II тарау. Қазіргі білім беру жағдайындағы педагогикалық этика

2.1 қазіргі педагогикалық этиканың негізгі категориялары

Қазіргі әлем жағдайында педагогикалық этика педагогикалық мораль мен моральдық құндылықтардың негізгі категорияларының мәнін әлі де қарастырады. Моральдық құндылықтарды жақсылық пен жамандық, әділеттілік пен ар-намыс туралы идеялар жүйесі деп атауға болады, олар өмір құбылыстарының сипатын, адамдардың моральдық қасиеттері мен іс-әрекеттерін бағалаудың бір түрі болып табылады. Барлық негізгі моральдық ұғымдар педагогикалық іс-әрекетке қолданылады, бірақ жеке ұғымдар педагогикалық этиканы салыстырмалы түрде тәуелсіз Этика бөлімінде ерекшелейтін педагогикалық көзқарастардың, іс-әрекеттер мен қатынастардың осындай ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл категориялардың ішінде-кәсіби педагогикалық парыз, педагогикалық әділеттілік, педагогикалық Ар-намыс және педагогикалық бедел.

Қазіргі уақытта әділеттілік, әдетте, адамдардың құндылықтары мен олардың әлеуметтік мойындалуы, құқықтары мен міндеттері арасындағы сәйкестікті сипаттайды. Педагогикалық әділеттіліктің өзіндік ерекшеліктері бар, ол мұғалімнің объективтілігінің өзіндік өлшемі, оның адамгершілік тәрбиесінің деңгейі (мейірімділік, адалдық, адамгершілік), оқушылардың іс-әрекеттерін бағалауда, олардың оқуға деген көзқарасы, әлеуметтік пайдалы қызметі және т. б. Әділеттілік-бұл мұғалімнің адамгершілік сапасы және оның студенттерге әсер ету шараларын олардың ұжым алдындағы нақты еңбегіне сәйкес бағалау. Педагогикалық әділеттіліктің ерекшелігі-іс-әрекетті бағалау және оған жауап беру адамгершілік жетілудің әртүрлі деңгейлерінде мұғалім мен студенттерде болады; объективтілік өлшемін анықтау мұғалімге көбірек байланысты; тараптардың тең емес өзін-өзі қорғаумен өзара әрекеттесуі жалпы моральдық бағалауға ұшырайды; сонымен, мұғалім бағдарламаланған педагогикалық қажеттіліктерді студенттер түсінбеуі мүмкін. Педагогикалық әділеттілік-бұл мұғалімнің объективтілігінің, оның адамгершілік тәрбиесінің деңгейінің өзіндік өлшемі .

В. А. Сухомлинский былай деп жазды: "әділеттілік - баланың тәрбиешіге деген сенімінің негізі. Бірақ абстрактілі әділеттілік жоқ-даралықтан тыс, жеке мүдделерден, құмарлықтардан, импульстардан тыс. Әділ болу үшін әр баланың рухани әлемін егжей-тегжейлі білу керек…"

Кәсіби педагогикалық парыз - педагогикалық этиканың маңызды категорияларының бірі. Бұл тұжырымдамада мұғалімнің жеке басына қойылатын талаптар мен моральдық талаптардың жиынтығы, кәсіби міндеттерді орындау туралы идеялар шоғырланған: белгілі бір еңбек функцияларын жүзеге асыру, негізінен зияткерлік, студенттермен, жұмыс әріптестерімен қарым-қатынасты дұрыс құру, таңдаған мамандыққа, студенттік және педагогикалық ұжымға және тұтастай қоғамға деген көзқарасын терең түсіну. Кәсіби педагогикалық борыштың негізі қоғамның өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудегі объективті және өзекті қажеттіліктері болып табылады. Мұғалімнің кәсіби міндеті өз жұмысына шығармашылық көзқарастың қажеттілігін, өзіне ерекше талап қоюды, кәсіби білімді толықтыруға және педагогикалық шеберлікті арттыруға деген ұмтылысты, студенттерге құрметпен және талапшыл көзқарасты, күрделі қақтығыстар мен қақтығыстарды шеше білуді бағдарламаланған.

Педагогикадағы Кәсіби құрмет-бұл мұғалімнің өзінің маңыздылығын түсініп қана қоймай, сонымен бірге оның моральдық еңбегі мен қасиеттерін қоғамдық мойындауды, қоғамдық құрметтеуді білдіретін ұғым. Педагог кәсібінде жеке Ар-намыс пен жеке қадір-қасиет туралы жоғары дамыған хабардарлық айқын көрінеді. Егер мұғалім өзінің мінез-құлқы мен тұлғааралық қатынастарында қоғамның мұғалім идеалына қоятын талаптарын бұзса, онда сәйкесінше олар кәсіби ар-намысы мен қадір-қасиетіне немқұрайды қарайды. Мұғалімнің ар-намысы-оның кәсіби міндетін орындау процесінде көрінетін нақты кәсіби қасиеттерін қоғамдық бағалау.

Сонымен, мұғалімнің педагогикалық беделі-бұл студенттер мен әріптестер командасындағы оның моральдық мәртебесі, бұл беделді және құрметті мұғалім тәрбиеленушілердің мінез-құлқын реттейтін, олардың сенімдеріне әсер ететін пәннің бір түрі. Оның деңгейі білім тереңдігімен, эрудициясымен, шеберлігімен, жұмысқа деген көзқарасымен және т.б. анықталады.

Педагогикалық этика туралы айтатын болсақ, Педагогикалық әдептілік сияқты ұғымды айтуға болмайды. Бүгінгі таңда педагогикалық әдептілік-бұл ой мен іс-әрекет сәйкес келетін мұғалімнің іс-әрекетінде педагогикалық моральды жүзеге асырудың бір түрі. Педагогикалық әдептілік-бұл жоғары адамгершілік, оқушының қадір-қасиетін құрметтеу, әділеттілік, студенттермен, олардың ата-аналарымен, еңбек әріптестерімен қарым-қатынаста ұстамдылық пен ұстамдылықты қамтитын мұғалімнің мінез-құлқы мен іс-әрекеттеріндегі пропорция сезімі. Педагогикалық әдептілік-педагогикалық этиканы жүзеге асырудың бір түрі.

Педагогикалық әдептіліктің негізгі элементтері:

- оқушыларға қойылатын талап пен құрмет;

- оқушыны көру және есту қабілеті, оған жанашырлық таныту;

- қарым-қатынастың іскерлік реңі;

- мұғалімнің ұқыптылығы, сезімталдығы.

Кәсіби әдептілік өзін көрсетеді:

- педагогтың сыртқы келбетінде;

- қалыптасқан жағдайды тез және дұрыс бағалай білуде және сонымен бірге оқушылардың мінез-құлқы мен қабілеттері туралы тұжырымдарға асықпау;

- өз сезімдерін тежеу және қиын жағдайда өзін-өзі ұстамау қабілетінде;

- ақылға қонымды талап пен оқушыларға деген сезімтал қарым-қатынастың үйлесімінде;

- оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін жақсы білуде;

- өз еңбегін өзін-өзі сыни бағалауда.

Қазіргі білім беру жүйесінде мұғалім әрқашан бірінші кезекте кәсіби этика мен өзін-өзі бақылауды көрсетуі керек. Ұжымда және студенттерде беделді нығайтудың маңызды факторы, мұғалім өз саласының маманы болуы керек .