Білім беру бағдарламасы петропавл қаласы 2016 «Жас шахматшы»

1. 
   Түсіндірме жазба .................................................................................................2
   
2. 
   Оқу-тақырыптық жоспар
   

• 
  Бірінші оқу жылы.................................................................................................7
  
• 
  Екінші оқу жылы...................................................................................................8
  

3. 
   Бағдарлама мазмұны............................................................................................9
   

• 
  Бірінші оқу жылы..................................................................................................9
  
• 
  Екінші оқу жылы...................................................................................................16
  

4. 
   Бағдарламаны әдістемелік қамтамасыз ету........................................ ................25
   
5. 
   Қолданылған әдебиеттер тізімі..........................................................................37
   
6. 
   Қосымша..................................................................................................................38
   

«Жас шахматшы» қосымша білім беру бағдарлама, мектепке дейінгі білім беру мекемесінде жүзеге асырылады және балалар тұлғасының ақыл-ой, физикалық және психикалық дамуының тұтас процесін қамтамасыз етуге бағытталған бағдарлама. Мектепке дейінгі жас балаларына шахмат ойынын оқыту қажеттілігі мен мүмкіндігі туралы мәселе бұрыннан бері педагогикада жағымды шешім қабылдаған. «Жас шахматшы» мектепке дейінгі ересек балаларға арналған қосымша білім беру бағдарламасы балалардың интеллекттік дамуына бағытталған, кіші мектепке дейінгі жаста белсенді қалыптасатын психикалық процестерді жетілдіреді. Осы бағдарламаны енгізудің педагогикалық ең алдымен, мектепке дейінгі жас балаларын ақыл-ой, психикалық және физикалық дамытудың тиімді құралы ретінде шахмат ойынында қолдану идеясы болады. Мектепке дейінгі жас балаларын шахмат ойынына ерте оқыту, баланың бастауыш мектептің оқу процесіне қолайлы бейімделуін қамтамасыз етеді, күйзелу деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді, оқу процесіне және бала тұлғасының дамуына, оның ойлау өнімділігін арттыруда жақсы әсер етеді. Бұл көпжылдық практикалық тәжірибемен расталады: шетелдік және отандық. Мектепке дейінгі балалық шақта сақталатын дамудың зор потенциалды мүмкіндіктерін сенімділікпен айтуға болады.

«Жас шахматшы» бағдарламасын енгізу мақсаты мектепке дейінгі ересек балалардың интелектуалдық және тұлғалық дамуына жағдайлар жасау, жалпы мәдениетті қалыптастыру және шахмат ойынына оқыту арқылы мағыналы уақыттарды ұйымдастыру болып табылады.

Мектепке дейінгі балаларды шахматқа үйрету міндеттері едәуір кең және сан алуан.

а) білімділік:

Балалардың шахмат ойынына деген тұрақты қызығушылықтарын қалыптастыру.

Балаларға негізгі шахмат түсініктерін меңгерулеріне мүмкіндік беру.

Шахмат ойыны кезіндегі фигураларды тәртіп ережелерімен таныстыру, балаларды шахмат ойынында осы ережелерге сәйкес әрекет жасауға үйрету.

Балаларға ойын тапсырмаларын орындау процесінде фигуралар арасындағы өзара әрекетке, сонымен қатар, ойын процесінде шахмат фигуралары туралы алған білімдерін қолдануға үйрету.

Балаларға шахмат партиясын жүргізуге негіз болатын принциптерінсәтті меңгеруін қамтамасыз ету.

Шахмат тақтасындағы ойын практикасы процесінде алған білімдерін белсенді қолдануға көмектесу.

Жазықтықта бағдарлануға үйрету, балалардың қиялын байыту.

Салыстыру, айқындау икемділіктерін дамыту және қарапайым байланыстар мен қатынастарды орнату, оқу тапсырмаларын шешу жүрістерін өз бетімен шешу және түсіндіру.

Ойлау, ес, зейін, байқағыштық, қиялдың барлық салаларын дамыту.

Мектепке дейінгі баланың ойлау қызметін активтендіруге мүмкіндік беру.

Баланы логикалық тапсырмаларды өздігінен шешуге тарту.

Таным мен шығармашылыққа ынталандыруды қалыптастыру.

Шыдамдылыққа, мақсаттылыққа, ерікке, жинақылыққа, өз күшіне деген сенімділікке, шешім қабылдаудағы дербестікке тәриелеу;

Мектепке дейінгі ересек балаларға арналған спорттық-техникалық бағыттағы «Жас шахматшы» қосымша білім беру бағдарламасы И.Г.Сухиннің «Шахматы, первый год» бағдарламасы негізінде дайындалған, ол дәстүрлі емес авторлық атқарымдардың қатарына сүйенеді, нақтырақ айтқанда:

• 
  Шахмат тақта фрагменттеріндегі ойынды оқу процесінде кеңінен қолдану;
  
• 
  Стандартты емес дидактикалық тапсырмалар мен ойындарды қолдану;
  
• 
  Әр шахмат фигурасының мүмкіндіктерін толық зерттеу;
  
• 
  Фигуралардың шектелген мөлшерімен ойын ережелерін оқу процесінде айрықша қолдану;
  
• 
  «Жою ойыны» оқытудың алғашқы кезеңінде желілік ойынды анықтау: фигураға қарсы фигура;
  
• 
  Әр дидактикалық ойынға арналған ойын ережелерінің нақты блоктарын дайындау;
  
• 
  «мат» шеткі бұрыштық шахмат терминіне асықпай ойын жасауы.
  

«Жас шахматшы» бағдарламасы келесі принциптер негізінде жүзеге асырылады:

• 
  Дамытушы қызмет принципі: ойын үшін емес ойын, әр қатысушының және барлық ұжымның тұлғасын дамыту мақсатында.
  
• 
  Басқа жақтан пассивті пайымдау емес, ойын әрекетіндегі әр баланың белсенді қосылу принципі.
  
• 
  Бағдарламалық материалды баяндаудың қол жетімділік, жүйелілік және бірізділік принципі.
  
• 
  Психологиялық жайлылық принципі – оқыту процесінің барлық стресс тудырушы факторларын алуды қамтамасыз ететін білім беру ортасын жасау туралы тұтас түсініктерінің принциптері – жаңа білімді енгізу кезінде оның заттар және қоршаған орта құбылыстарының өзара байланысы ашылады.
  
• 
  Минимакс принципі – әр баланың өз екпінінде алға басу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.
  
• 
  Вариативті принцип – балалардың өзінің жеке таңдауын жүзеге асыру икемділігі қалыптасады және оларға жүйелі түрде таңдау мүмкіндігі ұсынылады.
  
• 
  Шығармашылық принципі – оқыту процесі балалардың шығармашылық әрекетіндегі жеке тәжірибе алуға бағытталған;
  

Аталған принциптердің әрқайсысы оқытудың нәтижесіне жетуге, мектепке дейінгі жас балалардың шахмат ойынының негіздерін меңгеруіне бағытталған. Бұл балаларда шахмат сабақтарына тұрақты қызығушылықтарының көрінуіне, әрекеттердің ішкі жоспарын құру шеберлігінің көрінуіне, кеңістіктік қиялды, мақсаттылыққа, мақсатқа жетудегі тұрақтылықты дамытуға мүмкіндік береді.

• 
  Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар;
  
• 
  Шахматтық тапсырмаларды, комбинацияларды және этюдтарды шешу;
  
• 
  Практикалық ойын;
  
• 
  Теориялық сабақтар, шахматтық ойындар;
  
• 
  Шахматтық турнирлар.
  

• 
  Баланың тұлғалық, интеллектуалдық және әлеуметтік дамуының жоғарлауы, коммуникативтік, инициативтіліктің, толеранттылықтың, жеке қабілеттілігінің дамуы.
  
• 
  Шахматтық ойында теориялық білім мен практикалық дағды алу.
  
• 
  Іс-әрекеттің жаңа түрлерін меңгеру (дидактикалық ойындар мен тапсырмалар, ойындық жаттығулар, сайыстар.)
  
• 
  Шахматтық партияны басынан бастап аяғына дейін ережелер бойынша ойнай білу, оқытудың соңғы нәтижесі болып саналады. Бұл белгілі бір білім беріктігін және оны практикада қолдана білуін жоспарлайды.
  

• 
  Шахматтық ойынның пайда болу тарихын;
  
• 
  Шахматтық терминдерді: ақ және қара алаң, көлденең, тігінен, диоганаль, орта, серіктестер, бастапқы қалып, ақтар, қаралар, жүріс, алу, шайқаста тұру;
  
• 
  Шахматтық фигуралардың аттарын: ладья, піл, ферзь, ат, пешка, король;
  
• 
  Әрбір фигураның жүру және оны алу ережесін білуі тиіс.
  

• 
  Шахматтық тақтаны меңгере білу;
  
• 
  Әрбір фигурамен жеке ойнау;
  
• 
  Серіктестер арасында шахматтық тақтаны дұрыс орналастыру;
  
• 
  Ойын алдында фигураларды дұрыс қою;
  
• 
  Көлденең, тігінен, диоганальді айыра білу;
  
• 
  Рокировканы білу;
  
• 
  Қарапайым шахматтық есептерді шешу;
  
• 
  Серіктестер арасында шахматтық тақтаны дұрыс қою, фигураларды орналастыруды білуі тиіс.
  

Оқытудың екінші жылының мағынасы шахматтық ойындарға үйретуді, шахмат ойынының ережелерін, және де шахматтық нотациямен, көрнекті шахматшылардың шығармашылықтарымен танысуды қамтиды; шахматтық тапсырмаларды шешуді үйренеді.

• 
  Бірнеше көрнекті шахматшылардың аттарын,
  
• 
  Шахматтық терминдерді: рокировка, нотация, атқыланған алаң, шах, мат, пат, ничьяны білуі тиіс.
  

• 
  Шахматтық партияны басынан бастап аяғына дейін, ойынның барлық ережелерін сақтай отырып ойнау керек;
  
• 
  Бір жүрісте мат қоюы тиіс; шахматтық тапсырмаларды 1-2 жүрісте шешуі керек.