Педагогикалық процесс мұғалiм iс-әрекетiнiң объектiсi

Педагогикалық iс-әрекетте еңбек субъектiсi мұғалiм болады. Мұғалiмнiң еңбек құралдарының өзiндiк сипаттары - ол оның бiлiмi, бiлiгi, тұлғалық қасиеттерi.

Қажеттi тәжiрбиенi жинақтауға әкелетiн iс-әрекет мұғалiм тұлғасын қалыптастырудың шарты болады, ал ол «оқу-методикалық» құралдарының өзiнде орныққан. Бiрақ бұл iс-әрекет тиiмдi болуы мүмкiн емес, егер еңбек объектiсi толық айқын болмаса, еңбек субъектiсiнiң зейiнi терiс түсiнiп объектiге аударылса. Бұндай жағдайда еңбек субъектiсiнiң әрекетi объективтi өмiр сүретiн кәсiби iс-әрекеттiң объектiсiне сәйкес болмайды .

«Диалектикалық-материалистiк философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы iс-әрекеттi» рөлi туралы жан-жақты зерттелген. Адам iс-әрекеттiң субъектiсi ретiнде психологиялық зерттеулерде көрсетiлген. Бiрақ, негiзiнен, тек XX ғасырдың 60-шы жылдарыңца ғана мұғалiм iс-әрекетi оқушылармен өзара әрекет ретiнде қарастырылып еңбектер жарық көрдi. Көрнектi ұстаздардың еңбектерi (Ш.А. Амонашвили, В.А. Сухомлинский, А.С. Макаренко және т.б.) оқушы ертерек мұғалiмнiң арқасында iс-әрекеттiң нақтылы субъектiсi ретiнде қалыптасса, оқу-тәрбие жұмысының тиiмдiлiгi арта түсетiндiгiне куә етедi.

Мiне, сондықтан да мектептегi педагогикалық (оқыту-тәрбиелеу) процесте мұғалiм және оқушы iс-әрекетiнiң субъектiсi ретiнде көрiнедi, мұғалiм iс-әрекеттiң объектiсi ретiнде оқушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу керек. Мұғалiм даярлаудағы мұндай бағыттың қажеттiлiгi бiрқатар зерттеулерде дәлелденген:

    бiртұтастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, бiртұтас педагогикалық процестiң ерекшелiктерiн есепке алмай шешу мүмкiн емес (В.С. Ильин);

    мұғалiм iс-әрекетiн оптимизацияландыруға тек қана оқытуға бағытталушылықпен жету мүмкiн емес (Ю.К. Бабанский);

    егер оқушының iс-әрекетi назардан тыс қалған болса, педагогикалық еңбектi ғылыми түрде ұйымдастыру мүмкiн емес (И.П. Радченко);

    мектеп әкiмшiлiгi iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгi тек қана бiртұтас педагогикалық процестi ұйымдастыру негiзiнде мүмкiн болады (М.И. Кондаков);

    бiртұтас педагогикалық процестiң теориясын жасамайынша, басқару шешiмдерiн қабылдау үшiн педагогикалық талдауды жетiлдiру одан әрi дамыту өте күрделi болады (Ю.А. Конаржевский);

Қазiргi кезендегi бiртұтас педагогикалық процестiң мәнi туралы түсiнiк ғалымдардың бiрнеше ұрпақтарының күш салуларының арқасында жинақталады, өйткенi педагогикалық құбылыстар компонентерiнiң, қасиеттерi, заңдылықтар туралы дербес бiлiмдерi бiрте-бiрте жинақталады. Бiрақ, бөлiк туралы бiлiм әлi бiртұтас туралы бiлiм емес. «Педагогикалық процесс» деген сөздiк (термин) ғылыми айналымға ХIХ ғасырдың екiншi жартысында (И.Ф. Каптерев) енгiзiлгенiмен, ұғымның мазмұндық сипаттамасын тек қана тұлға теориясы, iс-әрекет теориясының дамуы арқылы құбылыстарды зерттеуде жүйелiлiк тәсiл қолдануды қалыптастыру арқасында мүмкiн болды.

Педагогикалық процестiң мәнi туралы әртүрлi көзқарастарды (С.Т. Шацкий, Н.К. Крупская, А.С. Макаренко, М.А. Данилов, Б.Т. Лихачев, Ю.К. Бабанский, В.М. Коротов және т.б.) зерттеу жалпы тәртiптегi қорытынды жасауға мүмкiндiк бередi.