Тарих және құқық

0. 
   Дәрістердің тезистері
   

1. 
   Мемлекет ұғымы мен белгілері.
   
2. 
   Мемлекет ұғымы мен жіктелуі.
   
3. 
   Мемлекеттің нысандары мен элементтері.
   

Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажыратын төмендегідей белгілері болады:

1. 
   Бұқаралық биліктің болуы. Міндетті түрде мемлекеттің басқару және мәжбүрлеу аппараты болуы тиіс, себебі, бұқаралық билік – шенеуіктер, әскер полиция түрме мен басқа да мекемелер.
   
2. 
   Аумақтық бөлініс. Мемлекет өз аумағында өмір сүруші барлық адамдарды өз билігімен және қорғау арқылы біріктіреді.
   
3. 
   Салықтар жүйесі. Олар мемлекеттік аппараттың өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қажет.
   
4. 
   Егемендік. Бұл мемлекетке тән өз аумағында үстемдік пен халықаралық қатынастардағы тәуелсіздік.
   
5. 
   Құқықтың болуы. Мемлекет құқықсыз өмір сүре алмайды, себебі, құқық мемлекеттік билікті заңдастырады.
   

Мемлекеттің сыртқы функциясы – оның алдында тұрған сыртқы міндеттерді шешуге байланысты қызметінің негізгі бағыттары. Сыртқы функцияларға мыналар жатады: мемлекетті қорғау функциясы, бейбіт тәртіпті сақтау функциясы, басқа мемлекеттермен одақтасу функциясы және т.б.

1. 
   Басқару нысанының ұғымы мен түрі.
   
2. 
   Мемлекет құрылысының нысаны ұғымы мен түрі.
   
3. 
   Саяси режим түрі мен ұғымы.
   
4. 
   Мемлекеттік аппарат (мемлекет механизм).
   

2. Басқару нысаны – бұл мемлекеттік биліктің жоғары органдарының өікілеттіктерінің өзара қатынасы, олардың құрамы мен құрылу тәртібі. Басқару нысаны жоғары билікті жалғыз адамның немесе сайланбалы алқалық органның жүзеге асырылуына байланысты ерекшеленеді. Осыған сәйкес, бсақарудың негізгі түрлері болып моанрхия мен республика болып табылады.

Монархия – бұл жоғары мемлекеттік биліктің бір тұлғада ғана монархта, болуымен сипатталатын басқару нысаны. Монарх билікті мұрагерлік бойынша өмір бойы иеленеді.

Егер мемлекеттік биліктің жалғыз органы болып табылса, бұл монархия шектелмеген деп аталады, ал жоғарғы билік монарх пен басқа бір органның арасында бөлінсе, бұл монархия шектелген деп аталады. Шектелген монархиялар, өз кезеңінде өкілдік (дуалистік) және парламентарлық болып екіге бөлінеді. Өкілдік монархияда монарх атқарушылық билікті жүзеге асыра алады, ол үкіметті құру, министрді тағайындау, вето және парламентті тарату құқықтарын иеленеді. Ал парламеттік монархияда монархтың құқықтық жағдайы әлдеқайда шектелген болады, монарх тағайындаған министрлер парламенттік сенімсіздік вотумына тәуелді болады және монарх заңда көзделген жекелеген жағдайларда ғана парламентті тарата алады.

Республика – жоғары мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге сайланатын сайланбалы органға тиісілі басқару нысаны. Халықтың қай бөлігінің мемлекеттік биліктің жоғары органдарын сайлауға қатыса алатынына байланысты республика аристократиялық және демократиялық болып екіге бөлінеді.

Демократиялық мемлекеттер, өз кезеңінде, төмендегідей түрлерге бөлінеді:

а) парламенттік, бұл мемлекетте саяси өмірдегі шешуші рөл парламент сайлаған үкіметке тиесілі болады;

ә) президенттік, бұл мемлекетке сайланған ел басшысы үкіметтің де басшысы болып табылады, сол себепті, ол үкімет мүшелерін тағайындайды және оларды қызметінен босатады;

б) аралас, бұл мемлекетте үкіметті президент пен парламент бірлесе отырып құрайды.

1.Мемлекеттік құрылым нысандары – бұд мемлекеттің аумақтық құрылымы, оның құрамдас бөліктерінің және осы бөліктердің әрбірінің мемлекеттпен қарым – қатынасының сипаты. Барлық мемлекеттер өздерінің мемлекеттік құрылымы бойынша жай және күрделі болып екіге бөлінеді.

