Тексерген: Жанатаев Д. Ж. Алматы 2020 жоспар
Қазіргі заман философиясының позитивтік тенденциясы
жүктеу/скачать 81,6 Kb.
|
ББ (2
| Қазіргі заман философиясының позитивтік тенденциясы
XX ғ. ғылымдардың дамуына байланысты нақты мәселелеріне жауап ретінде, философияда позитивизм (лат. Positivus — дұрыс) бағыты пайда болды. Позитивизмнің негізгі идеяларын француз философы Огюст Конт (1798-1857) қисынға келтірген болатын. Осы уақытқа дейінгі дәстүрлі философия (материализм және идеализм), Конттың пікірі бойынша, олардың абстракцияларымен («материя», «рух» және басқа) және өз беттерімен нақтылықты зерттейміз деген талаптары бар болуға құқықтар жоқ. Әлем туралы барлық білімдер тек қана адамдардың тікелей тәжірибесіне сүйенетін нақты «болымды», яғни позитивистік (осыдан оның аталуына да сай) ғылымдардан алуға болады. Конт, көне «философия» деген атын сақтап ғылыми білімнің синтезі болатындығымен келіседі. Ондай философияның пәніне арнайы-ғылыми білімдерді жүйеге келтіруі мен құру жатады. Ол негізінен «метафизика», яғни дәстүрлі философия, сол кездегі ғылымның дамуымен қойылған сұрақтарға жауап беруге қабілетсіз деген ойымен алга шықты. Бұл идея Конттың танымның даму сатылары ілімімен негізделді. Бірінші сатысы теологиялық, діннің үстемдігімен сипатталады; екінші сатысында табиғатты түсіндіруде «мән» және «себеи» сияқты абстрактылы ұғымдарға тән метафизикалық- философия үстемдігі; және ең соңғы сатысы — позитивтік саты бұрынғы екі сатыдан (гылымға дейінгі) теологиялықтан және метафизикалықтан бас тартып қабыл алмайтын, барлық құбылыстарды ғылыми тұрғыда түсіндіреді дейтін, позитивтік ғылымдардың үстемдігі жағындағы позитивтік сатысы. XІХ ғ. екінші жартысына «екінші позитивизм» немесе эмпириокритицизм деп аталатын кезең басталды. Оны жасаушылар Вена университетінің физигі, профессор Эрнст Мах (1838-1916) және швейцариялық философ Рихард Авенариус (1843-1896) болды. Философияны синтез жасаушы ғылым деп қараған «бірінші позитивизмнен», эмпириокритицизмнің айырмашылығы философияны таным теориясына ендіріп, таным теориясының теориялық үлгісін жасауға ұмтылды. Бұл философияның орталығында идеалистік тұрғыда түсіндірілген тәжірибе ұғымы тұрады. Тәжірибені объективті әлемді бейнелеу ретінде қарастырмай, сыртқы әлемнің ықпалынан байланыссыз туындайтын — түйсіктер селі сияқты, сананың ішкі әлемі, адамдық жан толқыныстар ретінде қарастырды. Эмпириокритицизм бейне бір нақты бар бола алатын тек түйсік, ал басқалары — олардың кешендері екендігін дәлелдеуге ұмтылды. «Екінші позитивизм» үшін кеңістік және уақыт, заңдылық, түйсіктерді реттестіретін объективті мазмұннан толық айрылған субъективті түр. Эмпириокритицизм субъектіні және объектіні сананың өзіндік элементтері сияқты анықтайды. Ол адамдық білімдердің қабілеттілігін, ғылым арқылы объективті шындықтың танылуын жоққа шығарады. «Таза суреттелетін» қабылдаудың сезімдік фактілері ғылымның шегі болып табылады, оған ой икемделеді. XX ғ. басында позитивистік философияның жаңа нұсқасы пайда болды — «үшінші позитивизм», немесе неопозивитизм. Бұл ағым, әртүрлі қисынды-философиялық мектепттерден тұрды. Олардың арасында: қисынды позитивизм, теріс қисындылық, семантикалық позитивизм (цисынды талдау) және басқалар. Енді осылардың негізгі ерекшеліктеріне тоқталамыз. Қисынды позитивизм (қисынды эмпиризм) 1022 ж. құрылды. Қисынды позитивизма, классикалық позитивизм істегендей философияда арнайы-ғылыми білімдерді жүйеге келтіруге өзінің назарын салмай, білімнің тілдік түрлерін талдауға кошті. Философия теория емес, бұл талдау арқылы тілді ашатын және белгілеулердегі «метафизикалық» сөйлемдер туындататын дәйексіздіктерді жөндейтін қарекет. Философ соншалықты бір білім бермейді, ол тек қана жорамалданған білімді жояды. Философияның тазартылуы, неопозивитистердің пікірі бойынша «верификация» (лат. Verficare — шындықты растау) тәсілі арқылы өтеді. Оның мәні мына-да, әрбір дәйектілік деректермен салыстырып бекітілуі қажет. Егер бұл жағдайда принципиалды түрде белгілі бір тұжырымдарды берілген деректермен салыстыру мүмкін болмаса, онда оны мәнінен айрылған «жалған тұжырым» деп есептеу керек. Сайып келгенде, философияның қызметі — тіл әлемдегі адам қарекетін түсіндіру. Верификация принципі ең алдымен философияның дүниеге көзқарастық негізіне қарсы бағытталған болатын. Бірақ философиядан және ғылыми білімнен дүниеге көзқарастық сұрақтарды алып тастау күткен үмітгерді ақтамады. Классикалық метафизикалық мәселелер тек қана адам табиғатын, адамдық тіршілік қарекеттерін ұғынуға арналған емес, сонымен қатар гносеологиялық сүрақтарды да қарастыруға кажет. Және де, ақырына дейін ғылым тілін формалдандыруға болмайтын болды. Өйткені ғылыми тілдің құрамында тексеруге болмайтын метафизикалық айтылымдар бар. Осының бәрі верификация принципінің күйреуіне соқтырады. жүктеу/скачать 81,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|