§ 4.3 Ұзындықтарды өлшеу реті

40
бақылаушының бағыттауымен, оған қарсы жылжи отырып, 
1
нүктені бекітеді, əрі қарай 
1-В
бағытымен 
2 
нүктені орнатады 
жəне т.с.с..
Өзінен ары созу
əдісінде қаданы 4 нүктеге қояды да, екінші 
жолы 3-нүктеге, əрі қарай осыған ұқсас жалғастырады (14-сурет). 
Бұл əдістің біріншісінен дəлдігі төмен болады. 
14-сурет
. Өлшеу сызығын созу (салу)
Ұзындықты өлшеу реті.
Ұзындықты өлшеу алдында, жер 
бе 
тінің ойлы-қырлы жерлеріне қазықша қағып, ол тұстарында 
көлбеулікті өлшейді.
Таспамен өлшеуді екі адам атқарады. Бірінші орындаушы тас-
паның нөлдік штрихын бастапқы нүктеге қойып, екінші орын-
даушыны өлшенбекші сызық бағытымен бағыттайды. Таспаны 
сызық бойымен созғаннан кейін, оны сілкіп, тартып шанышқыны 
таспаның тесігіне кигізеді. Бірінші атқарушы өзінің шанышқы-
сын суырады, ал екінші атқарушы таспаны өзінің шанышқысы-
нан алып, келесі нүктеге қарай жылжиды; таспа осы ретпен 
келесі арақашықтық үстіне салынады да, осы ретпен жалғастыра 
береді. Екінші атқарушы өзінің қолындағы барлық шанышқыны 
тауысқан кезде (бірінші атқарушыда 10 шанышқы болуы керек) 
10 шанышқыны екінші атқарушыға береді де, өлшеу сол ретпен 
жалғаса береді. Шанышқыны (10 шанышқы) бір-біріне ауыстыру 
саны өлшеу журналына (бекеттік журналға) жазылып отырылады.
Өлшеу дəлдігін арттыру жəне тексеру үшін, өлшеу екі бағытта 
(тура жəне кері) атқарылады.
Өлшенген жалпы ұзындық 
L 
формуламен есептеледі,
L = 200 a + 20b + r,
(29)
мұндағы, 
a
– шанышқыны ауыстыру саны;

b 
– өлшеу соңындағы бірінші атақарушының
қолында қалған шанышқы саны;
r 
– соңғы толық өлшенбеген таспадан алынған есеп.
Болат таспамен арақашықтықты өлшеу көбінесе кебу жер 
бетімен, трасса бойымен, автожолдардың жанымен, үстімен, т.т. 
жүргізіледі.

41
Өлшенбекші сызықты жазықтыққа (горизонтқа) келтіру. 
Планға жер бетінде көбінесе көк жиекке қарағанда (горизонтқа) 
көлбеу болып келетін өлшенген сызықтың өзі емес, оның 
жазықтыққа түскен, 
жазық ұзындық
деп аталатын проекция-
сы (сəулесі) түседі. Айталық, жер бетінде горизонтқа көлбеу 
бұрышы 
g, АВ = l
ұзындығы өлшенді (15-сурет). 
АС = l
0 
кесіндісі,
 
l
сызығының жазық ұзындығын, тік бұрышты 
АВС 
үшбұры-
шы нан жеңіл анықтауға болады,
l
0
 = l×cosγ.
(30)
Жазық ұзындық орнына көлбеулікке түзету 
l - l
0 
= Dl
шама-
сын есептеп табу жеңілірек. 
А
нүктесінен радиусы 
l
-ға тең шеңбер 
жүргізсек, ол 
D 
нүктесінде 
АС
сызығымен қиылысады, сонда 
іздеп отырған түзетуді формула арқылы анықтауға болады,
D =l-l
0
 = (1- cosγ)
(31)
немесе
Dl= 2lsin
2.
Көлбеулікке түзетуді есептеу үшін, (31) формула арқылы 
құрылған кестені пайдаланады. Өлшенген арақашықтықтан 
түзету шамасын алып тастап, сызықтың жазықтыққа проекция-
сын жеңіл табады. 

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: