1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып


Қауырсындарының сарғыш түсті болуы моаларды неден сақтандырды?



бет54/122
Дата06.04.2020
өлшемі6,49 Mb.
#61631
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   122
Байланысты:
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)


Қауырсындарының сарғыш түсті болуы моаларды неден сақтандырды?

A) Сұңқардан. B) Хааст қыранынан.

C) Ит-құстан. D) Егеуқұйрықтардан E) Қаршығадан.


1173 нұсқа

1-мәтін
Қазақ халқының салт-дәстүрі бойынша азаматтың үш жұрты болады. Олар өз жұрты, нағашы

жұрты және қайын жұрты. Бұл үшеуі де жанашыр, сүйеніш болып саналады. Осы үш жұртқа

қатысты айтылатын туыстық қатынас «ағайын», «туыс», «ілік», «жамағайын», «жекжат»,


«жұрағат», «құдандалы» деп аталады. Қазақтар үш жүзге, тайпаларға, руларға бөлінгенімен,

бірін-бірі бөтен санамайды. «Қарға тамырлы казақпыз», - деп, аты-жөнін сұрастырып отыру

дәстүрге айналған.
Ата - әкенің әкесі, оны ел-жұрт «ақсақал» деп құрметтейді. Мұндай кісілер төрден орын алады, оларға әрқашан құрмет көрсетіледі. Оның жолын кесіп өтуге болмайды. «Ауылыңда қартың болса, жазып қойған хатпен тең» дегендей, ата - ел ұйтқысы, батагөйі, ақылшысы болып есептеледі. Жастар атадан бата алуға тиіс. «Аталы ел - баталы» деген мақал бар. Атаның айтқаны кейінгілерге заң.



1. Бір отбасындағы туыстық атау
A) «Жекжат»

B) «Ағайын»

C) «Жамағайын»

D) «Ілік»


E) «Құдандалы»
2. Жігіттің шыққан тегіне байланысты
атау

A) Кайын жұрты

B) Жекжат

C) Өз жұрты

D) Нағашы жұрты
E) Жұрағат

Кішкене Қасым қалайда кінәлі болып қалды. Әкесіне шындықты айтудың орнына ол бар кінәні басқа біреуге жаба салды. Әкесі оған еш нәрсе айтпады, бірақ ұлының өтірік айтқанына қатты қайғырды.


Бірнеше апта өтті. Қасым тағы кінәлі болып қалды. Оны мойнына алу қиын болып, тағы да шындықты айтқан жоқ.

Сол кезде әкесі Қасымды бақтың ішіне шақырып алды.

-Мына өскінді жұлып алшы,- деп әкесі оған кішірек ағаштың жас өскінін көрсетті.

Әкесінің айтқанын Қасым бұлжытпай орындады.

-Қалай, жүла алдын ба?

-Иә, - деді Қасым көңілдене.


-Енді мына ағашты жұлып көрші,- деп ол баласына өздері көлеңкесінде саялап тұрған үлкен еменді көрсетті.

-Бұл өте үлкен, оны жұлу ауыр болады ғой.

Әкесі ұлының иығына қолын қойды да, былай деді:

-Міне, көрдің бе? Қазір ол кішкене болғандықтан, сен оны онай жұлып ала аласың, ал үлкен болып өскен кезде, оған шамаң келмейтін болады. Сенің өтірігің де осы өскін мен ағаш сияқты. Сен оны кеудеңнен кішкене оскін сияқты кезінде алып тастауың керек еді, бірақ сен олай етпедің. Енді саған бұл қателігіңмен алысу қиын болар. Бірақ әлі де кеш емес. Байқа, қателігіңнің ұлғайып кетуіне жол беріп алма. Кейін одан құтыла алмайсың.


151

Қасымның екі беті қызарып кетті.


3. Мәтіннің қорытынды бөлімінде
әкенің қай қасиеті корінеді?

A) Бірбеткейлігі

B) Ойшылдығы

C) Қаталдығы


D) Қарапайындылығы

E) Даналығы






5.Мәтін мазмұнына қатысты мақалды

табыңыз

A) Жамандықты көп қусаң, құтылмас пале

жолығар

B) Атасын сыйлаған абыройға бөленер



C) ұяда не көрсең, үшқанда соны ілерсің

D) Әркімнің шыққан тауы биік


E) Ақылды мақтанса, істі тындырар
4.Әкесі Қасымға неліктен қынжылды?
A) Тентектігіне

B) Сотқарлығына

C) Жалқаулығына

D) Жалғандыққа құмарлығына


E) Мақтанқұмарлығына
6. Неліктен Қасымнын беті қызарды?
A) Күннің ыстықтығынан

B) Қатты шаршағанынан

C) ұялғандығынан

D) Ентігіп жұгіруінен


E) Өзінің ұяңдығынан

Ескі замандарда бір-бірін қатты жақсы көретін өте бауырмал екі ағайынды болыпты.

