Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

315
ғы жеке даралық айырмашылықтар-
дың көптігінен әрқашан расталмай-
ды. Бұл белгілер адам организмінің 
функционалдық мүмкіншіліктерінің 
біртіндеп азаюынан көрініс табады. 
Денсаулықтың үдеген әлсіреуі мен 
күштің азаюынан басқа, қарттық 
шақ психологиялық өзгерістермен 
де сипатталады: мыс, ішкі өмірге ин-
теллектуалдық және эмоциялық «ке-
йіп» өткен өмірді бағалау мен ма-
ғынасын түсінумен байланысты бо-
латын бастан кешірулер.
Қарттық шақта қабылдау процестері 
мен қозғалыстық белсенділік біртін-
деп әлсіреуі интеллект, ес және т.б. 
психикалық функциялардағы бірмән-
ді емес өзгерістерді суретімен үйле-
седі. Қарттық шақты тек регрессивті 
процестермен ғана байланыстыру 
дұрыс емес. Бұл шақтың өзінің же-
тістіктері болады: адамда өмірлік да-
налық, тұлғалық интеграция қалып-
тасады.
ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС –
біріккен іс-
әрекет қажеттілігін туғызатын, адам-
дар арасындағы байланыстың да-
муын орнататын күрделі көп жоспар-
лы үрдіс. Адамдардың танымдық 
хабарлар алмасуы, өзара түсінісуі,
бір-бірін қабылдауы. Қ.-қ.-тың үш
жағы бар – 
интерактивті, комму- 
никативті, перцептивті. 
Қ.-қ. дең-
гейлері – мезо, макро, микро, стан-
дартты, шаблонды, жабайы, рухани, 
іскер, ойын, т.б. Қ.-қ. түрлері –
әлеуметтік бағдарлаушы, жеке бас- 
тық бағдарлаушы, топтық, топ- 
аралық 
және т.б.
Адамдар арасындағы Қ.-қ. жасау да
аса қажетті шарттың бірі – сөйлеу-
шілердің өз ой-пікірлерін өзгелерге, 
тыңдаушыларға қалайда жеткізіп, 
оларға әсер етуді көздесе, ал тың-
даушылардың Қ.-қ. орнатудағы сөй-
леуші жақтың ой-пікірін дұрыс ұғы-
нып, оны іс жүзіне асыра білу мәде-
ниеттілігіне байланысты. Бұл жайт-
тан біз Қ.-қ. жасаудың үнемі екіжақ-
ты үрдіс екендігін түсінеміз. Арнайы 
жүргізілген зерттеу нәтижелері бо-
йынша адамдардың басым көпшілігі 
өзінің 70% (уақытын өзара тілдесіп 
қарым-қатынас жасауға жұмсайды 
екен. Ал жетекші қызмет пен басшы-
лық ететін адамдар өздерінің жұмыс 
мерзімінің 80%) уақытын осы Қ.-қ. 
жасауға жұмсайды.
Тілдесу арқылы адамдар өзара Қ.-қ. 
жасап біріне-бірі білдірмек болған 
ойын жеткізіп пікір алысады. Қатынас 
орнатудың нәтижесінде өзара ықпал 
етіп, адамдардың өмір тәжірибесі, 
іс-әрекеті, теориялық ой-пайымда-
ры дамиды. Қ.-қ. орнатудың тиімді
болуы басқарушылар мен бағынушы-
лар, жетекшілер мен атқарушылар 
арасындағы түсіністіктің ереже-қа-
ғидаларын қалыптастырып, әрбір 
іс-әрекеттің өнімді де, пайдалы да бо-
лып бітуіне әсер етеді. Қ.-қ. орнату-
дың бірнеше түрлері бар: ресми жә-
не ресмисіз (бейресми). Ресми Қ.-қ. 
нақты іске, қызметке байланысты 
тілдесулерде адамның шын пиғы-
лы мен сырын ашып көрсетеді. Ресми-
сіз қатынастардың түрлері адамдар 
арасындағы достық, сүйіспеншілік 
сезімдерге негізделеді, әріптестер 
арасындағы шынайы ниеттерді де 
көрсетеді. Шын пиғылды ресмисіз 
қатынас орнатудың өзіндік белгілері 
бар:

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: