Тақырып Шешендік өнер және риторика

Ол сөзге тек қана ойларын ғана емес, сондай-ақ сезімдерін де қосады, аудиторияны қанаттандырады, өзіне тартады, әсер етеді, көбінесе эмоциямен сөйлейді.  

Ерекшеліктері және оған тән кемшіліктері:  

Көбінесе шешен жалған тон, жалған пафосқа түседі. Олар жиі басқа шешендердің шешендік іс-қимылдарын (приемы) алады.  

Олардың сөзі сенімсіз  болып көрінуі мүмкін.  Бұл аудиторияға байланысты.  

Олар шындықтан жиі жалтарады (бас тартады), өйткені оның өзгеруі фактілерді әсірелейді.  ( бағалаудағы субъективизм).

Осы түрдегі шешендер көбіне сөздің нақты емес қимылдарына (приемам речи) жүгінеді, аудиторияның көңілін аударуға талпынады. 

Объективті-шындық типіндегі шешен (эрудит шешен) 

Ерекшіліктері және ұсыныстары: 

Жаңа әдебиеттермен танысуға міндетті, мағлұматтарды жаңалау.  

Қажетсіз сілтемелер мен дәйектемелерден қашу керек. 

Қолдан келмейтін тақырыптарды қозғамау керек.

Жалпы мазмұндағы бос сөздерден қашу керек. 

Көпсөздікке түспеу керек. 

Синтездеуді, мағлұматтарды жинақтауды, негізгі ойды анықтауды білу керек. 

Шешендердің бұл түрі сөз ділмарлығының жалтырағынсыз және тыңдаушыларды сілтемесіз-ақ сендіретін, тек қана ойдың туралығына, мағынасына және жалпыға таныс фактілерге сүйеніп. Салауатты ойға және жалпыға танымал фактілерге сүйенен отырып, сөз ділмарлығын көрсетпей-ақ және жұртшылықтың көзін жеткізбей-ақ пайымдай білетін шешен типі.

Бұл шешен дайын ақиқаттарды хабарламайды, бір нәрсенің соңынан ілесуге шақырмайды, көпшілікпен бірге барлық дәлелдерді «жақтау» немесе «қарсы болу» ретінде келтіре отырып, мәселені шешуге ұмтылады.

Ерекшеліктері және кемшіліктері: 

Шешен ойын жиі жоғалтады. 

Ең «күшті» сөзі   (адвокаттық).

Шешендік сөзге шығудың ойлау стиліне тәуелділігі. 

Ойлау үш стилге бөлінеді: 

дискурсивті

интуитивті

ассоциативті

Силлогизм өзіне тезисті, пайымдауды, ой тұжырымын енгізеді.  Орыс философтарына тән.  

Сөздің коммуникативті дәлділігі. 

Дәлдіктің екі түрі бар: ұғымдылық және пәндік. 

Егер автордың ойы көрсетілген шындыққа тура келсе, онда ол тура, нақты (мәтін-шындық, нақтылық). 

Егер осы ой сөздерде адекват (парапар) болса, онда ұғымдық нақтылық (шындық) сақталған (мәтін-ой). 

Тәжірибеде басқа да түсініктер қолданылады: Нақты (іс жүзіндегі) дәлдік, Коммуникативті дәлдік. 

Дұрыс емес мағынада берілген дәлдікке алып келмейтін сөздер үнемі қолданбайды, бұл тек қана кейде мәтіннің, фразаның мәнерлілігі. 

Сөздің коммуникативті дәлдігін бұзатын қателер түрі.  

Сөздер араласқан кезде: 

мағынасы жағынан ұқсас;

айтылуы жағынан ұқсас;

мағынасы және айтылуы жағынан ұқсас;

мағынасы және айтылуы жағынан ұқсас емес, бірақ бір синтаксистік жүйеге, бір пәндік салаға жатады.   

Шешендік қызметтің стратегиялық кезеңі 

Фактілер мен теориялық мағлұматтармен жұмыс істеу:  

фактілерді қалай іріктеп алу керек; 

деректермен жұмыс істеу. 

Мәтінді редакциялау. Логика (ойлау), сөздердің композициялық бірлігі, оның бүтіндігі, шолушылық, гармониялығы.   

Сөзге шығудың тәсілдері. Сөзге шығуға дайындық. 

   Фактілер және теориялық мағлұматтармен жұмыс 

 Алдын-ала сөзге шығудың жоспары түзіледі, кейін сөз фактілермен толықтырылады.    

Фактілерді сұрыптаудағы талаптар:

олар анық және кесімді, нақты болуы қажет;

сөзге шығудың жалпы инеясына бағынышты болуы керек; 

негізгі және маңызды фактілерді сұрыптау қажет; 

фактілерге әсершіл, жеке қатынас маңызды болуы қажет; 

фактілерді сауатты түсіндіру қажет. 

Деректермен жұмыс. Ауызша араласу, теориялық деректермен жұмыс істеу: құжаттармен, монографиялармен: 

әдебиетпен алғаш танысқан кезде мәтінді жалған сенімсіз, сынсыз оқу қажет; 

әдебиетті бағалай отырып барынша пайдалы түрде оқу қажет; 

міндетті түрде жазбаша түрде жүргізу қажет; 

көп оқу қажет, осы тақырып бойынша «резервті білім» алу үшін; 

Дәйексөздерді (цитата) орынды қолдана білу қажет.  Ашық дәйексөздер сөздің біркелкілігінен және зеріктіруден айырады   Дәйексөздерді қолданғанда оны бұрмалаудан қашу қажет, түсінікті және нақты дәйексөздерді қолдану қажет, дәйексөздердің орындылығын ұмытпау қажет.