Үлкенінің есімі Халил, кішісі Ибраһим. Халил үйленген, бала-шағалы, ал Ибраһим әлі бойдақ

екен. Екеуінің ортақ егіс алкабы бар еді. Бірлесе егіншілікпен айналысып, шыққан өнімді екіге

бөлісіп күнелтеді,

Бір жылы екі ағайынды бидай егеді. Шыққан бидайды орын, өнімді екіге бөледі Кейін екеуі өз

үлестерін үйлеріне тасуға кіріседі. Үлкен бауыры Халил: «Ибраһим, сен осында қүте тұр, мен
қаптарды алын келейін», - дейді. Ибраһим: «Жарайды аға», - деп астық басында қалады. Халил қаптарды алып келуге кеткенде інісі ойланады: «Ағам үйленген, бала-шағасы бар. Маған қарағанда оған бидай көбірек керек», - деп, өзінің үлесіндегі бидайдың бірнеше күрегін ағасының бидайына қосып кояды. КейІн ағасы қаптарды алып келіп: «Қане, Ибраһим, тасуды алдымен сен баста», - дейді. Ибраһим: «Жарайды», - деп бір қапты толтырыл, алып кетеді, Ол кеткен кезде ағасы ойланады: «Мен үйленгенмін, бала-шағам да бар. Ал інім әлі бойдақ, Оған әлі көп жүмыс істеп, ақша табу керек. Үйленіп, үй болуы керек», - деп, өзінің бидайынан біраз күрек інісінің бидайына тастайды. Келесі кезекте Халил кеткенде інісі өзінің бидайынан тағы да оның үлесіне қосып қояды, Ағасы да өз кезегінде бірнеше құрек інісінің бидайына тастап отырады. Осылайша біраз уақыт жалғасса да, ағайындылардың бір-бірінің әрекетінен хабары болмайды. Соңында кеш батып, күн қараяды. Ал бидайдың таусылатын турі жоқ, тіпті азаймайды да.



7. Халил мен Ибраһимнің
екеуіне де тән қасиет

A. Болжай білгіштік


B. Сақтық
C. Жанашырлық

D. Сыншылдық


E. Үнемшілдік
8. Халил әрекеті арқылы

автор нені айтқысы келді?

A. Қанағатшыл болуды


B. Адал болуды
C. Жомарт болуды

D. Жайдары болуды


E. Еңбекқор болуды


9.Ағайындылар қандай 10. Автордың мәтінді жазудағы

жұмыспен айналысады? максаты қандай?

A. Бау-бақша салады A. Адал еңбек етуге шақыру


B. Диқаншылықпен айналысады B. Кәсіппен айналысуға шақыру

C. ұн шығарады C. Қайырылымдықты дәріптеу

D. Диірмен тартады D. Достықты үлгі ету

E. Бидай сатады E. Көркем мінезді үлгі ету



11.Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?




  1. Көп ақымақтың ағасы болғанша, Көп ақылдының інісі бол.

  2. Жақсы жұмыс - жанға тыныс.




  1. Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды,Жер - қазына саусаң да таусылмайды.




  1. Еңбегің қатты болса,Татқаның тәтті болар.

  2. Ағасы бардың жағасы бар,Інісі бардың тынысы бар.

  3. Ибраһим неліктен бидайды ағасының қабына салды?

A. Ағасы өтініш жасағандықтан
B. Ағасы өзінен үлкен болғандықтан
152

  1. Ағасы отбасын асырай алмағандықтан

  2. Ағасына көмектескісі келгендіктен




  1. Ағасының бай болғанын қалағандықтан

1.Келешекте Қытай әлемдегі жеті кереметтің бірі болып саналатын қорған-кабырғаларымен қатар, пирамидаларымен де мақтана алады. Сонда Қытай пирамидасы қандай?


2.1945 жылы кектем айында американдық әскери ұшқыш Джеймс Гауссман Орталық Қытайдың Циянь шаһарына жақын жердегі Кин-Линь-Сян тауының үстінен ұішып бара жатып, тау аңғарларының ішінен керемет бір кұрылысты көрІп калады. Ұшқыш ойланбастан ғажайып ғимаратты суретке түсіріп алады. Бірақ ол дәл сол кезде, адамзат үшін белгісіз болып келген, құпия пирамиданы тапқанын білген жоқ. Пирамиданың биіктігі 300 метр, ені 500 метр еді. Бүл деігенміз, бүгінгі күні тамсанып жүрген Мысыр пирамидаларының ең үлкені, ¥лы ғимарат саналатын Хеопстен екі есе үлкен. Хеопстің биіктігі 148 метр ғана. Алайда Джеймс Гауссман түсірген сурет Американың әскери мүрағатында кенеттен із-түссіз жоғалып кетті. Қолды болды ма, қайда кетті, ешкім білмейді. Мұны «пирамиданың құпиялығын сактау үшін қытайлардың өзі ұрлап алды» деген де болжам бар.


3.Қытай билігі мен археологтары «ондай ежелгі қүрылыстар біздің аумақта жоқ, болған емес» деп қанша жалтарса да, тағы бір жаңазеландиялық үшқыш Брюс Кати әлгі қүпия пирамидаларды I960 жылы тағы да кездестірді.


