Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И

1 
 
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖУСУПОВА Г.Е., ЛИТВИНЕНКО Ю.А., ЖУСУПОВА А.И. 
ДӘРІЛІК ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫН ӨҢДЕУ ӘДІСТЕМЕСІ 
Оқу құралы
 
Алматы 
Қазақ университеті 
2018 

2 
 
Жариялауға ұсынылады 
Химия және химиялық технология факультетінің ғылыми кеңесі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 
Р е ц е н з е н т т е р 
Химия ғылымдарының докторы
, профессор
 
Джиембаев Б.Ж. 
Биология ғылымдарының докторы,
профессор
 
Шалахметова Т.М. 
Жусупова А.И., Литвиненко Ю.А., Жусупова Г.Е. 
Дәрілік өсімдік шикізатын өңдеу әдістемесі: 
Оқу құралы
 - 
Алматы: Казақ университеті, 
2018. - 150 б. 
«Дәрілік өсімдіктерді қайта өңдеу әдістемесі» оқулығында дәрілік өсімдіктерді дайындау және 
өңдеу мәселелері Еуропалық фармакопеямен үйлестірілген Қазақстан Республикасының Мемлекеттік 
фармакопеясының нормативтік талаптарына сәйкес оның шынайылығы мен сапа көрсеткіштерінің 
параметрлерін белгілей отырып қарастырылады. Фармакопея дәрілік өсімдік материалдарынан заттар 
мен тұнбаларды оқшаулаудың технологиялық схемалары, сондай-ақ оларда белсенді заттардың 
анықтамасы мен сәйкестендірілуімен стандарттау және олардың зертханалық дамуы мен тәжірибелік 
өндірісінде технологиялық схемаларды дайындау қарастырылады. 
Дәрілік өсімдіктердің материалдарын медицинада қолдану мақсатында зерттеумен айналысатын 
студенттерге ұсынылады 
Библиография аты 26. Сурет 57. Кесте 16
Жусупова А.И., Литвиненко Ю.А., Жусупова Г.Е. 
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 2018

3 
АНЫҚТАМАЛАР 
Оқу құралы келесі терминдерді тиісті анықтамалармен пайдаланады: 
1. Аминқышқылдары, витаминдер, карбон қышқылдары, микроэлементтер, ди-
олигомерлер, полимерлі проантицианиндер, стеролдар, фенолдық қышқылдар, 
флавоноидтер, көмірсулар - дәрілік өсімдіктердің терапевтік құндылығын қамтамасыз 
ететін биологиялық белсенді заттар. 
2. Биоскрининг - In vitro биологиялық белсенділігі үшін дәрілік заттарды тестілеу. 
3. Өндірістік процесті растау - өндірістің белгіленген нормативтерге және / немесе 
нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жоғары дәрежеде сенімділік дәрежесі бар 
дайын өнімді шығару процесін қамтамасыз ететіндігін растау үшін өндірістік процесті 
бағалау. 
4. Көмекші материалдар немесе қосалқы заттар - дайын өнімнің өндірісінде 
қолданылатын, бірақ дәрілік зат ретінде бөлек пайдалануға арналмаған заттар мен 
материалдар. 
5. Дайын өнім-технологиялық процестің барлық сатыларынан өткен өнімдер, 
соның ішінде орау және таңбалауды қоса. 
6. Кермек Гмелин - Кермек өсімдігі тұқымдастарының бірі. 
7. Қышқыл, ферментативті, тиол, сілтілі гидролиз, сілтілі ажырату - химиялық 
талдау әдістері. 
8. Өндірістің технологиялық үрдісін бақылау - қажетті технологиялық 
параметрлерді түзету және дайын өнім сапасын нормативтік құжаттардың талаптарына 
сәйкестігін қамтамасыз ету үшін өндірістік процестерді басқарудың бақылау түрлерінің 
жиынтығы (кезеңдік бақылау, экологиялық бақылау, жабдықтардың тазалығын бақылау 
және т.б.). 
9. Дәрілік нысаны - дайын өнімнің нысаны. 
10. Қалдық пестицидтер - пестицидтердің кез келген туындыларының (конверсия 
өнімдері, реакциялар, метаболиттер, қоспалар) және қалған қалдықтарынан тұратын 
заттар. 
11. Қалдық пестицидтер мен ауыр металдарды анықтау үлгілері - аралас үлгідегі 
ширек әдіспен таңдалған үлгінің белгілі бір саны. 
12. Зат 

органикалық еріткіштер экстракциясы кезінде өсімдік шикізатынан сұйық, 
қалың немесе құрғақ сығындылар түрінде шығарылатын биологиялық белсенді заттардың 
кешені. 
13. Өндiрiстiң технологиялық схемасы - дәрiлiк өнiмнiң технологиялық процесiнiң 
сатыларының дәйектiлiгiн және өзара байланысын көрсететiн схема. 
14. УК, ИҚ, масс-, 
1
Н ЯМР, 
13
С ЯМР - органикалық заттардың ұқсастығын анықтау, 
яғни, олардың құрылымын орнату үшін пайдаланылатын спектральды талдау әдістері. 
15. Фитопрепараттар - өсімдіктердің фармацевтикалық препараттары. 

4 
Символдар мен қысқартулар 
АНҚ – аналитикалық нормативтік құжат 
ББЗ- биологиялық белсенді заттар 
БСС- н-бутил спирті-сірке қышқылы-суы 
ҚХ- қағаз хроматографиясы 
УТНҚ- Уақытша талдамалық нормативтік құжат 
ҚР МФ- Қазақстан Республикасының мемлекеттік фармакопеясы 
ГХ - газ хроматографиясы 
ГСХ- газ-сұйық хроматография 
ДМСО – диметилсульфоксид 
ЕФ- Еуропалық фармакопея 
ИҚ спектр- инфрақызыл спектрі 
ССӘТ-спин-спиндік әрекеттесу тұрақтысы 
ДП- дәрілік препараттар 
ДӨШ- дәрілік өсімдік шикізаты 
ДЗ-дәрілік зат 
ҚР ДСМ МТСҰО-Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 
Дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және медициналық техниканы 
сараптау ұлттық орталығы 
ЛАТ-липидтердің асқын тотығуы 
ТП-технологиялық процесс 
ЖҚХ-жұқа қабатты хроматография 
УК спектрі-ультракүлгін спектрі 
ХМС-хромато-масс-спектрометрия 
ЯМР 
1
Н-Протонды магниттік резонанс спектрі 
ЯМР 
13
С-ядролардағы 
13
С ядролық магниттік резонанс спектрі
[α]D - үлес айналу шамасы 
CCl
4
-метан тетрахлориді (төрт хлорлы көміртек) 
GMP-тиісті өндірістік тәжірибе 
GLP - тиісті зертханалық практика 
НМВС-магниттік резонанстың Қос спектрі 
H
2
O
2
-сутегі пероксиді 
MS-спектр-масс-спектр 
R
f
– хроматография әдісі кезінде бір-біріне қатысты заттардың жылжу 
жылдамдығының коэффициенті 

5