Дәріс 8-9 Мінез-құлықтық және эмоционалдық проблемалары бар балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы
Эмоция (фр. emotion, лат. enoveo — толғану) — адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын көңіл-күй.
Эмоция организмнің әр түрлі қажетсінулерге қанағаттануына (ұнамды эмоция) немесе қанағаттанбауына (ұнамсыз эмоция) байланысты. Адамның жоғары әлеуметтік қажетсінулері негізінде пайда болатын тұрақты змоция. Эмоция жоғары түрі адамның іс-әрекетінің өнімді болуына мүмкіндік туғызады. Оларға қуаныш, сүйіспеншілік және т.б. эмоциялар жатады. Жағымсыз эмоция адамның іс-әрекетіне азды-көпті зиян келтіреді. Оларға қорқыныш, қайғы, абыржу, үмітсіздену, үрейлену және т.с.с. эмоциялар жатады.
Эмоция (лат – қозу, толқу) – бул индивиттің субективті реакциялық турі Эмоция (лат – қозу, толқу) – бул индивиттің субективті реакциялық турі Құмарлылық- Адамның ойы мен әрекетінің негізгі бағытына із қалдыратын күшті, терең, турақты эмоция.
Аффект- қысқа уақытқа созылса да бүрк етіп қатты көрінетін эмоциялық турі.
Физиологиялық аффект- күшті тітіркенгіштен кейін пайда болады. Кейде бір жақты ойлаумен сипатталады. Толық қозғалыс реакциясы. Сананың бақылаумен журеді.
Патологиялық аффект- сыртқы амалдың жауабы мағынасыз пайда болумен қоздыруші қозғалыстардың бұзуші әсерінен сананың бұзылысы вегативті реакциямен эмоцианалды бұзылыстармен сипатталады. Амнезия оқиғасында аффект кезеңіне тән.
Дифференциалды физиологиялық және патологиялық аффект сот психикатриалық мағынаны игереді.
Баланың толық дамуы үшін оның ең алғашқы күнінен бастап анасымен жан-жақты байланыста болуды қажет ететіндігін зерттеулер көрсетіп отырғаны айқын. Мұндай байланыстың жоқ болуы баланың жүйкелік психикасын қолайсыздыққа ұшыратып қана қоймай, оны түзету үшін көп күш жұмсауды талап етеді. Баланың әрбір қобалжып, қиналуы оның дұрыс дамуына және көрсетілген көмек нәтижелерінің теріс болып шығуына жол ашады.
Эмоция патогенетикалық факторлардың ролін атқара алады. Қазіргі кезде осындай әсерлердің механизмдері жеткілікті тереңдетіліп зерттелуде.Сөйлеу функциясының негізгісі болып, қатынас құралы ретінде эмоцияның берілуі табылады.Сөйлеудің эмоционалды айқындылығы, оның толық тәрбиеленуінің маңызды факторы. Сондықтан да баланың сөйлеуінің бұзылысы кезінде, оның эмоционалды ахуалының дамуына дем берген дұрыс.
Дамуында ауытқушылығы бар балалардың көп бөлігі оларды оқыту мен тәрбиелеу мақсатындағы ересектердің, қоғамның талпыныстарына қарамастан әлеуметтік-экономикалық өмірдегі интеграцияға дайын болмайды. Сонымен қатар дамуында кемістігі бар кез келген адам қажетті жағдайлар арқасында толық тұлға ретінде қалыптасып, рухани дамып, өзін-өзі материалды қамтамасыз етіп және қоғамға пайдасын тигізе алатынын зерттеу мен тәжірибе нәтижесі көрсетті.
Эмоциялық - еріктік аумақтың қалыптасуы бала тұлғасының қалыптасуындағы маңызды шарттардың бірі болып саналады. Эмоциялық аумақтың дамуына отбасы, мектеп, баланы қоршап тұратын және оған үнемі әсер ететін өмір жағдайлары ықпал етеді.
Ақыл-ойы кем балалардың эмоциялық-еріктік аумағын мақсатты түрде зерттеу мінез-құлық бұзылысының негізгі себебі баланың өз кемістігін сезіну, қолайсыз орта және басқа да жағдайлар болатынын анықтауға мүмкіндік берді.