Ол өткен ғасырдың басында осы аймақта болған екі австралиялық саудагердің күнделігін тапқан. Күнделікте саудагерлер Қытайдың Шэнси өлкесінде алып пирамидаларды көргенін жазып қалдырыпты. Жазбаларға қарап отырып Брюс Кати бір емес, тұтас пирамидалар қалашығын жасап шықты. Пирамидалардың саны 17 екен. Тұтас қала деуге болады. Бүл қай кезде түрғызылды, қаңдай максатта? Бұл жағы - құпия, белгісіз. Және шетелдіктердің ол жаққа баруына тыйым салынған. Дегенмен, бұл өңірге 1994 жылы наурыз айында Гартвинг Хаусдорф деген австриялық саяхатшының жолы түсті. Ол бұл аймақтан ірі алты пирамида бар екенін байқаған. Сол жылы тағы да осы өңірге келген Хаусдорф жасырын түрде бейнетаспаға 18 минуттық фильм түсіріп алды. Үйге келіп бейнетаспаны қайта көріп, сарапқа салған ол 2000 шаршы шақырым жерде жүзге тарта пирамида бар екенін көріп таң-тамаша болды.
4.Жалпы, ескі қытай аңызына қарағанда, бұл пирамидаларды бөгде планетадан келгендер тұрғызған керінеді. Сондай-ақ бұл нысандар бұдан 5000 мың жыл бұрын тұрғызылған деген дерек бар. Сол кезде осы аймақтың императорлары өздерін «көктен темір айдаһар мініп түскен тіршілік иелерінің үрім-бүтағымыз» деп жүртқа айтып отырған. Онымен қоймай, олар «темір айдаһар мінгендер тағы да айналып соғады» деген де ойда болған. Ертеде түрғызылған бұл ғимараттар нені білдіреді? Жүздеген пирамиданың биіктігі 25-100 метр. Көлемі де сондай. Тек Цзя Линь өзенінің жағасындағы пирамида ғана ең үлкені болған.
5.Оның үлкендігі жоғарыда айтылды. Оны қытайлықтар «¥лы Ақ пирамида» дейді. Бір

қызығы, қытай пирамидалары Мексика мен Гватемаладағы пирамидалардың сыңары секілді,

өте ұқсас. Сонда оларды да
салған «аспан ұлдары» ма екен? Рас, Қытай пирамидаларының қүпиясы Мысыр
пирамидаларынан кем емес. Сыры әлі ашылған жоқ. Қытай өкіметі ол өлкені жабық аудан ретінде қарастырып отыр. Айтар уәжі: «ол жерде жер серігін ұшыратын әуежай бар. Сондықтан бөгде адамдардың ол алқапқа баруына болмайды» деседі. «Ол пирамидаларды қазып неге зерттемеске?» деген сауалға қытайлықтар «бұл болашақ ұрпақтын несібесі, солардың үлесіне қалдырдық» деп қысқа-нүсқа жауап береді. Heгe қазір емес, неге болашакта? Оның не құпиясы бар?



13. Мәтінге лайықты атау

A) Қытай пирамидалары

B) Пирамида зерттеушілері

C) Кытай аңызы


D) Мысыр пирамидалары
E) Хеопс пирамидасы
14. Брюс Кати пирамидаларды қалай
зерттеді?

A) Алыстан байқау арқылы

B) Бейнетаспаға жазу арқылы
C) Суретке түсіру арқылы
D) Жазбаларды зерттеу арқылы

E) Өз көзімен көру арқылы



153

  1. Қытай пирамидалары ең бірінші рет қай уақытта суретке түсірілді?

A) 1945 ж. қыста

B) 1960 ж. көктемде C) 1945 ж. жазда D) 1945 ж. көктемде E) 1994 ж. наурызда


17. «¥лы Ақ пирамиданың» көлемі қандай?

  1. Қытай пирамидаларынан екі есе үлкен




  1. Гватемаладағы пирамидалардан кішкене




  1. Керемет ғимарат Хеопстан екі есе кішкентай

  2. Ең үлкен Мысыр пирамидасынан екі есе үлкен

  3. Мексика пирамидаларымен бірдей




  1. Қытай пирамидалары туралы ежелгі болжамдар нешінші азатжолда айтылған?

A) БірІнші B) төртінші C) Үшінші D) Екінші E) Бесінші



      1. Қытай пирамидалары туралы ең көп мәлімет жинаған кім?

A) Австриялық саяхатшы

B) Австралиялық саудагерлер C) Жаңазеландиялық ұшқыш D) Қытайлық ғалым


E) Американдық әскери ұшқыш



    1. Қытай аңызына қатысты мәлімет берілген азатжол

  1. Төртінші

  2. Бірінші




  1. Екінші




  1. Үшінші




  1. Бесінші


      1. Хеопстен екі есе үлкен пирамида көлемі

A) Биіктігі - 300, ені - 500 B) Биікгігі -100, ені - 25 C) Биіктігі - 148, ені - 500 D) Биіктігі - 300, ені - 400 E) Биікгігі - 300, ені — 550






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   122




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет