Қазақстан археологиясы
Қала махалласы және тұрғын үй
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
Учебник. Археология Казахстана
- Бұл бет үшін навигация:
- Ғибадатханалар, храмдар.
| Қала махалласы және тұрғын үй. Қалалардың шахристандары махаллаларға топтастырылып, үйлер тығыз салынған. Қалалардың махаллаларға бөлінуі феодалдық қоғам үшін заңды көрініс болатын. Ол туыстық дәнекерлікпен, ортақ кәсіппен, діни көзқарастармен топтасқан адамдардың сол қоғамға тән топ болып тұйықталуымен байланысты болған еді.
Оңтүстік Қазақстан қалаларының жұртына кеңінен жүргізілген қазба жұмыстары жеке махаллаларды, олардың шекараларын бөліп көрсетуге және мынадай анықтама ұсынуға мүмкіндік берді: «махалла дегеніміз қала құрылысының ішіндегі көшелер немесе үлкен көшенің бір бөлігін біріктіретін бірнеше үйлерден тұратын шағын алабы. Махалланың сыртқы беті жабық болады, көрші махаллалармен шекарасы барлық үйлердің сыртқы қабырғалары мен шеткі үйлердің бүйірдегі қабырғаларын бойлай өтеді» /32/ VІ-VІІ ғасырдың бірінші жартысындағы махаллалар Отырар алқабындағы Көк-Мардан қаласының жұртын қазған кезде аршылды. Үйлердің үш тобын махаллалар деп санауға болады. Олардың әрқайсысы үлкен «солтүстік» көшеден тарап, бекініс дуалына барып тірелетін тұйық көшемен біріккен. Тұйық көшелердің ұзындығы - 15, 12, 10 м, махаллалардың көлемі – 370, 350 және 300 шаршы метр. «А» махалласында бес үй бар, біреуі діни үй, «Б» және «В» махаллаларының әрқайсысы 4 үйден тұрады. Әзірге жекелеген махаллалар тұрғындарының қоғамдық жағдайы жөнінде пайымдау жасауға қолдағы мәліметтер жеткіліксіз, тек қазба жүргізілген махаллаларға әлеуметтік теңдік тән екендігін айта кетуге болады. Ғибадатханалар, храмдар. Оңтүстік Қазақстан мен Оңтүстік-Батыс Жетісуда түрлі діни қауымдардың ғибадатханалары мен храмдары болған Көкмарданнан жоспары шаршы тәріздес, ауданы 4,4 м бір бөлмелі ғибадатхана аршылған. Кірер есікке қарама-қарсы орталық қабырғада еденнен 0,5 м биіктікте қой мүйізі түрінде ойылған тікбұрышты қуыс орналасқан. Оның астында күлдің қалың қабаты бар тұғыр орнатылған. Ғибадатханаға тікелей ұқсас құрылыстар жоқ, бірақ кушан уақытымен мерзімделінген Хорезмдегі Гуяр қаласындағы құрылыс залымен кейбір ұқсастықтар бар. Оңтүстік-Батыс Жетісу қалаларындағы буддизмнің рөлі айқынырақ байқалады. Кезінде Ақбешім қаласынан екі, Қызылөзен қаласынан да екі будда діни ғимараттары аршылған болатын. Алғашқысы целла (ғибадатхана), оңтүстік-шығысқа ашылған айналма дәліз бен залдан тұрады. Қабырғасынан жазу іздері анықталған. Ақбешім қаласындағы екінші будда діни топографиясы жағынан біріншісіне жақын. Қазба жұмыстары оған ерте кездегі құрылыс орны платформа ретінде пайдаланылғанын көрсетіп берді. Діни ғимарат VІІ-VІІІ ғасырларда бірнеше рет қайта салынып пайдаланылды. Оның целласы аумағы 6х6 м шаршы жоспарлы құрылыс. Ұзын шикі кірпіштен көтерілген ғибадатхана қабырғасының қалыңдығы 2,6 м. Төбесі күмбезделіп жабылған. Целлаға шығыстан кірген. Кіретін есік алдына кіреберіс далда соғылған. Целланы оңтүстіктен, батыс пен солтүстіктен галереялар қоршап тұрды. Кейіннен пилон-контрфорс, кірер есігіне текпішек салынған. Қабырғасын екі рет сылаған, ганчпен сылап, жазу жазған. Жазулар көк, қара, қызыл, жасыл түстермен түсірілген. Тамбур мен ғибадатханаға кірер тұстан табылған мүсін фрагменттері ол қайта салынған уақытқа жатады. Олар қол, жамбас, аяқ, бет-пішін мен бас фрагменттерінен, киімге жабыстырылған көптеген әшекейлерден, бас киім бөлшектерінен тұрады. Діни ғимаратты қазу басталғанда-ақ галереяның батыс айналма жолынан басы солтүстікке бағытталған нирванадағы Будданың үлкен мүсіні табылды. Мүсін ішінара сақталған, басы мен денесінің жоғарғы бөліктері ілкі замандарда қиратылған. Мүсіннің сақталған ұзындығы 8 м. Мүсін мен ол жатқан постамент қызыл түске боялған. Түргеш мәнеттері олжаларына сай діни ғимарат VІІІ-ІХ ғасырлармен мерзімделінеді. Ақбешім қаласынан V-VІ ғасырларға жататын христиан шіркеуі табылған. Бұл құрылыстың үлкен бөлігін аула құрайды, ал шіркеу оның шығыс жағында орналасты, ол аумағы 5,3х4,2 м құрылыс. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|