Н. Иманбекова Тараз мемлекеттік педагогикалық институты «Қазақ филологиясы» кафедрасының оқытушысы

Дарынды және қабілетті студенттерді төмендегі жолдармен айқындалды:

1. 
   Даралап оқыту арқылы;
   
2. 
   Пәнді тереңдете оқыту арқылы;
   
3. 
   Кеңейтілген, тереңдетілген тапсырмалар дайындау арқылы;
   
4. 
   Студенттің шығармашылыққа және мамандыққа қызығушылығынан өнер, әдебиет, ғылым салаларындағы олимпиадаларға, байқауларға қатыстыруы арқылы дамыту;
   

Студенттерді «арнайы қажеттіліктеріне» қарай анықтағанда олардың тек «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы мен морфология» пәнінен ғана емес бірнеше академиялық пәндерден жоғары деңгей көрсеткенін байқадым. Мысалы: ақындық, музыкалық, бейнелеу өнері. Сабақ барысында топ ішіндегі дарынды студенттердің төмендегідей қабілетке ие екендігіне көз жеткіздім:

• 
  оқу үдерісінің қалай жүретінін басқалардан гөрі жақсы біліп, өздерінің оқуын реттейді;
  
• 
  жоспарлауға көп уақыт жұмсауы мүмкін, бірақ жоспарды тез жүзеге асырды;
  
• 
  проблеманың мәнін тезірек ұғады;
  
• 
  ойлары тиянақты, проблемаларды шешуде балама шешімдерді көріп, қабылдай алады;
  
• 
  күрделі ойындар мен тапсырмаларға ұмтылды;
  
• 
  назарын ұзақ уақытқа шоғырландыра алды.
  

Суденттің білімінің жақсаруын академиялық үлгерімінің қорытындысы бойынша анықтадым. Кейбір сабақта дарынды студенттер өздерінің ойларын жинақтау үшін уақыттан көбірек уақыт қажет ететін мысалдар да кездесті.

Дарынды студенттерге құрдастарының тапсырмаларынан өзгеше, анағұрлым «күрделі», «ынталандыратын» тапсырмалар берілді. «Сөзжасам еліне саяхат» тақырыбына шағын ертегі жазды. Ертегі құрастыру барысында студенттер өзіндік ойлау қабілетімен, креативтілігімен, әркелкі шешім табуымен, өнертапқыштығымен ерекшеленді.

Сондай-ақ, студенттерге «Kahoot.it» сайтына кіруге нұсқаулық берілді. Бұл сайтта өзімнің тарапымнан даярланған күрделенілген тест тапсырмалары ұсынылады. «Ерекше әлеует» танытқан студенттер сөзжасамның негізгі ұғымдары бойынша 10 сұрақтан тұратын тест сұрақтарына шақырылып, жауап береді. Бұл тапсырмада студенттерге мейлінше кеңйтілген тапсырмаларды шешуге мүмкіндік берілді, соның нәтижесінде студенттер өздерінің білім деңгейін белгілі бір дәрежеде көтере алды. Осы тест сұрақтарының дұрыс жауабын берілген 30 секундта табу кезінде студенттер проблемаларды шешіп, дедуктивті және логикалық ойлауын, ақпараттық құзіреттіліктерін дамытты.

Студент интеллектуалды ортаның жақсырақ дамуында ой өткірлігімен, білімқұмарлығы және қиналмай оқитындығымен дараланды, тәжірибелі ептілігін көрсетті. Мұндай жағдайда бәрінен бұрын дарынды балалардағы когнитивті және сөздік параметрлердің мағынасына бағытталған әдіс-тәсілдер қолданылды.

Осы тапсырмаларды орындау барысында студенттер өзінің білімін, біліктілігін, шығармашылық қабілетін үздік таныта білді. Студенттер күрделендірілген тапсырмаларды шешуді үйренді. Бұл студенттер ортасын тереңірек дербес зерттеу үшін мүмкіндік берді.

Сабақтың тақырыбы: Сөзжасамның негізгі ұғымдары
Модульдер: Инклюзивті оқыту, Сын тұрғысынан ойлау
Сабақтың мақсаты: Студенттер сөзжасамның негізгі ұғымдарының теориялық анықтамасын біледі және жаттығу жұмыстарын жасауда дәлелдей алады.
Табыс критерийі: 1. Барлық студенттер сөзжасамның негізгі ұғымдарын ажырата алады және кемінде 3 тапсырманы орындай алады; 2. Студенттердің басым бөлігі берілген 4 тапсырманы орындай алады. Логикалық мағынаға негізделген эвристикалық жобалау технологиясы бойынша сөзжасамға байланысты ментальды картаны дұрыс толтыра алады. 3. Кейбір студенттер берілген барлық 6 тапсырманы орындай алады, шағын ертегі жазады және тест тапсырмаларының 8-9 сұрағына жауап бере алады.
Ресурстар: интерактивті тақта, электронды оқулық, «Kahoot.it» бағдарламасында даярланған тест тапсырмасы, жаттығулар жинағы
Уақыт	Оқытушының іс-әрекеті	Студенттің іс-әрекеті
2 минут	Сергіту сәтін ұйымдастырады. («Көңілді сандар»)	Сергіту сәтін орындайды.
1 минут	Білім деңгейіне байланысты топқа бөледі.	Топқа бөлініп, жұмыс жасайды.Топ ережесін сақтайды.
15 минут	Төмен деңгей тапсырмаларын ұсынады, орындау тәртібін түсіндіреді.	1-тапсырма. Сызбаны сөзжасамдық мағына түрлерімен толтырады.
		2-тапсырма. Мына туындылардан сөзжасамдық жұптарды теріп жазады. Жүздір, көшкін, көшір, кіргіз, көшкінде, кетір, көшіріс, кіргіздір, кетіргіз, келіс, келтір, келтіргіз, жүздіргіз.
		3-тапсырма. Төмендегi сөздерден сөзжасамдық тiзбек құрады. Бас, Бақыт, Аш, Көр, Сана, Үй, Бiл, Би
27 минут	Орта деңгей тапсырмалары. Меньталды картаны толтыруға нұсқау береді.	4-тапсырма. Логикалық мағынаға негізделген эвристикалық жобалау технологиясы бойынша ментальды картаны толтырады.
	Берілген тақырып бойынша 300 сөзден тұратын шағын ертегі жазуды ұсынады.	«Сөзжасам еліне саяхат» тақырыбына шағын ертегі жазады.
4 минут	Жоғары деңгей тапсырмасы. «Kahoot.it» бағдарламасында тест тапсырмасының сұрақтарын даярлап, орындау тәртібін түсіндіреді.	«Kahoot.it» бағдарламасында 10 сұрақтан құралған тест тапсырмасын орындайды.
1 минут	Бағалау	Арнайы кесте бойынша студенттер өзін-өзі бағалайды.

Сабақты жоспарлағанда табыс критерийінің үш деңгейін іріктеп алынды:

• 
  Төменгі деңгей;
  
• 
  Орта деңгей;
  
• 
  Жоғары деңгей.
  

Орта деңгейде студенттердің басым бөлігі берілген 4 тапсырманы орындайды. Логикалық мағынаға негізделген эвристикалық жобалау технологиясы бойынша сөзжасамға байланысты ментальды картаны дұрыс толтырады.

Жоғары деңгейде кейбір студенттер берілген барлық 6 тапсырманы орындайды. «Сөзжасам еліне саяхат» тақырыбына 300 сөзден тұратын шағын ертегі жазады және тақырыпқа қатысты құрастырылған тест тапсырмаларының 8-9 сұрағына жауап береді.

Бұл үш топтан қандай нәтиже күтемін? Әрине ол студенттердің білім деңгейін көтеру, яғни төменгі деңгейдегі студентті орта деңгейге, орта деңгейдегі студентті жоғары деңгейге жеткізу болды. Алдыма қойған мақсатымда біршама орындалды. Яғни тапсырманы жеке дара орындауда төменгі деңгейдегі екі студент орта деңгейге, орта деңгейдегі екі студент жоғары деңгейге жете білді. Бұл да білім сапасының артуының көрсеткіші бола алады.

Дарынды студенттермен тиімді жұмыс істеудің оңтайлы нысаны экстернат болып табылады [1,67б.]. Бұл студенттерге оқу жоспарын тез әрі шұғыл игеруге мүмкіндік береді.

1. 
   Тренерге арналған нұсқаулық. –Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2015