Жай немесе біртұтас мемлекет – бұл өз ішінде бөлінбейтін тұтас мемлекет, оның өз ішінде дербес мемлекеттік құрылымдар болмайды, бұл мемлекетте жоғарғы органдардың біртұтас жүйесі, заңнаманының ортақ жүйесі, отрақ сот жүйесі, ортақ азаматтығы мен салықтардың бір каналды жүйесі болады.

Күрделі мемлекет – бұл белгілі бір дәрежедегі дербестікке ие жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған мемлекет. Күрделі мемлекеттерге империялар, федерациялар, конфедерациялар, достастықтар мен одақтастықтар жатады.

Империялар күштеу арқылы құрылатын күрделі мемлекеттер, бұларда құрамдас бөліктердің жоғары билікке бағыныстылық дейгейі әртүрлі болған. Империялардың басты ерекшелігі – олардың құрамдас бөліктерінің ешқашан ортақ мемлекеттік – құқықтық мәртебесі болмаған.

Конфедерация - империяға қарағанда ерікті негізде құрылады. Бұл нақты бір тарихи кезең шегінде белгілі бір мақсаттарға жету үшін құрылған мемлекеттердің уақытша одағы. Конфедерацияны құраған егеменді мемлекеттер халықаралық – құқықтық қатынастар субьектісі болып қала береді, оларда өз азаматтығы , билік, басқару және сот әділдігі органдарының жүйесі болады.

Федерация – бұл күрделі одақтас мемлекет, оның бөліктері мемлекеттік құрылымдар болып табылады және белгілі бір дәрежеде мемлекеттік егемендікке ие болады; федерацияда жоғары федералдық органдар мен федералдық заңнамамен қатар федерация субьектілерінің жоғарғы органдары мен заңнамасы да болады; федерацияда салықтың екі каналды жүйесі пайдаланылады, оның белгілерінің бірі болып қосазаматтық табылады. Федерациялар аумақтық немесе ұлттық – мемлекеттік қағида бойынша құрылуы мүмкін.

1. 
   Саяси режим – бұл мемлекеттік билікті жүзеге асыруға жәрдесетін тәсілдер мен әдістер. Мемлекеттік биліктегі тәсілдер мен әдістердің жиынтығына қарай екі түрлі режим бөліп атауға болады – демократиялық және антидемократиялық режимдер.
   

1. 
   халық мемлекеттік билікті жүзеге асыруға тікелей (азаматтардың референдумға қатысуы) және өкілдік (халықты билікті өзі сайлаған өкілдік органдар арқылы жүзеге асыруы) демократия арқылы қатысады;
   
2. 
   шешімді көпшілік азшылықтың мүдделерін ескере отырып қабылдайды;
   
3. 
   мемлекеттік биліктің орталық және жергілікті органдарының сайланбалылығы және ауыспалылығы, олардың сайлаушыларының есеп беруі жариялылық;
   
4. 
   сендіру, келісу келісімге келу әдістері жиі қолданылады;
   
5. 
   қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы заңның үстемдігі;
   
6. 
   адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтары жарияланады және шын мәнәнде қамтамасыз етіледі;
   
7. 
   саяси плюрализм, соның ішінде көппартиялылық;
   
8. 
   биліктің тармақтарға бөлінуі және т.б.
   

Антидеморатиялық режимге мына белгілер тән:

1. 
   бір саяси партияның үстемдігі;
   
2. 
   бір ресми идеологияның болуы;
   
3. 
   бір меншік түрінің болуы;
   
4. 
   саяси құқықтар мен бостандықтарды жоққа шығару;
   
5. 
   қоғамның сословиелік, касталық және т.б. белгілері бойынша бөлінуі;
   
6. 
   халықтың төмен экономикалық дейгейі;
   
7. 
   мәжбүрлеу мен жазалау шараларының үстемдігі;
   
8. 
   сыртқы саясаттағы агресссиялық сипаттағы әрекеттер және т.б.
   

1. 
   Құқық ұғымы мен белгілері, функциялары.
   
2. 
   Нормативтік құқықтық актініњ түрлері (НҚА).
   
3. 
   Құқық жүйесі және оның элементтері.
   
4. 
   Құқықтық қатынастың құрылымы мен ұғымы. Құқыққабілеттілік және әрекетқабілеттілік. Заңды құрам: әрекет және оқиға.
   
5. 
   Құқықтың сананың деңгейі және олардың түрлері.
   
6. 
   Құқық бұзушылықтың құрамы ұғымы және түрлері. Заңды жауапкершіліктің ұғымы мен түрлері.
   

Формальдық анықтылық – Әрбір ереже, қағида заң шығарушының тұлғалардың мінез-құлқы туралы ойын анықтап, түсінікті түрде тұжырымдайды. Қағидада артық сөз болмауы керек, оның әрбір сөзінің әлеуметтік мәні болады.

Мемлекеттің күшіне сүйенуі- Егер азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына қол сұғылса, мемлекет оларды қорғайды.

Адамдардың еркін білдіруі- Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай – ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.

Әдетте құқық негіздері төрт түрге бөлінеді: құқықтық әдетер,сот прецеденттері(үлгілер) құқықтық келісім – шарттар, нормативтік-құқықтық актілер. Нормативтік –құқықтық актілер акті (НҚА) – мемлекеттік органдар ресми түрде қабылдаған, жалпы ережелерден тұратын, қоғамдық қатынастарды реттейтін, жалпыға бірдей міндетті құжат, яғни акті. Конституциялық және жай заңдарды Парламент қабылдайды. Президент өз өкілеттігіне жататын мәселелер бойынша нормативті Жарлық шығарады. Үкімет өз құзырындағы мәселелер бойынша Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар қаулылар шығарады.Конституциялық Кеңес өз құзырындағы мәселелер бойынша нормативті қаулылар шығаруға құқылы. Жоғарғы Сот да құзырына жататын мәселелер бойынша нормативті қаулылар қабылдауға құқылы.

Құқықтық норма – мемлекет таныған,қамтамасыз еткен,қоғамдық қатынстарға араласып түсушілердің құқықтары мен міндеттерін туындататын,олардың әрекеттерін үлгі,эталон,масштаб,өлшем есебінде реттей алатын жалпыға бірдей міндетті ереже, норма. Әрбір құқықтық норманың үш элементі болады:диспозиция(мінез-құлық ережесі),гипотеза және санкция(жаза,шара).

Құқықтық норманың гипотезасы(жорамалы) – құқықтық норманы қолдану (немесе қолданбау) үшін қажетті өмірдегі мән-жайлардың бар екенін көрсететін құқықтық норманың бөлшегі. Құқықтық норманың диспозициясы – құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы қандай болуы керек екенін анықтайтын құқықтың бөлшегі. Құқықтық норманың санкциясы – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда қолданылатын жағымсыз шараны көрсететін құқықтық норманың бөлшегі. Құқықтың жүйесі оның ішкібірлігін білдіреді,ол қалыптасқан қоғамдық қатынастардың жүйесімен байланысты.Оның бастапқы элементі құқықтық нұсқау – құқық нормасы болып табылады. Құқықтық институт – бұл біртектес қоғамдық қатынастардың дербес түрін реттейтін құқық саласының бөлігі. Құқық саласы - өздерінің реттейтін біртектес қоғамдық қатынастардың ортақ болуы арқылы біріккен құқықтық нормалар мен институттардың бөлектенген тобы. Құқықтың салалары- Мемлекеттік(конституциялық) құқық, Әкімшілік құқық, Қаржы құқығы, Еңбек құқығы, Азаматтық құқық, Отбасы құқығы, Қылмыстық құқық,т.б.

1. 
   ҚР конституциялық құқығы ұғымы мен жүйесі. (ҚР КҚ).
   
2. 
   Конституция ұғымы мен түрлері. ҚР конституциясы мемлекеттің негізгі заңы. ҚР конституциясы қағидалары.
   
3. 
   ҚР конституциялық құрылысы ұғымы. ҚР егеменді мемлекет. ҚР- құқықтық, әлеуметтік, зайырлы, демократиялық мемлекет.ҚР - президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Тұлғаның құқықтық мәртебесі ұғымы мен түрлері. Адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен міндеттері.
   
4. 
   Азаматтық ұғымы. Азаматтық алу мен тоқтатудың негіздері.
   

Қазақстан Республикасының Конституциясы 9 бөлімнен 98 баптан және де көптеген тармақтар мен тармақшалардан тұрады. Қазақстан Республикасын – Президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет.

Принциптері :

1.өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірі,құқықтары мен бостандықтарын айқындап,бекіту.

2.өз елінде және мемлекеттер арасында азаматтық бейбітшілікті,ынтымақтастық пен тату қарым-қатынастықтың әдістерін нақтыландырып бекіту;

3.байырғы қазақ жерінде мемлекеттік бірлікті сақтау;

4.республиканың егемендігін сақтап,ұстап тұру;

5.Қазақстан Республикасының демократиялық негіздерінің мызғымастығын бекіту.Мұның ұшқыны ретінде,республика қызметінің түбегейлі принциптері де айқындалады.Олар:

1.қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;

2.бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму,

3.қазақстандық патриотизм;

4.мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен,оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламенттік дауыс беру арқылы шешу.

1. 
   ҚР сайлау құқығы мен қағидалары. Сайлау жүйесінің ұғымы мен түрлері. ҚР сайлау жүйесі.
   
2. 
   ҚР Президенті.
   
3. 
   Заңшығарушы билік негізі конститутция .
   
4. 
   Атқарушы биліктің негізі конституция.
   
5. 
   Сот билігінің негізі конституция.
   
6. 
   Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару.
   

Президент осы мемлекеттегі ең жоғарғы лауазым. Қазақстан Республикасы Президенті халық пен мемлекеттік биліктің, Конституцияның мызғымастығының, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының рәмізі және кепілі болып табылады. Президент республиканың келіссөздерін жүргізеді және халықаралық шарттарға қол қояды, республика қол қойған халықаралық шарттарды Парламентке ұсынады; бекітілген грамоталарға қол қояды; республика қол қойған халықаралық шарттардың күшін жою туралы Парламентке ұсыныс енгізеді. Президент басқа да бірқатар сыртқы саяси іс-әрекеттерді орындайды. Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезден аяқталады. Парламенттің өкілеттігі Конституцияда көзделген реттер мен тәртіп бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін. Парламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді. Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палата: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.

Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады. Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.

Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды.

Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.

Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1. 
   мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;
   
2. 
   Парламентте республикаық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;
   
3. 
   Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз етеді;
   
4. 
   Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
   
5. 
   Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөніде шаралар әзірлейді;
   
6. 
   Министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды;
   
7. 
   Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдары актілерінің күшін толық немесе қолданылу бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады;
   
8. 
   Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
   
9. 
   өзіне Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен жүктелген өзге де қызметтерді орындайды.
   

Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға ғана бағынады.

Жергілікті мемлекетік басқару органдары- жергілікті және атқарушы органдар жүзеге асыратын Қазақстан Республикасындағы бірыңғай мемлекеттік биліктің түрі. Олардың функциялары: халықтың жергілікті істерге қатысуын қамтамасыз ету, жергілікті жерлерде мемлекеттік меншікті, бюджеттің құрылуын, бекітілуін жіне орындалуын басқару, жергілікті салықтар мен жиналымдарды белгілеу, жасалған жоспарлар, экономикалық және әлеуметтік бағдарламалар негізінде тиісті аумақтың дамуын қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік-мәдени, коммуналдық-тұрмыстық және өзге де қызмет қажетін өтеу. Жергілікті мемлекеттік басқару органдары әкімдіктерді, мәслихаттарды қамтиды.

6 тақырып: ҚР әкімшілік құқық негіздері (1 сағат)

Мақсаты : Әкімшілік құқықтын маңыздылығын үйренеді.

Негізгі сөздер : атқарушы билік, мәжүрлеу, ескерту.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны :

7. 
   ҚР әкімшілік құқығы ұғымы, қайнар көздері.
   
8. 
   Әкімшілік құқық нормасы мен құқықтық қатынас.
   
9. 
   Атқарушы билік органы жүйесі.
   
10. 
    ҚР мемлекеттік қызмет ұғымы мен жүйесі.
    
11. 
    Әкімшілік құқықбұзушылық ұғымы мен құрамы.
    
12. 
    Әкімшілік жауапкершілік ұғымы. Әкімшілік жазалардың түрлері мен ұғымы.
    

Мемлекеттік қызмет - мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігн атқару жөніндегі қызметі. Мемлекеттік әкімшілік лауазымдар А, В, С, Д, Е санатар топтарына бөлінген: А-тобына – Президент әкімшілігі; В -Парламент Палаталарының аппараттары, Премьер-Министрдің Кеңсесі, Жоғарғы Соттың аппараты, Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы; С – Президентке тікелей бағынышты және есепті органдар, Орталық атқарушы органдар, Үкіметтің құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдар, орталық атқарушы органдардың ведомствалары, облыстық, аудандық аумақтық органдар; Д – облыстардың, аудандардың, кенттердің, ауылдадың аппараттары, облыстар, аудандар мәслихаттарының аппараттары, облыстар, аудандар соттарының аппараттары; Е – жергілікті атқарушы органдар жатады. Мемлекеттік қызмет туралы заң бойынша мемлекеттік қызметке кіруге, заңдарда өзгеше белгіленбесе, жасы 18 жастан кем емес, қажетті білімі бар және өзге белгіленген талаптарға сәйкес келетін ҚР-сы азаматының құқығы бар. Азамат мемлекеттік қызметке кірген кезде салық ықзметі органдарына өзі алған табысы мен өзіне меншік құқығымен тиесілі, салық салу обьектісі болып табылатын мүлкі туралы мәліметтерді табыс етуге міндетті. Мемлекеттік қызметшіге өкілді органдардың депутаты және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшесі болуға рұқсат етілмейді. Оған, педагогтік, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, басқа ақылы қызметпен айналысуға болмайды.

1. 
   1. ҚР отбасылық құқық ұғымы және жүйесі.
   
2. 
   ҚР «Неке және отбасы туралы» заңы 17 декабря 1998 ж. ҚР неке және отбасылық заңнамасының қағидалары.
   
3. 
   Некеге отырудың тәртібі мен шарттары ұғымы. Некені тоқтату.
   
4. 
   Ерлі зайыптылардың жеке құқықтары мен міндеттері. Ерлі зайыптылардың мүліктік құқықтары.
   
5. 
   . Отбасы ұғымы. Баланың құықтары. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері.
   
6. 
   Бала асырап алудың ұғымы. Қорғаншылық және қамқоршылық ұғымы. Патронат ұғымы.
   
7. 
   Отбасы мүшелерінің алименттік қатынасы.
   
8. 
   Азаматтық хал актілері
   

Некеге тұратын адамдардың тікелей қатысуымен неке мемлекеттік азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылады. 

Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы немесе сот оны өлді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады. 

Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі. 

1. 
   ҚР еңбек құқығы ұғымы.
   
2. 
   ҚР еңбек құқығы қайнар көздері.
   
3. 
   Еңбек қатынастары.
   
4. 
   Жеке еңбек шарты. Ұжымдық шарт
   
5. 
   қызметкерлердің санаттары.
   
6. 
   Жұмыс уақыты
   
7. 
   Демалыс уақыты
   
8. 
   жалақы
   
9. 
   әлеуметтік қамсыздандыру құқығы
   

Жеке еңбек шартын жасасу барысында жұмыс беруші қызметкерден еңбек кітапшасын, жеке басының куәлігін, білімі немесе кәсіби даярлығы туралы құжаттарын талап етуге құқылы. Жеке еңбек шартын тоқтатуды мерзімі бітуіне қарай және мерзімінен бұрын тоқтату деп бөлген жөн. Жеке еңбек шарты жасасылған мерзімнің бітуіне қарай ол әлде бір қосымша дәлелдемесіз тоқтатылады. жеке еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша мына жағдайларда бұзылуы мүмкін:

1. 
   ұйым таратылғанда, жұмыс берушінің қызметі тоқтағанда;
   
2. 
   қызметтердің саны немесе штаты қысқартылғанда;
   
3. 
   жеке еңбек шартының қолданылу мерзімі ішінде қызметкердің жеткілікті білімінің болмауы не белгілі бір жұмысты жалғастыруға кедергі келтіретін денсаулық жағдайы салдарынан атқаратын қызметіне немесе орындайтын жұмысына сәйкессіздігі аңғарылады;
   
4. 
   жүктілігі және бала тууы бойынша демалыста болу уақытын есептемегенде, еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан сондай-ақ заңдарда сол ауру бойынша еңбекке жарамсыздықтың неғұрлым ұзақ мерзімі белгіленбесе, жұмысқа екі айдан астам уақыт бойы келмеген жағдайда бұзылуы мүмкін.Аурулар түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Еңбек қабіетін еңбекте мертігуіне немесе кәсіптік ауруға байланысты жоғалтқан қызметкердің жұмыс орны еңбек қабілеті қалпына келгенге немесе мүгедектік анықталғанға дейін сақталады.
   
5. 
   Қызметкер ұйыммен бірге басқа жерге ауысудан бас тартқанда;
   
6. 
   осы Заңның 23-бабының 2-тармағына сәйкес неғұрлым жеңіл жұмысқа ауыстырудан қызметкер бас тартқанда;
   
7. 
   еңбек жағдайларындағы өзгеріске байланысты жұмысты жалғастырудан бас тартқанда;
   
8. 
   егер қызметкер тәртіптік жаза алған болса, ол еңбек міндеттерін дәлелді себептерсіз қайталап орындамағанда;
   
9. 
   қызметкер еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзған жағдайда бұзылуы мүмкін.
   

10. 
    егер іс-әрекеті оған жұмыс беруші тарапынан сенімінің жоғалуына негіз болса, ақшалай немесе тауарлай құндылықтармен тікелей қызмет ететін қызметкер кінәлі іс-әрекет жасағанда;
    
11. 
    білім беру саласында тәрбиешілік міндетті атқарушы қызметкер аталған жұмысты жалғастыруға сыйымсыз моральға жақсылық жасағанда;
    
12. 
    Жеке еңбек шартына сәйкес өзіне сеніп тапсырылған мемлекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпиялар болып саналатын мәліметтерді жария еткенде;
    
13. 
    Осы Заңның 21-бабына және осы баптың 5-тармақшасына сәйкес басқа жұмысқа уақытша ауыстырған жағдайда қызметкер жұмыстан бас тартқанды;
    
14. 
    бұрын осы жұмысты орындап келген қызметкер сот шешімімен жұмысына қайта алынған жағдайда;
    

1. 
   ҚР азаматтық құқығы ұғымы мен пәні және әдістері.
   
2. 
   ҚР азаматтық құқығы қайнар көздері және принциптері.
   
3. 
   Азаматтық құқықтық қатынастың ұғымы мен түрлері.
   
4. 
   Жеке тұлға ұғымы,құқық қабілетілік және әрекет қабілеттілік. Қорғаншылық және қамқоршылықты белгілеу
   
5. 
   Азаматты хабар ошарсыз кетті деп немесе өлді деп тану
   
6. 
   Заңды тұлға ұғымы мен түрлері
   
7. 
   Мәмілінің ұғымы мен түрлері
   
8. 
   Өкілдік
   
9. 
   Интеллектуалдық меншіктің құқықтық ережелері
   
10. 
    Мұрагерлік құқық негіздері
    

Азаматтық кодекстің 1- ші бабының 1- ші тармағында көрсетілгендей, азматтық заңдармен тауар, ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай- ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Жоғарыда көріп отырғанымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін қоғамдық қатынастардың негізгісі болып табылатыны- мүлік қатынастар. Сондықтан да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, қоғамның негізін қалйтын тауар, ақша қатынастары, яғни азаматтық құқық субъектілерінің кез келгенінің қатысуымен және әр түрлі көріністерде ( мүлік беру, жұмыс, қызмет) байқалатын мүліктік қатынастар.

Мүліктік қатынастарға негізінен, қоғамдағы өндіріс құрал- жабдықтарына, мүліктік игіліктерге және басқа да материалдық құндылықтарға байланысты туындайтын қоғамдық қтынастар жатады.

Мүліктік емес жеке қатынастар, мүліктік қатынастарға тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар болып екі топқа бөлінеді. Азаматтық заңдармен реттелетін мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарға құндық маңызы жоқ қатысушылардың қоғамдық сипатын белгілеитін материалдық емес құндылықтар жатады. Мәселен әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен айналысушылар немесе өнертапқыш өзінің авторлығын анықтау арқылы мәселе қойса, өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе бойынша қоғамдық дербес қатынасқа түседі. Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да, мүлікпен тығыз байланысты, өйткені өнертабыс иесінің өнертабысын пайдаланғаны үшін онда авторлық сый ақы алу құқығы пайда болады.

Азаматтық заңдармен реттелетін мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастарға азаматтың есімі, жеке келбет құқығы, жеке өмідің құпиалығы, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, азаматтың немесе заңды тұлғаның абыройына, қадір- қасиетіне, іскерлік беделіне байланысты туындайтын құқықтық қатынастарды жатқызуға болады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 9- бабында азаматтың ар- намысы мен қадір- қасиетіне қол сұғылмаушылық атап көрсетілген. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастар жиынтығын анықтай келе, бұл қатынастардың субъектілерін атап көрсетуге болады. Оларға жеке тұлғалар (Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар), зағды тұлғалар, мемлекет және әкімшілік аумақтық бөлініс. Сөз жоқ, азаматтық құқық үшін Қазақстан Республикасы Президентінің мынадай заң күші бар Жарлықтарының зор маңызы бар: 2003 жылғы 13 наурыздағы «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеуге алу туралы» 1998 жылғы 10 шілдедегі «Шаруашылық серіктестіктері туралы», 2003 жылғы 28 наурыздағы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы», 2001 жылғы 8 қарашадағы «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы», 2002 жылғы 29 қазандағы «Жылжымайтын мүлікке және онымен жасалатын мәліметтерге құқықтарды мемлекеттік тікеу туралы», 2001 жылғы 24 қаңтардағы «Жер туралы», және басқалар.