Эмоциялық – еріктік аумақ білім, білік, дағдыларды игеруде, сондай-ақ, айналадағылармен қарым-қатынас орнатуда, баланың мектепте және мектептен тыс жерлерде әлеуметтік бейімделуінде үлкен рөл ойнайды. Мүмкіндігі шектеулі балалардың оқу, ойын, еңбек үстіндегі қоршаған ортасымен эмоцианалды қатынасы бақыланып, жағымсыз эмоциялардың жойылуы үшін әдістемелер пайдаланып, қолға алынған тиімді шара. Түрлі ауытқушылығы бар балалардың эмоционалды күйлерін бір-бірімен және қалыпты күйдегі балалармен салыстыру қандайда бір қорытындының щығыуына себепші бола алады. Өмірге келген әр кемтар баланың қыр-сырын білу үшін жан-жақты бақылаулар жүргізіледі. Мінез-құлқы, эмоциясына байланысты бұл балаларды мектеп жасына жеткеннен ақ қоғамдық өмірмен, жаңа ортадағы өз міндеттерімен таныстырамыз. Осы кездерде кемтар балалардың өздерінің ішінен қабілетті, эмоциялық ахуалын қалыпты меңгере алатындарын көре аламыз
Эмоция жане сезімнің бұзылысы Гипертимия – жоғары, қуанышты көңіл-күймен, өйлаудың жылдамдауы және көтеріңкі қызметпен сипатталауы. Эйфория- моттивирменген жағдайда жаның жағымды жағдайда болады. Наркотикалық мастықта, сифелесте, өкпе туберкулезда анықталады. Гипотимия – барлық психикалық процестердің эмоциялық жағдайынің нашарлау. Өзіндік бағалаудың төмендеуі. Деприсиялық және невротикалық синдромға кіреді. Эмоцияның салдануы- сезімнін толық босайды. Айырмашылықсыз, абайсызда болған ауыр психикалық травма алғанда кездеседі. Негізінен қысқа мерзімді корініс Апатия – қоршаған ортамен өзіне айқын немесе толық айырмашылығы жоқ. Іс-әрекетсіз журеді, талаптану мен мақсатының жоғалуы. Интоксикация, бас жарақатынан кейін, жұқпалы аурулар кезінде корінеді. Эмоцианалды топастық - турақты және толық айырмашылықсыз, басқа адамдардың азап шегіуінің маңыздылығы.шизофренияның соңғы сатысына сай,бас миының дегенеративты процессы. Жанның әлсіреуі - тұрақсыз көңіл-күй кезінде әлсіз эмоция пайда болады, эмоция «устамауы», адам өзінің сезімін басқара алатын кезде қабілеттілгі әлсірейді.елжіреу туріндегі реакцияға тән,түсініксіз жағдайда жылау немесе кулу. Бас миының патологиялық (кантамыр) органикалық ауруы кезінде кездеседі. Эмоцияның тұрақсыздығы(неустойчивость) – котеріңкі коңіл-күйден тез жаман коңілге өтеді. Кез келген уақытта себепсіз аффекті алмасуға отеді. Невротикалық синдром, соматогенды астения, бас миының органикалық потологиясына тән. Жанның әлсіреуімен сәйкес келуә мумкін. Ауыр қозғалуы(сіреспелік, тұтқырлық) бір эмоцияға ұзақ уақыт турып қалу, Эксплозивті (анг.explosive) - аффекты устамау. Дисфория кезінде усталу және куштілігі айқын,адеквантті емес сылтау,эмоционалды, кейде қозғалыс реакциясы Адекватты емес эмоция- ішкі оқиға эмоциналды реакцияға сайкес келмейді, немесе науқастың өзінің аәтуімен. Кобінесе шизофрения ауруында жиі кездеседі. Амбивалентті – Бір объектігі бңр уақытта екі қарама-қарсы сезім пайда болады( мыс махаббатпен өшпенділік). Шизофренияда байқалады. Дисфория – зианды тітіркенштерден жалпы коңіл күйдің бұзылуы, жабырқау. Көбінесе эпилепсия, бас миының органикалық ауруы кезінде жиі кездеседі. Науқас адамдардан алшақ журуынен қиналады. Устамалы аура және өзіндік параксизм турінде көрінеді Дистимия – депрессивті-қобалжу мен ашу, қанағаттанбау кезінде көңіл-күйдің қысқа мерзімді бұзылуы. Эффектырлы-ерік сферасы – бұл күрделі психкалық функция, адамның бағыталған белсенділігі ішкі ортаның талап етуімен қоршаған ортаны қажетсінетін белгілі бір мотивтермен айқындалады. Эффектірлі- ерік белсенділігінің пайда болуын талап етеді: төмен иснтинкті қуштарлық ( тағамдық, жыныстық, өзіндік) және жоғарғы әлеуметтік еңбекті талап етуімен өзінің істей алуы және т.б.
