Көсемше.
Екі етістік қосарынан айтылғанда алдында айтылатұн қысқа түрін көсемше дейміз. Мыйсалы, жаза бер, қараб тұр, жүріб келді дегенде алдыңғы сөздер көсемше етістік болады. Көсемше үш түрлі: 1) үнемді, 2) үнемсіз, 3) мұратты.
Үнемді көсемше – созымды істі көрсетіу үшін айтылады. Мыйсалы, айта бердім, айта бердің, айта берді.
Үнемсіз көсемше – созымсыз, бірден бітетүн істі көрсетіу үшін айтылады. Мыйсалы: айтыб бердім, айтыб бердің, айтыб берді.
Мұратты көсемше – істеуге нійететтеніб тұрғанды көрсететүн сөз түрі; Мыйсалы, барғалы тұрмын, барғалы тұрсын, барғалы тұр жана басқа сондайлар.
Жоғарыда ырайлар тұурасында сөйлегенде етістіктер қосарлы күйінде, көсемше түрде айтылады деб едік. Сол қосарлы күйі көсемше түрде қалай айтылатұңдығын көрсетіу үшін жоғарыдағы ырайлары мен жіктеген сөздерден айақ дыбысы дауысты бір сөз, айақ дыбысы дауыссыз йа жарты дауысты бір сөз алыб, жана көмекші етістіктерден бір нешесін алыб, қосарлы түрде өзгертіб көрейік9.
Тұйық ырай.
«Жаза бермек», «сынай тұрмақ».
Бійлік ырай.
Анайы жіктеу.
Үнемді көсемше.
Болымды түрлері: жаза бермек сынай тұрмақ
Жекеше:
1-жақ
жаза берейін
сынай тұрайын
Көбше:
1-жақ
−
−
|
2-жақ
жаза бер
сынай тұр
2-жақ
жаза беріңдер
сынай тұрыңдар
|
3-жақ
жаза берсін
сынай тұрсын
3-жақ
жаза берсін
сынай тұрсын
|
Болымсыз түрлері:
Достарыңызбен бөлісу: |
