Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

133
ВАЛИДТІЛІК
(жарамдылық) –
барлық өлшеу процедурасының В-
гі алынған нәтижелер өлшенетін 
объектілер қасиетіне қатысты бір-
жақты (орнықты) болып табылады, 
яғни өлшеу пәніне қатысты болады. 
В. статистикалық аппараттан тәуелді 
емес, дифференциалды психология-
ның теориялық аппаратаның даму
деңгейімен байланысты. В-тің се-
німділіктен айырмашылығы – өл-
шеудің «объектісі» мен «пәні» ұғым-
дарын айырумен байланысты түсіну 
керек. Сенімділік – объектіге қатыс-
ты өлшеу процедурасының орнық-
тылығы. Сенімділік міндетті түрде
валидтілікті болжамайды. Психо-
логияда мына жағдай жиі кездеседі: 
зерттеуші алдымен өлшеу процеду-
расын ұсынады, оның сенімділігін 
көрсетеді, ол объектілерді орнықты 
айыра алатын қабілеттілік, ал валид-
тілік сұрағы ашық қалады. Мыс., сы-
налушы А инструкцияны стимулды 
объектіні салмағы бойынша салысты-
ру деп түсінеді, ал сыналушы В өл-
шемі бойынша деп түсінеді. Егерде 
өлшеу процедурасы сол объектілер-
ге қатысты қайталанса, онда ол объек-
тілерге қатысты орнықты мәлімет-
терді береді. Бірақ та, «салмақ» түй-
сіну шкаласы не «өлшем» шкаласы 
жайлы валидті мәліметтерді бермейді.
Сенімділік қажет, бірақ ол В-тің 
жеткілікті шарты бола алмайды. В-
тің келесі түрлері болады: 
эмпири- 
калық, конструктивті, конвергент- 
ті және дискриминантты, эксперт- 
ті эмпирикалық валидизация. Эмпи- 
рикалық 
В. тестің мазмұнды В-гі
эксперт есебінен жүрсе (тест тапсыр-
масының өлшеу пәнінің мазмұнына 
сәйкестігін орнату), эмпирикалық 
В. статистикалық корреляциялау кө-
мегімен жүргізіледі, мәндердің екі 
қатарының корреляциясы есептелі-
неді – тест бойынша балдар және В. 
критериясы ретінде алынған сырт-
қы параметр бойынша балдар көр-
сеткіштері есептелінеді. Егерде кор-
реляцияның мәнді коэффициенті 
алынса, онда екі міндет шешіледі, 
ал корреляция жоқ болса, онда анық-
талмағандық туындайды: проце-
дураның өзі валидті емес (тестік балл,
мыс., оператордың стресті орнық-
тылығын бейнелейді) немесе психи-
калык қасиет пен әлеуметті мәнді 
көрсеткіштердің (стресті орнықты-
лық авариялы жағдай процентіне
әсер етпейді) арасындағы себепті-
салдарлы байланыс жайлы гипотеза 
дұрыс емес. Сонымен әлеуметтік-
прагматикалык критериялар валид-
тілік-тиімділікті өлшеуге мүмкіндік 
береді.
Конструктивті 
В. берілген қасиетті 
өлшеуде белгілі В. пен процедура 
жүргізілсе, онда ол көп жетістік бере-
ді. Бірақ бұл жағдай өте сирек кезде-
седі. Зерттеу гипотезасы өлшенетін 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: