Жоғарғы оку орнына арналған оку кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚму бак, жэне баспа орталығы, 2007. 121 б
Хроококты балдырлар класы - Chroococcophyceae
жүктеу/скачать 3,3 Mb.
|
Өсімдіктер систематикасы кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Хамесифонафиция класы - Chamaesiphonophycae
- Гармогониофиция класы - Hormogoniophyceae
- Бакылау сүрактары
- ЭУКАРИОТТАР - EUCARIOTA
- Балдырлар - Algae
- ДИАТОМДЫ БАЛДЫРЛАР бөлімі - BACILLARIOPHVTA
Хроококты балдырлар класы - Chroococcophyceae Бұл класка бірклеткалы және колониальды балдырлар жатады. Синехостис (Хроококкус) шарпішінді, сұр түсті, өсімдіктердің үсак тастардың бетінде кездеседі. Бөліну аркылы көбейеді (екеуден немесе төртеуден). Глеокапса (Жер шарындагы тіршілік пионері), клеткасы калың қынаппен капталған. Лайлы жерлерде кездеседі. Меризмопедия етке ұксас. клеткалары борпылдак болып келеді. Микроцистис балдыры - пішінсіз клеткалар массасы. Хамесифонафиция класы - Chamaesiphonophycae Хамесифонафиция класының өкілдері бірклеткалы жэне көпклеткалы балдырлар. Олар төсемікке бекініп тіршілік етеді. Өкілі: Хамесифониа тастарға бекініп тіршілік етеді. Гармогониофиция класы - Hormogoniophyceae Көпклеткалы және колониалы формалар (Осцилятория). Бүлардың газды вакуольдері болады (Носток). Көк жасыл балдырлардың кейбір түрлері суларды көкшіл түске боялуына әкеліп, ластануын тудырады. Боялаған су адамның пайдалануына жарамсыз . залығына талғамды (түтін, күйе, әсіресе өнеркәсіп орындарынан бөлінетін күкіптті газдарға сезімтал). 9  Бакылау сүрактары:
Түр систематикалык бірлік. Өсімдіктер жүйесінің категориялары. Төменгі сатыдағы өсімдіктер дүниесінің жалпы сипаттамасы, классификациясы. Прокариоттардың белгілері, жүйесі. Прокариоттардын эукариоттардан айырмашылығы. Бактериялардын кұрылыс ерекшелігі, морфологиялык күрылымы. формалары экологиялык топтары. Бактериялардың табиғаттағы жэне адам өмірідегі маңызы. Вирустардың морфологиялык ерекшклігі. манызы. Көк-жасыл балдырлардың негізгі ерекшеліктері, маңызы. Прокариоттардын органикалык дүние эволюциясындағы орны. ЭУКАРИОТТАР - EUCARIOTA Эукариоттар - ядро калыптаскан организмдер. Қүрамына ДНҚ-лы хромосомалар (генетикалык материал) кіретін ядро цитоплазмадан косарлы мембрана (ядро кабыкшасы) аркылы окшауланған. Eucariota гректің еи-жаксы, сагіоп - ядро деген сөзінен шыккан. Цитоплазмасы күрделі құрылымды: митохондрия, Гольджи аппараты, эндоплазмалык тор, пластидтер, рибосомалар, лизосомалар, т.б. мембраналы органоидтардан түрады. Эукариоттарға бактерия, вирустар жэне көк-жасыл балдырлардан баска барлык бір жэне көпклеткалы тірі организмдер (балдырлар, кілегейлер, саңыраукүлактар, өсімдіктер жэне жануарлар) жатады. Балдырлар - Algae Балдырлар - ешқандай дене мүшелеріне бөлінбейтін, сабағы, жапырағы, тамыры болмайтын, автотрофты жолмен коректенетін, алғашында сулы ортада емір сүрген ағзалар. Балдырлар клеткасында фотосинтезді камтамасыз ететін хлорофилла жэне баскада пигмент түрлері кездеседі. Балдырлар түщы жэне мүхит суларында, кұрлыкта (топырақта, агаш кабығында. тастарда) тірішілік етеді. Балдырлар екі топка бөлінеді: ядросыз жэне ядролы. Балдырлардың денесі - таллом бір- жэне көпклеткалы, колониялы, кейде клеткаланбаган, ал клеткаларының орналасуына орай жіп тэрізді жэне такта тэрізді болып келеді. Клетка жасұнык (целлюлоза) және пектинді заттардан түратын кабыкшамен капталган. Клетка кабыкшасының сырты кремнеземмен (диатомды балдырлар) немесе көмірқышқыл тұзымен (кызыл балдырлар, эвгленді балдырлар) каныккан сондыктан ою-өрнекпен безенген. Клетканың цитоплазмасында , клетка шырынына толы - вакуоль орналаскан, бір немесе бірнеше ядросы (кейде ядрошығы да болуы мүмкін), пигментті -хроматофорлары болады. Хроматофорлары такта пішінді (кладофора), тостаған тэрізді, спиральды, 10  дискатәрізді (вошерия), жулдызша (зигнема), торлы т.б. пішінді болып келеді. Хроматофорларда белокты денешік - пиреноидтар түзіледі, ал
олардың маңында қор заттары корға жиналады. Балдырлардьщ формалары эр турлі: Лмебоидты (ризоподаильды) кұрылым, кэдімгі клетка кабыкшасы болмайтын, тек сыртын тығыздалған протоплазма бөлігі - перипластом каптайтын ағзаларға тән. Соган байланысты денесінің белгілі бір формасы болмайды, үнемі өзгеріп отырады. Алтын түстес, сары-жасыл, эвгленді, пирофитті жэне кейбір жасыл балдырларға б\:і күрылым тэн. Монадсты курылым барлык козғалғыш балдырларға тэн. Псшьмеллоидты қурылымды организмдердің клеткалары кілегеймен коршалган, бірак бір-бірімен байланыспай, кілегей ішінде бос жатады. Мысалы, носток. КоккоиОты құрылым, барлық бірклеткалы, колониальды жэне көп қозғалмайтын балдырларда болады. Ж іпиіелі курылым пішіні жіпше туріндегі балдырлар. Әртүрлі ж іпшелі курылым. Балдырдың денесі екі түрлі бөліктен тұрады. Көптеген жіпшелерден куралган дөңгелек келген такта тэрізді (пластинкалы) бөлігі төсемішке (субстратқа) бекініп жатады. Пластинкадан жоғары карай түссіз жіпшелер көтеріледі. Пластинкалы қурылым. Балдырлардың пішіні пластинка тәрізді болады. Харафитті күрылым - тек хара балдырларына ғана тән. Балдырлардың кепшілігінде хлорофилл болады жэне олар автотрофты коректенеді. Балдырлар вегетативті, жыныссыз жэне жынысты жолдармен көбейеді. егетативті жолмен көбейгенде балдыр екі немесе бірнеше беліктерге тен оөлінеді. Улотрикс балдырларында окинеттер, сфацеллерия балдырында өлінгіш бүршіктер, ал хара балдырларында түйнектер түзіледі. Жыныссыз көбею козғалғыш зооспоралар жэне козғалмайтын апланоспоралар мен автоспоралар арқылы жузеге асады. Зооспоралар екіталдшқты (хламидомонада), төртталшықты (лотрика), көпталшықты д 0ШеРия) немесе талшықтар топтамасынан (эдогоний) турады. планоспоралар бір спорангия (моноспоралар), терт тетраспора жэне көптеген апланоспоралар тузеді. Жынысты жолмен көбею бірнеше эдістермен жүреді: ологамия - екі козғалғыш жаланаш клеткалардың косылуы («холос» - жалаңаш), тутас клеткалардың қосылуы. зогамия - («изос» - тең). Екі бірдей қозғалғыш гаметалардың косылып, зигота тузуі. Гетерогамия —(амизогамия). Аналык гамета улкен, аталык гамета кіші. Көбею процесі екі гаметаның косылуы арқылы журеді. огамия. Оогоняйлерде жұмыртка клеткасы, антеридияда сперматозоидтар түзіледі. Қозгалмайтын жұмыртка клеткасы мен кішкентай козғалгыш спрематозоидтар косылады. оньюгация. Коньюгация екі жолмен журеді: сатылап және буйірлік. ^&лдырлардьщ кейбір түрлеріне даму сатыларынын кезектесуі тэн. Даму атыларынын кезектесуі гетероморфты және изоморфты болуы мумкін.  Даму сатыларыныц гетероморфты кезектесуі. Жапырақ тактасының бетінде көптеген зооспоралары бар зооспорангиялар тузіледі (диплоиды ламинария). Зоспоралар түзілу барысында редукциялы бөліну жэне көптеген гаплоидты зоослоралардын пайда болуы катар жүреді. Әрбір зооспора микроскопиялык өскінге айналады. Бір өскіндер аналык, ал екіншілері аталыкка айналады. Аналык өскінде жұмыртка клеткалары дамитын оогония түзіледі, ал аталык өскінде сперматазоидтары бар антеридиялар түзіледі. Бүлардын қосылуы нәтижесінде жаңа ламинария өсіп шығатын диплоидты зигота пайда болады.
Даму сатыларының изоморфты кезектесуі (диктиота). Спорофитте шартәрізді, коңыр түсті тетраспорангийлер түзіледі. Тетраспорангийлерде 4 шар пішінді тетраспора дамиды. Редукциялы бөліну барысында оларда гаполоидты хромосомалар жүбы пайда болады. Гаплоидты тетраспоралардан сырткы белгілері спорофитке үксас балдырлар өсіп шығады. Алайда олардын бірінен жүмыртка клеткалары бар оогоний тузіледі, ал екінші біреулерінде сперматозоидтары бар антеридийлер пайда болады. Жұмыртка клеткасымен сперматозоид бір-біріне күйылып. диплоидты зигота пайда болады, ал одан өз кезегінде диплоидты диктиота дамиды. ДИАТОМДЫ БАЛДЫРЛАР бөлімі - BACILLARIOPHVTA Диатомды балдырлар микроскопиялы ұсак бір клеткалы, колониалды, жіпше балдырлар. Түрлерінің жалпы саны саны 6 мың. Клетка кабықшасы кремнеземді сауыттан түрады. Қабыкшасы екі катты жактаулардан түрады. Олардын кішісі гиподека, ал үлкені - эпитека деп аталады. Диатомды балдырларды жактаулы немесе белдеулі болады. Жактауларында S тәрізді тігіс болады. Мүндагы цитоплазма козғалып балдыр орын ауыстырады. Клетканың ішінде цитоплазма, ядро, хроматофорлар болады. Балдырлардьщ түсі жасыл хлорофилл пигментінің, сары каротин, жэне ксантофилл мен қоныр пигмент диатоминге байланысты. Қор заттары май жэне валютин корға жиналады. Диатомды балдырлар дара немесе колония түзіп таралады Автотрофты жолмен коректенеді. Артық кор заттары шыны майы , валютин, лейкозин түрінде жиналады. Диатомды балдырлар вегетативті жэне жынысты жолмен көбейеді. Вегатативті көбейгенде екі жактау бір-бірінен бөлініп өздері кіші гипотекаларын жасап алады. Вегетативті көбею балдырлардын мөлшерінің кішіреюіне экеледі. ¥сакталу жынысты жолмен көбеюге кедергі келтіреді. Себебі жынысты жолмен көбею барысында аукоспора (даму спорасы, «аукос» - өсуші) түзіледі. Жынысты көбею процесі бірнеше жолмен жүреді: Ядролардың редукциялы бөлінуі. Екі ядро ыдырап бір-біріне косылады. Қабықшасы түсіп, аукоспора түзіледі. Ол өсе келе, жаңа ересек дараға айналып кремнеземді сауыт түзеді. Екі клетка бір-біріне жақындап клетка кабыкшаларынан тастайды, сосын эрбір клеткада ядролардың редукциялы бөлінуі жүреді. Үш-үш ядролары ыдырап 12  кетеді де, ал эр клеткада біреуден калган ядролар косылып аукоспора түзеді. Екі дара бір-біріне жакындайды да, клетка кабықшаларын тастайды. әрбір клетка екі бөлікке бөлінеді. Пайда болған жарты клеткалар бір-біріне қосылып аукоспора түзіледі. Оогамия. Мелозираға ғана тэн. Кейбір диатомды балдырларда спора түзіледі. Диатомды балдырлар юра дәуірінен белгілі, 110-150 млн жыл бүрын пайда болған. Дара калдыктары карбон дәуіріненде табылған, ал бор дәуірінен одан да көп калдыктары табылған.
Диатомды балдырлардың балык шаруашылығында, судын биологиялык анализінде маңызы өте зор. Сауыттары су тубіне түнып, жыныстар түзуге катысады. Диатомды балдырларды кұрылыста, металлургияда, металлы тегістеуде және әскери жұмыстарға пайдаланады. Диатомды балдырлар жиынтығын «теңіз жайылымы» деп атайды, олар көптеген жануарлардың корегі. Мысалы: Баренцов теңізінің 1 км2 ауданында өсімдік планктоны (негізінде диатомды балдырлар) 500 т жетеді. Диатомды балдырлар екі класка бөлінеді: Пеннаттылар классы (Pennatophyceae) өкілдеріне пиннулярия, навикула жатады. Олар косжактаулы симметриялы. Пеннулярия вегетативті жолмен көбейеді, навикуленің пішіні кайықшаға ұксас, циклотела түзды суды жаксы көреді. Центрикалыктар класы (Centrophyceae) Екінші класқа - циклотелла жэне мелозира дөнгелек, сэулелі симметриялы болып келеді, ал мелозиражіп тэрізді колониялар түзеді. жүктеу/скачать 3,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|