Тіршіліктің 5-ші критерийі - тітіргенгіштік.
Барлық тірі ағзаға тән қасиет. Әрбір биологиялық жүйеге қоршаған орта әсер етеді. (организм, мүше, жасуша т.б.).
Тітіргенгіштік тірі ағзалардың қоршаған отраның әсеріне жауап қайтаруы. Тітіргенгіштік қасиетке байланысты ағза қоршаған ортаның әсерлеріне таңдап жауап қайтарады. Тітіргенгіштік барлық тірі ағзаларға тән қасиет болғандықтан ол тек адамдар мен жануарларда ғана емес, өсімдіктердің, саңырауқұлақтардың, бактериялардың вирустардың да бойында көрініс береді.
Бунақ денемен қоректенетін жыртқыш өсімдіктерде тітіргенгіштік айқын байқалады (шыбынжұт, шықшыт). Барлық өсімдіктер жарықтың түсуінің ұзақтығы мен мөлшеріне жауап қайтарады, кеңістіктегі жарықтың түсу бағытына тітіркенеді ( күнбағыс).
Тітіргенгіштік қарапайым жануарлардан да көрінеді. Мысалы, кіршікшелі-кебісше тұзды аз судың тамшысынан, тұзы аз су тамшысына қарай жылжиды, егер бұл тамшылар бір-бірімен байланысты болған жағдайда. Бұл мысалда қарапайым жасуша сыртқы ортаның әсерін жүйке жүйесінің қатысуынсыз қабылдайды, себебі бұл жәндіктерде жүйке-жүйесі жоқ.
Жоғары сатыдағы көпклеткалы жануарларда тітіргенгіштік рефлекстің түзілуімен сипатталады, бұл жүйке жүйесімен тығыз байланысты.
Тіршіліктің 6-ші критерийі - ағзаның өсуі.
Өсу-ағзаның салмағының, мөлшерінің артыуы. Жасушалардың мөлшері мен санының артуы. Жануарлар мен әсімдіктердің ағзаларының өсуі, ағзадан бөлінетін биологиялық белсенді заттар-гормондардың әсеріне тікілей байланысты және олар өсуді реттеп отырады.
Кейбір жануарлардың белсенді өсуі тіршілігінің белгілі бір кезеңдерінде байқалатын болса, екіншілерінде тіршілік барысында ұдайы өседі. Балықтарда, жорғалаушыларда байқалады. Барлық жағдайда ағза жас кезінде қарқынды өседі.
Өсімдіктер-тіршілігін жойғанша өседі.
Тіршіліктің 7 – ші критерийі – ұрпақ қалдыру (көбею)
Әрбір жекеше алынған жүйе белгілібір мерзімде ғана тіршілік ете алады. Сондықтан тіршілікті жүздеген, мыңдаған, миллиондаған жылдар бойы жалғастыру тек өзіне ұқсас ұрпақ қалдыру нәтижесінде жүзеге асады. Әрбір дара уақыт өткен соң тіршілігін жояды, бірақ сол түрдің тіршілігі әрі қарай жалғасады.
Ұрпақ қалдырудың негізінде жаңа құрылымдар мен жаңа молекулалардың қатысуымен жаңа ағза өндіру. Жаңа ағзаның қасиеттерімен ерекшіліктері, ата-енелерінің ағзасындағы жасушада орналасқан нуклеин қышқылында (ДНҚ) орналасқан.
Достарыңызбен бөлісу: |