Заңға сәйкес нормативтік актілер. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлықтары мен қатар, Президенттің мысалы, Президенттің «Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне құқықтарын қорғау туралы» 1998 жылғы 27 сәуірдегі Жарлығы.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары да заңға сәйкес нормативтік актілер қатарына жатада, олардың көбіне азаматтық құқық нормалары болады. Мәселен, Қазақстан Республикасы Министрлер Кадинетінің мына қаулыларын айтуға блоады: 1995 жылғы 4 мамырдағы «Дәрменсіз мемлекеттік кәсіпорындарды қаржы экономикалық сауықтыру, қайта ұйымдастыру және тарату жөніндегі шарларды іске асыру туралы » 2001 жылғы 24 мамырдағы «Қазақстан Республикасы аумағында сақтандыру қызметін лицензиялау туралы ережені бекіту туралы» 2000 жылғы 21 қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы жер қойнауын пайдаланушылар мен келісім шарттар жасау және оларды орындаужөніндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің Құзыретті органы туралы ережені бекіту туралы» 2002 жылғы 29 тамыздағы «Ипотекалық несиелерді қамтамасыз етуде жер учаскелері мен жер пайдалану құқықтарын кепілге салу тәртібін бекіту туралы» 2002 жылғы 2 сәуірдегі «Жер учаскелеріне және жер пайдалану құқығына жеке меншік құқығын беру тәртібі туралы ережені бекіту туралы» қаулылар.

10 тақырып: ҚР қылмыстық құқық негіздері және құқық қорғау органдары (2 сағат)

Мақсаты : Қылмыстың қоғамға аса қауіпті екенің, оның алдын алу шараларын үйренеді.

Негізгі сөздер : қылмыс, жаза, жауапкершілі.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны.

1. 
   ҚР қылмыстық құқық принциптері, пәні, әдістері.
   
2. 
   Қылмыс ұғымы мен белгілері
   
3. 
   Қылмыстық жауапкершілік ұғымы және қамқоршылықты белгілеу
   
4. 
   Жазаның түрлері, мақсаты, жүйесі.
   
5. 
   Жаза тағайындаудың алғы шарттары.
   
6. 
   Жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән жайлар
   
7. 
   құқық қорғау органдары: қызметі, түрлері. Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықпен күрес
   

Қылмысты құқықтың барлық нормалары екіге, Жалпы және Ерекше бөлімге бөлінеді.

Жалпы бөлім қылмыстық жауаптылықтың негіздерін , міндеттері мен принциптерін, жекелеген жаза түрлерінің қолдану шегін, оларды тағаййындау тәртібін белгілейтін нормалардан, шартты трде жаза қолдануды, қылмыстық жаза мен жауаптылықтан босатуды, үкімнің орындалуын кейінге қалдыруды реттейтін институттарды орнықтыратын нормаллардан, сондай-ақ, сотталғандарды түзету ісін қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қатысу нысандарын көрсететін нормалардан тұрады.

Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардыың қылмыстық жауаптылығы мен оларды жазалаудың ерекшеліктері де, соттылықты жою мен алып тастау шарттары да Жалпы бөліммен реттеледі.

Жалпы бөлімнің нормалары өзара да, Ерекше бөлімнің нормаларымен де тығыз байланысты.

Қылмыстық құқықтың ерекше бөлімінің нормаллары жаза түрлері мен оның қолдану шегін корсете отырып, нақты жекелеген қылмыстарға сипаттама береді.

Қылмыс істеген кезінде 16 жасқа толған адам жауапқа тартылады. Кейбір жағдайда өте ауыр қылмыс істеген 14 жастағы қылмыскер де жауапқа тартыады.

Қылмыс әдейі, қасақана, немесе байқаусызда жасалуы мүмкін.

Егер адам қылмыс жасау кезінде оның қоғамға қауіптілігін сезбесе, өзін-өзі ұстап тұра алмаса, психикалық ұстама кезінде еш нәрсені сезбейтін болса, немесе жалпы кем ақыл болса, ондай адам қылмыстық жауапқа тартылуға жатпайды. Сот оны емдеуге мәжбүр ете алады. Егер адам мас қалпында қылмыс жасаса, онда ол жауапкершіліктен босатылмайды.Қылмыстың түрлері – ұрлық, тонау, қарақшылық, кісі өлтіру, ауыр дене жарақатын келтіру,зорлау, есірткі сату,алаяқтық,пара алу, пара беру, әскери қызметтен жалтару, т.б.Жаза түрлері- айыппұл салу, мүлкін тәркілеу, қамау, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, шартты түрде соттау,бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру, т.б.

