Тарау Қаржылық бақылаудың мәні,пәні және формалары Қаржылық бақылаудың мәні,мазмұны мен пәні

«Бухгалтерлік есеп туралы» ҚР –ның Президентінің жарғысына сәйкес қаржылық есеп беру құрамына келесі нысандар жатқызылады:

1) бухгалтерлік баланс

2) қаржылық – шаруашылық қызметінің нәтижелері бойынша есеп беру

3) ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру.

Сонымен қатар онда түсіндірме хаты болуы тиіс, ол қаржылық есеп берулерге негізделген немесе олардан алынған және олармен бірге оқылатын мәліметтермен толықтырылуы мүмкін.

Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп беру кәсіпорынды қоғаммен және де субъектінің қызметі туралы ақпаратты пайдаланушы іскерлік әріптестермен байланыстыратын ақпараттық бөлік болып табылады. Ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметі туралы қаржылық ақпараттың дара жүйелік көзіне, әртүрлі құқықтық-ұйымдастырушылық нысандағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің негізгі қаражатына, басқарушылық шешімдерін қабылдауға қажетті келешек аналитикалық есеп берудің ақпараттық базасына айналады.

Қаржылық есеп беруді дайындау тек қана бухгалтерлердің ғана емес, кәсіпорындардың басқа да экономикалық және техникалық қызметінің міндеті, себебі есеп беруді құру кезінде субъектінің қызметінің барлық аспектілері қорытындыланады және бағаланады. Есеп беру ағымдағы есептің барлық түрлері негізінде құрылады, атап айтқанда: статистикалық, бухгалтерлік, оперативті-техникалық. Оның сандық сипаттамасымен қатар, сапалық сипаттамасы болуы тиіс және ол кәсіпорынның есеп беру кезеңдегі шаруашылық қызметінің жалпыланған және өзара байланысты көрсеткіштерінің кешені болып табылады. Оны мұқият зерттеу жақсы нәтижелерге жетудің жолдарын, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметінің кемшіліктерін ашады, оның қызметін жетілдірудің жолдарын белгілеуге көмектеседі.

Қаржылық есеп беру жүйесінің басты ролін бухгалтерлік баланс атқарады. Ол маңызды функцияларды жүзеге асырады. Біріншіден бухгалтерлік баланс жеке меншік иеленушілерді, менеджерлерді басқарушылықпен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншігінің жағдайымен таныстырады. Бухгалтерлік баланстан олар меншік иеленушінің немен иеленетіндігі, яғни меншік иеленушінің қолдана алатын материалдық қаражаттар қорларын сапалық, сандық қатынасындағы дәрежесін және бұл қорды құруда қатысушыларды біледі. Екіншіден, баланс арқылы жақын арада субъекттің нарықтық экономикада саны ұлғайып жатқан (акционерлер, инвесторлар, кредиторлар, сатып алушылар, сатушылар және т.б.) үшінші тұлғалар алдындағы өзіне жүктеген міндеттерін ақтай алатындығын анықтауға болады. Үшіншіден актив пен пассив баптарының мазмұны оны ішкі және сыртқы пайдаланушылардың қолдануына мүмкіндік береді. Есеп берудің орталық нысаны ретінде бухгалтерлік баланс есептік күнге субъект меншігінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің өтімділігі мен айналымдылығын, меншікті капитал мен міндеттемелердің бар болуын, дебиторлық және кредиторлық берешегінің жағдайы мен динамикасын, кәсіпорынның несиеқабілеттілігін және төлемқабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Баланс мәліметтері субъект капиталын орналастырудың тиімділігін бағалауға, оның ағымдағы және алдағы уақыттағы шаруашылық қызметіндегі жеткіліктілігін бағалауға, қарыз көздерінің құрылысы мен көлемін және оларды тартудың тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен, бухгалтерлік баланс шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайын талдауда және бағалауда ақпараттық нысан ретінде анықталады.

Баланс ақпаратының негізінде сыртқы пайдаланушылар әріптес ретінде белгілі бір шаруашылық жүргізуші субъектілермен іс жүргізудің шарты мен мақсатқа сайлылығы туралы шешім қабылдай алады: өз салымдарының тәуекелділігін бағалау, белгілі бір кәсіпорынның акциялар мен активтерін иемденудің пайдалылығы және басқа да шешімдер. Баланстың маңыздылығы сондай, қаржылық жағдайдың талдауын арнайы әдебиеттерде баланс талдауы деп те атайды, және де оның маңызды мақсаттары келесі:

1. 
   баланс өтімділігін талдау
   
2. 
   капиталдың тиімділігін бағалау
   
3. 
   субъектінің іскерлік (шаруашылық) белсенділігінің дәрежесін бағалау
   
4. 
   субъектінің төлемқабілеттілігін және нарықтық тұрақтылығын бағалау
   

Бухгалтерлік баланс негізгі есептік нысан ретінде «Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі ашылымдар» бухгалтерлік есеп стандарты арқылы анықталады. Ол активтердің , меншіктік капиталдың және міндеттемелердің мәні мен көрінісін анықтайды, қаржылық есепті тапсыру кезіндегі ашылуға тиісті ақпаратқа қойылған талаптарды қамтамасыз етеді.Ұзақ мерзімді және ағымдағы активтердің, меншікті капиталдың, ұзақ мерзімді және ағымдағы міндеттемелердің қорытынды соммасы баланста көрсетілуі тиіс. Баланста ағымдағы активтер мен міндеттемелердің анықталуы мен олардың қорытынды сомалардың айқындалуы қаржылық есеп берудің пайдаланушыларына субъектілердің қаржылық жағдайын дұрыс бағалауға және негізделген басқарушылық шешімдерді қабылдауға көмектеседі.