т. Бохаев, Э. А. Рузиева.-Алматы:Экономика,2008ж.-295 б

5. Баймұратов. Қазақстан қаржы жүйесі. Изд-во "Экономика, 2010ж-78б

6 Банк iсi. Мақыш С.Б., Iлияс А.Ә. Оқу құралы — Алматы: Қазақ университетi, 2007 ж.

7 Хамитов Н.Н. Банковское дело. Курс лекций. Алматы. Экономика, 2007ж.

Қосымша әдебиет

10. Блеутаева К.Б. Қаржы: электронный учебник. - Алматы, Нұр-пресс -2010ж

11. Ильясов А.А., Мельников В.Д. Қаржы – 2008ж.

12. Сайттар: www.nationalbank.kz/, www.kase.kz/ ,www.rfca.gov.kz/,www.fingramota.kz/

Мерзiмдi басылымдар

13. ҚР Ұлттық банктiң статистикалық бюллетенi. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.

14. Банки Казахстана. Қазақстан банктерi Ассоциациясының басылымы, ай сайын.

15. Ұлттық банк Жаршысы. Ұлттық банк басылымы, айына екi рет.

16. Экономнкалық шолу. Ұлттық банк басылымы, тоқсан сайын.

18. Альпари. Экономикалық зерттеу институтының ғылыми-практикалық, экономикалық мерзiмдi басылымы, ай сайын.
11 тақырып. Зейнетақы қорларындағы қаржы институттары - 1 сағат

Мазмұны:

Зейнетақы нарығының иңфрақұрылымы. Қазақстан Республикасының зейнетақы нарығындағы негізгі институттар.

Зейнетақы қоры түсінігі. Зейнетақы қорын құру және жою тәртібі. Зейнтақы қорының негізгі функциялары. Ұлттық зейнетақы қорының міндеттері мен құқықтары. Ұлттық зейнетақы қорының қызметінің негізгі қағидалары. Зейнетақы қорларының операциялары. Зейнетақы қорларының түрі. Ашық және корпоративтік зейнетақы қорлары, және олардың Қазақстан Республикасының зейнетақы нарығындағы ерекше қызмет атқарулары. Шетелдік қатысушылармен зейнетақы қорлары.

Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың құру және жою тәртібі (ООИУПА). Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығындағы қызметтері.

Зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниялар. Банк-кастодиандар. Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығындағы банк-кастодиандардың ролі. Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығындағы банк-кастодиандардың қызметі.

Зейнетақы қорларының қауымдастығы: құрылуы және қызметтері. Зейнетақыны төлеу бойынша мемлекеттік орталықтың Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығындағы ролі.

Жинақтаушы зейнетақы қорларының құқықтары мен міндеттері. Жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметтерінің негізгі қағидалары. Зейнетақы қорларының операциялары. Зейнетақы активтерін басқару компаниясының қызметі. Банк-кастодиандардың қызметі.

Зейнетақы жүйесін құру нәтижесінде Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы қорлары құрылды, халық қаражаты есебінде құрылды. Зейнетақыны қамтамасыз етудің жаңа жүйесі н 1997 жылғы 20 маусымдағы «ҚР зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» Заңына сәйкес оның жұмысының нақты кепілін және ең бастысы – жинақтаушы зейнетақыны сақтау.

1999 жылдың басында ҚР Үкіметінің қаулысымен міндеттемелік зейнетақы төлемін төлеу тәртібі өзгертілді. Сонда да аудару механизмі сақталды. Бірақ та, міндеттемелік зейнетақы төлемдері жұмысшының кірісінен 10 % мөлшерінде ұсталады, бұрынғыдай жұмыс берушінің есебінен төленбейді. Осы тәртіп басынан бастап Заңда ойластырылған және жазылған, осылай ғана зейнетақы жинақтаушы мүмкін құқығын орнатуға болады. Сондай-ақ, әрбір шарт бойынша салушының есеп кітабы жүргізіледі. Жұмыс беруші жұмысшының келісімінсіз зейнетақы шартын жоққа шығыра алмайды, осы тағы да бір кепіл болып табылады.

Жинақтаушы зейнетақы қоры – ол заңды тұлға, зейнетақы төлемдерін және зейнетақы төлеуді тарту бойынша қызметін жүзеге асыру, сонымен қатар, зейнетақы активтерінің тәртібінде инвестициондық басқару бойынша ҚР заңнамасында белгіленген.

Зейнетақы жинақтаушы қорлары салымшылардың міндеттемелік төлемдерін жинау және олардың әр түрлі құнды қағаздарын орналастырады, сонымен инвестициялық портфель қорын құрастырады. Олар мемлекеттік зейнетақы жинақтаушы қорлары және мемлекеттік емес зейнетақы жинақтаушы қорлары болып бөлінеді.

Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры өзімен заңды тұлғаны ұсынады, мемлекет оның ұйымдастырушысы болып табылады, салымшылардың міндеттемелік зейнетақы төлемдері және сатып алушыларға зейнетақы төлеулерін жинауды өткізу, сонымен қатар зейнетақы активтерін құру бойынша және олардың мемлекеттік құнды қағаздарына қаржы салу, мемлекеттік банктерге депозиттер, халықаралық қаржылық ұйымдардың құнды қағаздар қызметін жүзеге асырады.

Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры – ол заңды тұлға, салымшылардың зейнетақы міндеттемелік және өз қалауымен салымдарын және сатып алушыларға зейнетақылық төлемдерді, сонымен қатар зейнетақылық активтерді құру бойынша және оларға қаржы салуды жүзеге асырады.

Міндеттемелік қорлардан басқа, зейнетақылық төлемдерді өз қалауынша, заңнамада және зейнетақы шарттарында белгіленгендей салымшылармен өз қалауымен тәртібі мен мөлшерін салуы бойынша ынталандырады. Зейнетақы активтері мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорынан зейнетақы төлемдерін қамтамасыз етуге және жүзеге асыруға арналған. Нәтижесінде зейнетақы активтер қорына қаржы салудан инвестициондық кіріс кіреді.

Жоғарыда көрсетілген түрлерінен басқа корпоративтік мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын ашуды белгілейді.

Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын ашуы зейнетақы төлемдерін салымшылардың жұмыс орны мен тұратын жеріне қарамайды. Олардың ұйымдастырушылары және акционерлері жеке және заңды тұлғалар, резиденттер емес және резиденттер бола алады.

ҚР резидент еместердің қатысушыларымен мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын ашуы – ол зейнетақы қоры, акциялардың 25 % көбі жеке меншікте немесе басқармада:

- ҚР резидент емес;

- ҚР резиденті – заңды тұлғада, акциялардың 50 % көбі жеке меншікте немесе ҚР резиденті емес басқармада;

- ҚР резиденттері,

- ҚР резиденттері, ҚР резиденттері құнды қағаздың нақтылы ұстаушылары болып табылады.

Корпоративтіктер бір немесе бірнеше заңды тұлғалардан жұмыскерлерді алу үшін құрылады, ұйымдастырушы және осы қордың акционерлері ретінде болды.

Ашық Ұлттық зейнетақы қоры мекемесінің қызметінде бірде-бір тұлға жалпы құнының 25 % артық акцияны тура немесе жанама басқаруға және иелік етуге құқығы жоқ. Корпоративтік Ұлттық зейнетақы қорлары үшін осындай шектеулер жоқ. Бірақ та зейнетақы қорларының нақты құны азайған жағдайда, акционерлер ортақ жауапкершілікке жауапты болады және жоғалтқан инвестициялық кірісті өтейді.

Алғашқыда зейнетақы активтерін орналастыруымен, тек зейнетақы активтерін басқару бойынша компания айналысты. Ұлттық зейнетақы қорлары банк-кастодиане есебіне төлемнің түсуін орналастырды, ал ЗАБК үш күннің ішінде әр түрлі құнды қағаздарды орналастыруға міндетті болды. Бір ұлттық зейнетақы қоры бір ғана ЗАБК қамтамасыз етуге шарт жасауға құқығы болды, ал өз ретімен Компания бірнеше ұлттық зейнетақы қорын қамтамасыз ете алатын. Бүгінгі күні ол зейнетақы активтерімен инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым ЗАИБЖАҰ шығарды. Жинақтаушы зейнетақы қорларына өз еркімен инвестициялық портфельді құру кезінде активтерді орналастырумен айналысуға рұқсат берілді.

ЗАИБЖАҰ өз қызметі процесінде зейнетақы қорларының инвестициялық портфелін құруды, үнемі зейнетақы активтерінің бағалауын өткізуді жүзеге асырады, зейнетақы төлемін алушыларға зейнетақы жинақтарын жолдайды. Ол өзінің қызметі туралы үнемі зейнетақы қорлары мен ҚР қаржылық нарығын және қаржылық ұйымдарды реттеу және бақылау бойынша агенттігіне есеп беруге, сонымен қатар өз жұмысы туралы ақпаратты жариялауға міндетті.

Бірақ ЗАИБЖАҰ қызметінде белгіленген шектеулер бар. Көбінесе оларға:

- акциялардан басқа, құнды қағаздарды шығаруға;

- өз капиталынан артық емес мөлшерде үш айдан артық мерзімге банктен қарыз алуға;

- алаяқ тұлғалардың құнды қағаздарын алуға және олармен мәмілелер жасауға;

- әртүрлі әдістермен қарыз беруге;

- зейнетақы активтер құрамына кіретін құнды қағаздар сатуға, қайтадан сатып алу жағдайына;

- Ұлттық зейнетақы қорына жатпайтын құнды қағаздарды сату бойынша шарт жасауға, сонымен қатар эмиссиондық емес құнды қағаздар сатып алу шарттар жасауға;

- кепілдік және кепіл беруге, зейнетақы активтерімен кепілдік мәмілелерін жасауға;

- ақпараттарды жариялауға, зейнетақы активтерімен инвестиция бойынша кепілдік және кіріс болатынын қамтамасыз етуге;

- құнды қағазадарды және қаржылық құралдарды сатудан басқа, сауда және материалдық өндіріс саласы қызметін жүзеге асыруға тыйым

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9