11 тақырып: ҚР қаржы және экологиялық құқық негіздері (1 сағат)

1. 
   Бюджет және салық заңнамаларының негізгі мәні, мазмұны.
   
2. 
   Инвестициялық қатынастарды құқықтық реттеу.
   
3. 
   Әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру нысандары
   
4. 
   Орман, Жер, Су кодекстері және басқа заңдар мен нормативтік актілердің негізгі мазмұны.
   

1. 
   Иелерінен ақшаны міндетті түрде, қайтарымсыз алу (салықтар мен бюджетке төленетін міндетті төлемдер).
   
2. 
   Міндетті-қайтарымды төлемдер (мемлекеттік заем).
   
3. 
   Ерікті-қайтарымсыз төлемдер және т.б.
   

Қаржы құқығы дегеніміз - мемлекеттің қаржылық қызметін реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Қаржы құқығының жүйесіне: ақша жүйесінің құқықтық негіздері, қаржыны басқару, жоспарлау, бақылау, бюджет-тік, салықтық құқықтар кіреді.

Бюджеттік құқық, мемлекеттік бюджетті құру және бөлу процесінде пайда болатын құқықтық қатынастарды (республикалық, жергілікті бюджеттердің заңдылық нышанында бекітілген кірісі мен шығысы) реттейді.

Салықтық құқық негіздері

Салықтық құқық - заңды және жеке тұлғалардан біржақты өктем, қайтарылмайтын негізде, заң жүзінде белгіленген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді ақшалай түрде бюджетке алу кезінде туындайтын салықтық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.

Осыған орай, қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты түрі - мемлекеттік кіріс. Сол мемлекеттік кірістердің ең негізгілері: салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.

Олар қалыптастыру және алыну тәртібіне байланысты төмендегі түрлерге бөлінеді:

Салықтар. Корпорациялық және жеке табыс салықтары, қосылған құн салығы, акциздер, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері, әлеуметтік, жер, көлік құралдары мен мүлік салығы.

Алымдар. Заңды тұлғаларды, жеке кәсіпкерлерді, жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді, радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды, механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді, теңіз, озен кемелері, шағын көлемді кемелерді, азаматтык әуе кемелерін, дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін алынатын алымдар; автокөлік құралдарының ҚР аумағы аркылы жүру алымы; аукциондардан алынатын алым; елтаңбалық алым; жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын лицензиялық және телевизия мен радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожілілік спектірін пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алымдар.

Төлемақылар. Жер учаскелерін, жер бетіндегі көздердің су ресурстарын, қоршаған ортаны ластағаны, жануарлар дүниесін, орманды, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, радиожілілік спектрін, кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны, сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін алынатын төлемақылар.

Қоршаған орта - адам өмір сүретін және еңбек ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, су және ауа кеңістігі, жер қойнауы.

Осыған орай, Қазақстан Республикасы Конституциясының 31-бабының 1 тармағына сәйкес мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды. Осы баптың мәні мен мағынасы, адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаға құқылы екендігіне келіп саяды. Сондықтан қоршаған ортаны құқықтық қорғау мемлекеттің мақсаты болып табылады.

Экологиялық құқық - табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.

"Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заң экологиялық, табиғат қорғау қатынастарын реттейтін басты заң болып табылады. Бұл Заң қоршаған ортаны қорғаудың (ауаны, суды, топырақты, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, табиғи ресурстарды) құқықтық негіздерін белгілейді.

Табиғатты қорғауды реттейтін құқықтық нормалардың тағы бір түрі - жер құқығы, яғни жер құқығының пәні жер қатынастары болып табылады.

Жер құқығы - жер қатынастарын реттейтін, мемлекет орнатқан, құқықтың бір саласы болып табылатын құқықтық нормалардың жиынтығы.

Қазақстан Республикасының жер заңдары мына принцинтерге негізделеді:

- Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және бөлінбейтіндігі;

- жерді (табиғи ресурс), Қазақстан Республикасы халқының өмірі мен қызметінің негізі ретінде сақтау;

• 
  жерді қорғау және ұтымды пайдалану;
  
• 
  экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
  
• 
  жерді нысанды пайдалану;
  
• 
  ауыл шаруашылығына арналған жердің басымдылығы;
  

Еліміздің жер қоры ауыл шараушылығы мақсатындағы, елді мекендердің (қалалардың, поселкелер мен ауылдық елді мекендердің) жері және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жер, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер, орман қорының және босалқы жер санаттарына бөлінеді.